Australia - proces zasiedlania kontynentu australijskiego, rozmieszczenie ludności, przyrost naturalny, migracje ludnośći, religia

AUSTRALIA

1. Proces zasiedlania kontynentu australijskiego

Australia aż po lata osiemdziesiąte XVIII wieku nie znajdowała się w obszarze zainteresowania państw europejskich. Sytuacja ta uległa zmianie dopiero po dotarciu do wschodnich wybrzeży wyspy angielskiego odkrywcy Jamesa Cooka w 1770 roku. Objął on – w imieniu angielskiego władcy Jerzego III – w posiadanie zdobyte tereny, nadając im nazwę Nowa Południowa Walia (w 1814 roku nazwa ta uległa zmianie na ”Australia” i zaczęła obowiązywać jako określenie całego kontynentu) – tym samym rozpoczynając proces kolonizacyjny.
W 1786 roku angielski sekretarz stanu, lord Sydney, zaakceptował plan utworzenia kolonii w rejonie Botany Bay [nazwa polska – Zatoka Botaniczna]. Na początku 1788 roku w rejonie Sydney, wylądowała Pierwsza Flota, dowodzona przez kapitana Alexandra Philipsa, późniejszego gubernatora Nowej Południowej Walii. Składało się na nią 11 statków, w których przewożonych było 759 więźniów – 568 mężczyzn oraz 191 kobiet, a także 211 marynarzy wraz z rodzinami.

Podstawy gospodarki kolonii stanowiła uprawa ziemi przydzielonej przez gubernatora na początku tylko marynarzom, a – wraz z upływem czasu – również skazańcom, którzy odbyli już wymierzoną im przez brytyjski wymiar sprawiedliwości karę. W latach 1790 i 1791 do kolonii przybyły Druga oraz Trzecia Flota, przywożąc kolejnych osadników, a także skazańców. W okresie tym podjęto próby osiedlania się na obszarze Rose Hill (obecnie noszącym nazwę Paramatta), w rejonie Hawkesbury, na wyspie Norfolk, oraz u podnóża Gór Błękitnych.

1792 rok był przełomowym w historii Australii – zaczęły wtedy przybywać do kolonii pierwsze prywatne statki handlowe. Wraz ze wzrostem ich liczby w Nowej Południowej Walii zaczął pojawiać się rum – który w krótkim czasie stał się podstawowym środkiem płatniczym na wyspie. W posiadaniu monopolu na sprzedaż trunku był New South Wales Corps [Korpus Nowej Południowej Walii] zwany także ”Rum Corps” [Korpusem Rumowym], który w 1972 roku zastąpił w kolonii oficerów pochodzących z Królewskiej Marynarki. Wszelkie próby ograniczenia tak zwanego ”interesu rumowego” – podejmowane najpierw przez przybyłego do Australii wraz z Pierwszą Flotą, i sprawującego w latach 1795 – 1799 funkcję gubernatora, Johna Huntera, i kontynuowane przez jego następcę Philipa Gidleya Kinga – nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Oficerowie Korpusu przeradzali się w ekonomicznych potentatów – byli w posiadaniu blisko połowy żywego inwentarza kolonii oraz znacznej ilości posiadłości ziemskich. Kontrolowali oni także system penitencjarny, wykorzystywany przez nich do własnych celów.

Próbę zreformowania kolonii (głównie ograniczenia handlu rumem, oraz zreformowania miejscowego systemu walutowego, który zaniżał wartość czeków w stosunku do rzeczywistej wartości funta szterlinga) podjął kapitan William Bligh, który w 1808 roku został zmuszony przez Korpus ”Rumowy” do powrotu do Anglii. Rozwiązanie Korpusu Nowej Południowej Walii udało się dopiero następcy kapitana Bligha, gubernatorowi Lachlanowi Macquarie – powołał on w jego miejsce zupełnie nową, regularną jednostkę wojskową, uzupełnioną żołnierzami przybyłymi z Wielkiej Brytanii. Przeprowadził również sporą liczbę reform – między innymi uznał karny charakter Australii za przejściowy, dążył do tego, by w świetle prawa identycznie postrzegani byli zarówno ”emancypowani” (osoby, które zakończyły odbywanie karty), jak i ”ekskluzywni” (osoby nigdy nie karane).

W 1828 roku utworzona została Rada Legislacyjna, posiadająca charakter opiniodawczy, z prawem odrzucania gubernatorskich dekretów.
Na przełomie XVIII i XIX wieku miała miejsce kolonizacja północnego i południowego wybrzeża Australii, gdzie powstawać zaczął przemysł stoczniowy i włókienniczy, oraz rozwijała się gałąź gospodarki związana z rybołówstwem i hodowlą owiec. W krótkim czasie głównymi towarami eksportowymi Australii stały się wełna i skóry. Intratność hodowli owiec stanowiła również swoistą inspirację do nowych wypraw w głąb kontynentu, mających na celu zbadanie możliwości rozszerzenia pastwisk, oraz eksploatacji bogactw naturalnych. Poszukiwaniem nowych terenów pod osadnictwo i hodowlę, oraz szukaniem nowych złóż zajmowały się Australian Agricultural Company [Australijska Kompania Rolnicza], a także Van Diemen’s Land Company [Kompania Ziemi Van Diemena].


Pomimo wyraźnego określenia w 1829 roku granic osadnictwa – obejmujących tak zwane Dziewiętnaście Hrabstw Nowej Południowej Walii i Ziemi Van Diemena, na skutek malejących zasobów ziemi rozpoczęła się niezalegalizowana ekspansja hodowców poza wyznaczone granice – gubernatorzy jednak zmuszeni byli do tolerowania i sankcjonowania stanu faktycznego. Koloniści zajmowali obszary należące do Aborygenów, rdzennych mieszkańców wyspy, stosując wobec nich eksterminację, której zaprzestano dopiero na początku XX wieku.
Wraz z rozwojem osadnictwa powstawały nowe kolonie – w 1829 założona została Australia Zachodnia, w 1836 zaś - Australia Południowa. Z Nowej Południowej Walii wyodrębniły się: w 1825 roku Ziemia Van Diemena (od 1855 roku nosząca nazwę Tasmania), w 1850 – Wiktoria, a w roku 1859 – Queensland. Z inicjatywy sprawującego w latach 1831 – 1837 urząd gubernatora Richarda Bourke’a – będącego jednym z najwybitniejszych przedstawicieli liberalizmu w ówczesnej Australii – wydano Akt 1839, będący urzeczywistnieniem ambicji wspomnianego wcześniej gubernatora Lachlana Macquarie. Akt ten równał w świetle prawa ”ekskluzywnych” z ”emancypowanymi”.
Wraz z rozwojem gospodarczym kolonii funkcja Australii jako miejsca zesłania malała. W 1840 roku przestano przywozić skazańców do rejonu Nowej Południowej Walii, a w 1868 roku na wyspę przybył ostatni w historii transport więźniów.

Istotne zmiany w systemie administrowania Nową Południową Walią wprowadził Akt 1842, poszerzający skład Rady Legislacyjnej do 36 członków. Gubernator tracił prawo inicjatywy ustawodawczej, ale zatwierdzał uchwały Rady. Sprawy lokalne – także podatkowe – leżały odtąd w gestii Rad Okręgów Administracyjnych. Pierwsze wybory w Nowej Południowej Walii przeprowadzono w 1842 roku.
W drugiej połowie XIX wieku w Wiktorii, Queenslandzie, Australii Zachodniej, oraz Nowej Południowej Walii odkryto duże złoża złota, któro stało się głównym – obok wspomnianej wcześniej hodowli – źródłem dochodów kolonii, a także rudy żelaza oraz innych metali w pozostałych koloniach, co przyczyniło się do intensywnego rozwoju przemysłu – w szczególności wydobywczego oraz przetwórczego, a także transportu kolejowego i łączności telegraficznej. Spowodowało to również gwałtowny napływ imigrantów z Wielkiej Brytanii, Europy, USA i Azji. Od początków XX wieku próbowano ograniczyć migrację ludności kolorowej poprzez realizowanie tzw. doktryny białej Australii.
W połowie XIX wieku nastąpiła wyraźnie ożywiona penetracja Północnej Australii, która w początkach lat ’60-tych została włączona do Australii Południowej.

2. Rozmieszczenie ludności

Związek Australijski jest państwem obejmującym całą wyspę Australii, mającym powierzchnię blisko 7.7 miliona km2. Stanowi on najsłabiej zaludniony kraj na świecie - gęstość zaludnienia Australii wynosi około dwóch i pół osoby na km2. Blisko ⅔ jej terytorium znajduje się w obszarze występowania bardzo niskich opadów, co jest przyczyną osiedlania się większej części ludności na obszarach wschodniego i południowo-wschodniego wybrzeża (biegnie tam żyzny pas lądu, umożliwiający łatwą uprawę roli oraz różnych roślin użytkowych) – blisko 85% ludności kraju mieszka w ośmiu największych miastach: Adelaide, Melbourne, Sydney, Brisbane, Perth, Darwin, Hobart na Tasmanii, oraz w Canberze, będącej stolicą państwa.

Australia podzielona jest na sześć stanów i 61 prowincji, spośród których najbardziej zaludnione to Australian Capital Territory [Australijskie Terytorium Stołeczne, gdzie gęstość zaludnienia wynosi 120 osób/km2], oraz Victoria [gdzie gęstość zaludnienia wynosi 19,4 osoby/km2]. W Canberze na jednym kilometrze kwadratowym mieszka 460 osób [dla porównania: w Nowym Jorku mieszka 7720 osób, a w Seattle 1045 osób].
Część terenów Australii, jak na przykład Wielka Pustynia Piaszczysta, czy Pustynia Gibsona jest w ogóle nie zamieszkana – ze względu na niesprzyjający osiedlaniu się ludzkości klimat [główną przyczyną są wspomniane wcześniej małe ilości opadów, bądź też brak opadów w ciągu roku].

Północna oraz zachodnia część kontynentu jest zamieszkana praktycznie wyłącznie przez Aborygenów – rdzennych mieszkańców Australii. Natomiast Anglo-Australijczycy, potomkowie przybyłych na wyspę pod koniec XVIII wieku Anglików, zamieszkują wschód oraz pas ziemi znajdujący się na południu.


3. Przyrost naturalny

Przyrost naturalny Australii w okresie od września 1971 roku do września 1997 ilustruje rysunek.


Na jego podstawie możemy stwierdzić, iż przyrost naturalny na przestrzeni lat zmieniał się – spadał, by chwilę później znów wzrosnąć. Przez okres 26 lat, jaki ilustruje wykres, utrzymywał się on na poziomie około 30-35 tysięcy. Najniższy poziom [ok. 24 tysięcy] miał miejsce w roku 1976, natomiast najwyższy [43 tysiące] przypadł na rok 1971.
W chwili obecnej przyrost naturalny maleje, a aktualne prognozy przewidują, iż liczba narodzin wyrówna się z liczbą zgonów około roku 2030.

4. Migracje ludności

Imigracja:

Rokrocznie Australia przyjmuje z góry zaplanowaną liczbę emigrantów z całego świata. Ma to na celu głównie zasilenie gospodarki najbardziej przydatnymi ludźmi – wykształconymi [w zawodach najbardziej w kraju pożądanych], młodymi, zdrowymi, ze znajomością języka angielskiego, stanowiącego w Australii język urzędowy, i – nierzadko – z dużą ilością pieniędzy.
Przyszłość demograficzna Australii w dużym stopniu zależeć będzie od tego ilu imigrantow zamieszka w tym kraju.
Jak wspomniałem w punkcie 3. przyrost naturalny w chwili obecnej posiada tendencję spadkową - głównym powodem takiego stanu rzeczy jest mniejsza statystyczna płodność australijskich kobiet. 33 lata temu, w 1961 roku jedna kobieta rodziła średnio 3.60 dzieci, 3 lata temu – w roku 2000 – tylko 1.74. Oczekuje się, ze za około 30 lat liczba zgonów w Australii wyrówna, a w parę lat później nawet przewyższy liczbę narodzin, przewidywane jest utrzymanie się tej tendencji, co skutkować będzie w ujemnym przyroście naturalnym. W takiej sytuacji przyjmowanie imigrantów stanowić będzie jedyne źródło wzrostu liczby ludności Australii, bądź utrzymania liczby mieszkańców na stałym poziomie.
Zmianie ulega również struktura wieku społeczeństwa – i jest to niewątpliwie zmiana niekorzystna. Według ostatnich obliczeń, konieczne jest zachowanie imigracji na poziomie co najmniej 80 tys. osób rocznie, tak aby wzrost ludności w wieku produkcyjnym nie spadał w zbyt wysokim tempie.
W społeczeństwie Australijskim pojawiają się głowy za zachowaniem zerowego poziomu imigracyjnego – postulaty te argumentowane są troską o ochronę unikalnego środowiska naturalnego znajdującego się na kontynencie. Nie zyskują one jednak poparcia, gdyż wywołałyby one wspomniane wcześniej niekorzystne zjawiska demograficzne, które odbiłyby się negatywnie na gospodarce kraju.


Emigracja:

Coraz więcej Australijczyków decyduje się na opuszczenie kraju. Według najnowszych danych w 2001 i 2002 roku około 24 tysięcy mieszkańców Australii opuściło kraj na stałe, a kolejne 92 tysiące opuściło kraj na rok lub dłużej. Liczba emigrantów wzrosła ponad dwukrotnie na przestrzeni ostatnich 15 lat, plasując Australię na ścisłej czołówce krajów posiadających największą diasporę na świecie – porównując liczbę Australijczyków rozproszonych po wszystkich kontynentach do liczby mieszkańców całego kontynentu. Główną przyczyną tak gwałtownego wzrostu liczby osób pragnących opuścić kraj są zarobki, oraz szansa na większy sukces w zawodzie poza krajem – gdzie liczba specjalistów jest już wystarczająca, i nawet najbardziej wykwalifikowani pracownicy zarabiają niewiele w porównaniu do innych krajów [np. USA czy Kanada].Wśród młodych Australijczyków decydujących się na emigrację najbardziej popularnymi krajami są Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Grecja, Nowa Zelandia, a także Hongkong.
Według profesora Graeme Hugo z Uniwersytetu w Adelaidzie ponad jedna trzecia emigrantów po osiedleniu się w innych krajach zarabiała około 150 tysięcy dolarów rocznie, a jedna piąta nawet 200 tysięcy dolarów rocznie – i tylko niespełna 50% z nich brała pod uwagę powrót do kraju.
Tak duży odpływ specjalistów, zwłaszcza menedżerów, biznesmenów, naukowców, prawników, oraz informatyków może w przyszłości mieć bardzo zły wpływ na gospodarkę kraju, zmniejszając liczbę zatrudnienia w dziale usług – a właśnie ten dział jest najprężniej działającym w wysoko rozwiniętych krajach.

5. Religia

Ponad 70% ludności Australii to chrześcijanie – katolicy, anglikanie, protestanci, świadkowie Jehowy, mormoni, i inni. Blisko 17% to niewierzący bądź agnostycy – ludzie nie wyznający żadnej religii. Niewiele ponad 1% stanowią islamiści oraz buddyści. Około 1% stanowią poganie/neopoganie, ludzie wierzący w tradycyjne religie Aborygenów, zaratusztrianie, rastafarianie oraz wyznawcy innych, mniej znanych religii.

Bibliografia:

[Praca zbiorowa] ”Encyklopedia Geografii – Kraje i Ludzie – Australia I Oceania”
(Muza S.A., 1996)
Jenny Wood ”Księga Świata”
(Podsiedlik – Raniowski I Spółka, 1995)

oraz strony internetowe:
www.wiem.onet.pl
http://www.adherents.com/loc/loc_australia.html
http://www.aph.gov.au
http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/as.html
www.australink.pl
www.csu.edu.au
http://www.defra.gov.uk/environment/waste/intrecex/04.htm
www.ozcity.faithweb.com
http://www.population.org.au/population/aupopsnapshot99.htm

W pracy wykorzystano również fragmenty artykułu ”Still more Australians call overseas home” z australijskiego dziennika “The Age” – autorem artykułu jest Peter Fray.

Wszystkie tłumaczenia materiałów pochodzących ze stron zagranicznych autorstwa Joachima Nawrota. Wszelkie prawa zastrzeżone.