Stanisław August Poniatowski mecenas, wódz polityk. Czy zrobił wszystko aby ocalić Polskę?

Stanisław August Poniatowski urodził się 17 stycznia 1732 roku w Wołczynie, jako szóste dziecko Stanisława Poniatowskiego i Konstancji Czartoryskiej. Choć jego ojciec był zaledwie szlachcicem klasy średniej, to bardzo szybko wyrósł na jednego z liderów dominującej wówczas Familii Czartoryskich. Dzięki wysokiej pozycji społecznej ojca, młody Stanisław Poniatowski mógł zdobywać niezbędne, jak się później okazało, w sprawowaniu królewskiego urzędu wykształcenia. Stanisław Poniatowski był człowiekiem wybitnej inteligencji. Potrafił szybko zrozumieć sytuację. Na ogół dobrze umiał dostrzegać motywy działania partnerów, w tym również wrogów. Potrafił rozumieć różne stanowiska, wartość i znaczenie różnych postaw. Miał szeroki zakres zainteresowań, był niezmiernie obyty w świecie. Dzięki ujmującemu sposobowi bycia, talentom oratora i rozmówcy, łatwości dobierania argumentów, potrafił mieć duży wpływ na ludzi.

Koronacja nowego króla, Stanisława Augusta Poniatowskiego odbyła się w Warszawie 25 listopada 1764 roku. Wybrany został przez blisko 5,5 tysiąca delegatów sejmu elekcyjnego. Wyborom elekcyjnym towarzyszyło ogromne napięcie. Pieczę nad prawidłowością obrad sprawowały wojska familii i armia rosyjska, która dla przyzwoitości oddalona była o kilka kilometrów od pola elekcyjnego.

Stanisław August dążył do rozwoju gospodarczego i kulturalnego kraju. Jako mecenas kultury przyczynił się do jej znakomitego rozwoju. Skupił wokół siebie grono ludzi wykształconych, literatów, malarzy, których wspomagał materialnie, zapraszał na słynne obiady czwartkowe, odbywające się w warszawskich Łazienkach, licząc na ich wkład w tworzenie światłej i nowoczesnej Polski. Dzięki niemu rozwijało się malarstwo, m.in. Belotto Canaletto (obrazy osiemnastowiecznej Warszawy), Marcelo Baciarelli (portrety).

Zasługą króla było również założenie w 1766 roku Szkoły Rycerskiej zwanej Korpusem Kadetów. Była ona przeznaczona głównie dla ubogiej młodzieży szlacheckiej. Utrzymywana była przez skarb państwa i miała za zadanie przygotować młodzież do służby wojskowej i do urzędów cywilnych, wychowując ją w duchu miłości i poświęcenia dla kraju. W trakcie epoki stanisławowskiej rozwinął się także teatr – był wtedy dostępny dla szerszej publiczności, z polskimi aktorami i polskim repertuarem – jednym słowem był to teatr narodowy. Istniały już teatry szkolne i wielkopańskie, ale żaden z nich jednak nie był ogólnodostępny. W szkołach zaczęto wystawiać sztuki, głównie francuskie, takich dramaturgów jak Molier czy też Corneille.

W sprawach politycznych Stanisław August Poniatowski wprowadził szereg reform, które miały na celu wzmocnić Rzeczpospolitą. W pierwszych latach swego panowania przeprowadził reformę w armii, zastępując kawalerię piechotą i innymi rodzajami broni. W 1765 roku otwarto mennicę, ujednolicono system miar i wag oraz przeprowadzono rewaloryzacje kursu monet, co kładło kres wieloletniemu kryzysowi pieniężnemu. Prace nad dozbrojeniem i unowocześnieniem wojska oraz założenie w Warszawie ludwisarni zapowiadały dalsze reformy militarne. Przeprowadzona po stu letniej przerwie lustracja pozwalała dawać nadzieję na powiększenie dochodów skarbu.

Reformy zaniepokoiły Katarzynę II, która przy pomocy swego ambasadora w Polsce N.W. Repnina próbowała im przeciwdziałać. Repnin zainicjował m.in. zawiązanie (1767) przez szlachtę konfederacji przeciwko królowi i reformom Familii. Na sejmie w latach 1767-1768 konfederacja uchwaliła tzw. prawa kardynalne, których gwarantem została Rosja.

Największym sukcesem dążeń reformatorskich króla stało się uchwalenie podczas Sejmu Wielkiego w 1791 Konstytucji 3 Maja. Był to drugi dokument wydany na świecie. W 1792 roku po wkroczeniu wojsk rosyjskich do Polski, Stanisław August przystąpił do konfederacji targowickiej z nadzieja, że uratuje państwo i część reform. Przyłączenie się do targowiczan zostało ocenione negatywnie przez społeczeństwo i przyniosło królowi miano "zdrajcy narodu".

Jestem przekonana, że w ramach istniejących możliwości Stanisław August zrobił bardzo wiele dla Rzeczpospolitej i nie można było uniknąć rozbiorów. Król Stanisław August Poniatowski dążył do reform i naprawy Rzeczpospolitej, lecz utrudniała mu to najbogatsza warstwa społeczeństwa- magnateria i szlachta. Król nawet nie rządził w pełni suwerennym państwie, więc nie był w stanie przeprowadzić reform, które miały na celu wzmocnić nasz kraj. Szlachta, która była przekupywana przez państwa ościenne nie godziła się na żadne zmiany dotyczące państwa. Dla własnego interesu gotowi byli sprzedać własny kraj. Tak więc Stanisław August Poniatowski był bardzo dobrym politykiem i gdyby dane mu było działać w innym czasie i w innych warunkach historycznych, król mógłby zasłużyć na miłość, szacunek i wdzięczną pamięć.