Przyczyny i skutki zmian w uprawnieniach władzy na przykładzie wybranych krajów Europejskich.

Francja:

Francja zmierzała do ustanowienia władzy absolutnej. Po zakończeniu wojny stuletniej, czyli po roku 1453 Francja zaczęła przeobrażać się w silną monarchie. Od panowania Ludwika XI obserwujemy zmiany w państwie jego potomków, czyli Walezjuszy. Walezjusze utwierdzili silna władze wewnątrz królestwa, a także zapewnili Francji silną pozycję międzynarodową w Europie. W drugiej połowie XVI wieku, wraz z reformacja i rozprzestrzenieniem się kalwinizmu, monarchia przeżywała kryzys. Doszło do rozbicia spójności narodu i zasady trójjedności: wiary, króla i prawa. Prowadzenie monarchii między stronnictwami dla zachowania władzy spowodowało upadek autorytetu króla. Dowodem tego jest, ze w latach 1560-1593 aż pięć razy zwoływano Stany Generalne. Zamieszanie wewnętrzne spowodowało, iż możnowładztwo doszło do głosu i dążyło do obalenia władzy absolutnej monarchy oraz przejęcia jej. W 1589 roku na czele państwa stanął Henryk IV Burbon-kalwinista. Musiał on zrealizować dwa zadania: przywrócić autorytet koronie i zakończyć wojnę zezwętrzną. Wykonanie pierwszego zadania umożliwiło mu przejście na katolicyzm, dzięki czemu otrzymał koronę w 1594. Uspokojenie wewnętrzne przyniósł wydany przez niego w 1598 roku edykt nantejski, wprowadzający tolerancje religijną. Choć niektórzy byli temu przeciwni, było to potrzebne monarchii. Drugie zadanie, czyli uzyskanie pokoju zewnętrznego zostało zrealizowane dzięki traktatowi z Hiszpanią w Vervinis, zawartym w tym samym roku, czyli 1598. Potwierdzał on integralność terytorialną Francji. Na takich podstawach Henryk IV mógł wzmacniać swoją władze. Następcą po nim był Ludwik XIII, nastąpił wtedy okres kryzysu władzy monarszej. Potwierdzał to fakt, że zwołano ostatni raz przed rewolucją 1789 roku Stany Generalne, które obradowały w 1614-1615. W 1624 kardynał de Richelieu został pierwszym ministrem Ludwika XIII. Chciał on uczynić Francje silną nowożytną potęgą, o absolutnej władzy króla. Nadrzędnym celem jego rządów było zaprowadzenie silnego ładu państwowego. Kardynał zlikwidował opozycje arystokratyczną. Rozwiązał sprawę hugenocką, wypowiadając im wojnę. Przestało istnieć „państwo w państwie”. Po rozwiązaniu tego problemu politycznego nie doszło do prześladowań religijnych. Hugenoci otrzymali rok później edykt łaski. Ustanowiona została najwyższa władza na prowincji-intendenci, którzy nie rezydowali w terenie, ale przybywali przede wszystkim po to, aby ściągać podatki, ponieważ monarchii potrzebne były pieniądze (toczyła się wojna trzydziestoletnia). Wprowadzenie intendentów spowodowało zmniejszenie wpływów arystokracji i odsuniecie jej od władzy na prowincji. Niestety nie wszystkie zamierzenia Richelieu zdołał zrealizować do końca, lecz po jego śmierci jego następca Jules Mazari kontynuował jego dzieło. Po śmierci Ludwika XIII w 1643 roku monarchia absolutna znowu znalazła się w kryzysie. Jego syn Ludwik XIV był za młody, wiec rządy obieła królowa-wdowa Anna Austriaczka. Ona powołała pierwszego ministra Jules’a Mazarina, który zraził do siebie szybko wszystkich Francuzów swym zbyt intensywnym działaniem na rzecz podniesienia potęgi. W 1648-1653 doszło do buntu przeciw Mazarinowi, bunt zakończył się klęską. Przywrócenie silnej władzy królewskiej przyjęło przychylnie zarówno mieszczaństwo jak i szlachta. Doszło do załamania opozycji feudalnej arystokracji i wzrostu siły monarchii. Po śmierci Mazarina w 1661 osobiste rządy przejął Ludwik XIV. Podstawową metodą budowania absolutyzmu Francuskiego była odpowiednia polityka monarchy. Ludwik XIV skupiał całą władze ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą w swoich rękach. Minister Jan Baptyst Colbert wprowadził wiele reform(wzrost dochodów monarchii dzięki nowemu systemowi poboru podatków i rozwojowi przemysłu, popieranie ustaw przemysłowych, budowa kanałów śródlądowych, rozbudowa floty wojennej i handlowej), które zapewniły królowi i państwu wyższą pozycje. W 1685 roku Ludwik XIV odwołał edykt tolerancyjny z Nantes, co zmusiło hugenotów do masowej ucieczki z kraju. Ten akt wywołał oburzenie społeczeństwa i przyczynił się do szybkiego wzrostu z niezadowolenia z rządów króla. Powoli następował rozkład systemu administracyjnego monarchii, ponieważ król w coraz większym stopniu sam zagarniał całą władzę. Od schyłku XVII wieku ten doskonały model monarchii absolutnej zaczął się rozpadać.


Rosja:
Można powiedzieć, że Rosja była kontynuatorem Wielkiego Księstwa Moskiewskiego powstałego w XIV wieku. Rosja zaczęła się rozwijać. Iwan III Groźny zjednoczył ziemie ruskie nie zdobyte przez Litwę. Także ostatecznie zrzucił zwierzchnictwo tatarskie i uznał się za dziedzica cesarstwa bizantyjskiego. Udało mu się zdobyć uznanie za granicą i nawiązać stosunki dyplomatyczne w Europie. Potwierdzeniem tego był ślub jego w 1472 z bratanicą cesarza Bizancjum. Po upadku Bizancjum w 1453 roku moskiewska cerkiew stała się głównym niezależnym ośrodkiem prawosławia. Miało to duży wpływ na wzmocnienie autorytetu władców Moskwy. Następcą Iwana III był Iwan IV, który objął rządy jako chłopiec. Swoimi okrutnymi i despotycznymi rządami zasłużył sobie na przydomek „Groźny”. W 1547 roku koronuje się na pierwszego cara Rosji. Przeprowadził on reformy, które osłabiły pozycję bojarów. Nawiązał kontakt z zachodnią Europą dzięki angielskiemu żeglarzowi Richardowi Chancellorowi. Dzięki niemu utworzył się szlak handlowy z Anglii do Rosji. Iwan wdał się w długotrwałą walkę o Inflanty(1557-1582), który początkowo przyniósł pewne zdobycze nad Bałtykiem. Równocześnie zaostrzyła się walka wewnętrzna z bojarami. Iwan uznał to za zdradę i rozpoczął walkę z opozycją terrorem. Utworzył specjalne oddziały. Przez wywołane przez niego zamieszanie nie udało mu się uzyskać dostępu do morza. Po okresie terroru bojarzy odzyskali większość dawnego znaczenia za rządu słabego syna Iwana – Fiodora. W 1598 umarł on bezpotomnie. Carem został jego szwagier Borys Godunow. Schyłek jego rządów przyniósł wielki zamęt w państwie zwany „wielką smutą”. Słabe zbiory, klęska głodu, bunty chłopów, interwencja Polaków przyczyniły się upadku władzy centralnej i poważnego kryzysu państwa. Zakończył się wraz z przepędzeniem Polaków z Kremla i objęciem tronu przez cara Michała Romanowa, założyciela nowej dynastii. Za rządów jego następcy Aleksego Michajłowicza, zanikła duma bojarska i sobór ziemski. Ściślej też podporządkowano Cerkiew państwu. Przeprowadzono reformę wojska, a także zmodyfikowano prawa uwzględniając głównie interesy warstw średnich, zarówno dworiaństwa jak i mieszczaństwa. Piotr I kolejny car Rosji zdawał sobie sprawę z zacofania państwa i chciał to zmienić czerpiąc wzorce z zachodu. Zreformował administrację centralizując władzę, jeszcze silniej związał cerkiew i szlachtę z państwem, promował naukę i przemysł, wywierał nacisk na poddanych, aby przejmowali zachodnioeuropejskie obyczaje. Dużym osiągnięciem okazała się wojna północna (1700-1721). Doprowadziła do dominacji Szwecji nad Bałtykiem na korzyść Rosji. Pokój zawarto w 1721 roku na bardzo korzystnych warunkach dla Rosji. Stawała się ona główną potęgą na północy Europy, uzyskała szwedzkie Inflanty, a wraz z nimi dostęp do morza. Przeniósł także stolicę z Moskwy do Petersburga. Niestety Piotr był bezwzględny w dążeniu do celu, nie stroniąc od okrucieństwa. Na poddanych nałożył ogromne podatki i bezlitośnie je ściągał. Chociaż chciał on wyciągnąć Rosje z zacofania. Jednak do jego zasług należy przełamanie izolacji Rosji i wzmocnienie swojej pozycji w państwie.

Anglia:
Trochę inaczej niż we Francji i Rosji potoczyły się losy w Anglii. Z epoki Średniowiecza wyszła ona z ukształtowanym dwuizbowym parlamentem, wybieranym na podstawie cenzusu majątkowego. Ich uprawnienia zostały określone na tyle jasno, że stanowiły trwały fundament ustroju Anglii. Mniej ustalona była pozycja rad królewskich, których nazwy, skład i kompetencje dość często się zmieniały. Henryk VIII dążąc do wzmocnienia swej władzy zreorganizował Tajna Radę(dawna Rada królewska) i przekształcił wcześniej powstałą sądowniczą Izbę Gwiaździstą jako narzędzie do walki z przeciwnikami monarchy. Gdy w 1534 roku król wydał Akt supremacji, na mocy, którego został głową kościoła anglikańskiego, w ten sposób umocnił bardziej swoją władze. Zlikwidował on klasztory, a należącą do nich ziemie król oddał nowej arystokracji. W 1539 parlament zezwolił królowi na wydanie rozporządzeń dotyczących porządku publicznego z licznymi sankcjami karnymi. Zarządzenia te miały być traktowane na równi z ustawami przyjętymi przez parlament, co dowodziło umocnienia władzy monarszej. Ważnym dokonaniem Henryka VIII było zapoczątkowanie budowy nowoczesnej floty wojennej.

Silna pozycja monarchy została jeszcze wzmocniona za panowania Elżbiety I, która zdołała podporządkować sobie parlament i administracje. Sukcesy w polityce zagranicznej i rozkwit kultury powodowały, że rządy jej cieszyły się szerokim poparciem. Panowanie Jakuba I Stuarta w Anglii oznaczało unię personalną ze Szkocją, gdzie monarcha ten panował jako Jakub VI. Król usiłował przenieść absolutną władzę ze Szkocji do parlamentarnej Anglii. Spowodowało to liczne spięcia w państwie. Lecz do najpotężniejszego konfliktu doszło za rządów jego syna i następcy, Karola I. Nie mogąc osiągnąć porozumienia z parlamentem, rozwiązał go. Parlament podjął ustawę wypowiadającą posłuszeństwo królowi i ostro potępiającą tych, co go popierali. Przez 11 lat Karol I rządził bez parlamentu. W 1640 roku z powodu buntu w Szkocji król zdecydował się zwołać parlament. Wydarzenia te zapoczątkowały tzw. Rewolucje angielska. Podczas jej trwania w 1649 roku Karol I Stuart został złapany i stracony, a Anglia została republiką. Natomiast już w 1660 nastąpiło przywrócenie na tron Stuartów. W 1679 roku powstaje akt zabraniający karania bez wyroku sądu. Kolejny Stuart, Jakub II usiłuje ponownie wprowadzić absolutyzm i zostaje obalony w 1688 roku. Uchwalono Deklaracje Praw ograniczającą władze króla i wzmacniającej rolę parlamentu. W 1714 powołano na tron angielski dynastie Hanowerów. Za panowania Jerzego I i Jerzego II ukształtował się system rządów gabinetowych. Pozbawiono też monarchów uprawnień.
Od wieku XVI królowie Anglii chcieli wzmacniać swoją pozycje, lecz nie wszystkim to wychodziło. Doszło to utworzenia rządów parlamentarno-gabinetowych, władza króla znacznie się osłabiła. Nie miał on praktycznie już żadnych praw.

Polska:
W Polsce epoka nowożytna przyniosła nowy ustrój, jednak całkiem odmienny od tych w krajach zachodnich. Była to refundalizacja, czyli wtórna pańszczyzna. Szlachta zyskała stopniowo liczne przywileje, nietykalność osobista i majątkową, równe i wyłączne prawa polityczne. Spowodowało to ograniczenie władzy królewskiej i pozostałych grup społecznych. W 1496 roku został wydany przywilej piotrkowski na mocy, którego król Jan Olbracht zwolnił stan szlachecki z jakichkolwiek ceł, zwiększona została ich władza nad chłopami(odrabianie pańszczyzny i władza sądownicza). Poprzez zniesienie ceł skarb królewski stracił jedno ze źródeł zasilających skarb państwa, co najważniejsze, stracił możliwość stosowania ceł jako instrumentu polityki gospodarczej. Gdy na tron polski zasiadł jego brat Aleksander Jagiellończyk, senat próbował wymusić przywilej(zwany mielnickim), który ograniczyłby królowi całkowita władze, lecz szlachta się sprzeciwiła. Zastępstwem tego przywileju było uchwalenie w 1505 roku konstytucji Nihil Novi. Nic nowego nie można było ustanowić bez zgody senatu i izby poselskiej, które dostały uprawnienia decydowania o prawie ogólnopaństwowym, nadawaniu przywilejów szlachcie i wnoszenia nowych ustaw. O ustanowieniu prawa miała decydować nie tylko zgoda króla, ale tez senatu i izby poselskiej. Tak wiec monarcha był silnie uzależniony od ich decyzji. Zygmunt Stary jako jedyny władca zdołał koronować swego następcę za życia. Izba poselska musiała akceptowac jego wolę. Jeszcze w 1504 roku rozpoczął się ruch egzekucyjny. Tzw. Konstytucje piotrkowskie zakazywały królowi nadawania i wydzierżawiania dóbr koronnych bez zgody całego sejmu. Przyczynił się do ograniczenia władzy monarchy. Sejm stał się najwyższym organem państwa.

W 1573 roku nastąpiła pierwsza wolna elekcja. Królem polski został Henryk Walezy. Szlachta obawiając się, że nowy elekt mógłby dążyć do władzy absolutnej lub ograniczenia kościoła protestanckiego, przedstawia warunki tzw. Artykuły henrykowskie. Określały one uprawnienia władcy, zwoływanie sejmu, co dwa lata, kontrola sejmu nad polityka wewnętrzną i zagraniczną oraz decyzje państwa władca musiał konsultować z rada senatorów. Druga grupą warunków były tzw. Pacta conventa, w których przedstawiano zobowiązania elekta. Do końca XVI wieku wszystkie prawa były miej lub bardziej przestrzegane. Gdy pod koniec XVI wieku elektem został Stefan Batory, zmianie uległo także sądownictwo. Powołano Trybunał Koronny i Trybunał Litewski. Miały one najwyższą władze. Postać króla została ograniczona do odbywania sądów sejmowych. Szlachta i magnateria współzawodniczyły w kontrolowaniu państwa. Jakiekolwiek próby wzmocnienia pozycji króla, napotykały ich przeciwdziałanie. Próbował tego Władysław IV, a potem Jan Kazimierz. Ten ostatni próbował zmienić zasadę liberum veto i zahamować zrywaniu sejmów tak, by uchwały zapadły większością głosów. Opozycja na czele Lubomirskiego zagroziła zbrojną interwencją. Król mając władze w sądzie sejmowym skazał go na ograniczenie praw i banicje. To spowodowało bunt antykrólewski i wojnę domową, po czym Jan Kazimierz abdykował.

Od XVI-XVII wieku władza królewska zmniejszyła się ogromnie. Jedynymi prawami, które zostały nienaruszone było mianowanie urzędników, nadawanie dóbr ziemskich oraz parlamentarna inicjatywa ustawodawcza. Miał też prawo i obowiązek zwoływania sejmu, który jednak nie miał już większej władzy.