Zęby.

Budowa Zęba
Na każdy ząb przez cały czas oddziaływuje wiele czynników. Najistotniejsze spośród nich to: czynniki mechaniczne, chemiczne i termiczne. Zęby muszą być, więc odporne na różne obciążenia i dlatego zbudowane są w przeważającej części z tkanek twardych tj. szkliwa, zębny i cementu (kostniwa). Nazwa tkanki twarde nie jest wcale przesadzona. Jeżeli przyjąć twardość czystego kwarcu za 1000, to twardość szkliwa wynosi 600 i odpowiada twardości topazu, zębny - 350 i odpowiada apatytowi, a cementu - 250 i jest porównywalna z twardością tkanki kostnej.
W budowie anatomicznej wszystkich zębów, mimo różnic szczegółowych, można wyróżnić pewne cechy wspólne. Każdy ząb ma koronę, szyjkę i korzeń.

Korona to ta część zęba, która w prawidłowych warunkach, widoczna jest w jamie ustnej, pokryta jest ona najtwardszą tkanką, jaką wytwarza ludzki organizm – szkliwem. Pod szkliwem znajduje się bardziej „miękka” zębna, która otacza wypełnioną miazgą jamę zęba. Miazga zęba, popularnie nazywana nerwem, to bogato unaczyniona i unerwiona tkanka łączna wiotka. Wypustki komórek miazgi wnikają do mikroskopowej wielkości kanalików w zębinie i odpowiadają za odbieranie bodźców. Część koronową jamy zęba nazywamy komorą, a część korzeniową kanałem. Kanał korzeniowy zakończony jest na swym szczycie otworem, przez który wchodzą do miazg naczynia krwionośne i włókna nerwowe.

Część zęba pozostająca w warunkach fizjologicznych w ukształtowanym w kości szczęki lub żuchwy zębodole to korzeń. Jest on pokryty cienką warstwą zbliżonego właściwościami do kości cementu, do którego przytwierdzone są włókna ozębnej odpowiadające za elastyczne połączenie zęba z zębodołem. Na granicy korony i korzenia wyróżnia się szyjkę zęba, która w warunkach zdrowia osłonięta jest dziąsłem. Między szyjką, a dziąsłem występuje niewielka szczelina nazywana kieszonką dziąsłową. U człowieka mamy do czynienia z dwoma pokoleniami uzębienia: mlecznym i zastępującym je z czasem stałym. Zarówno zęby mleczne, jak i stałe w zależności od pełnionej funkcji, różnią się między sobą kształtem i budową.

ROLA ZĘBÓW

Zadaniem uzębienia jest chwytanie, rozdrabnianie i miażdżenie pokarmu . Zróżnicowanie zębów związane jest z ich udziałem w mechanicznym rozdrabnianiu pokarmów ( siekacze – odcinają kawałki pokarmów, kły – przytrzymują je, zęby przedtrzonowe i trzonowe – rozcierają pokarm). Dokładność roztarcia ma duży wpływ na przebieg trawienia .







ZĘBY STAŁE




Cztery górne i cztery dolne zęby przednie to siekacze, mają one za zadanie odcinanie kęsów pokarmowych. Wszystkie siekacze to zęby jednokorzeniowe, a korony ich formą przypominają dłuto. Za siekaczami występują również jednokorzeniowe kły, po jednym w każdej połowie łuku zębowego górnego i dolnego. Czynność ich polega na odgryzaniu i odrywaniu kęsów pokarmowych. Za kłami w szeregu zębowym położone są zęby przedtrzonowe, po dwa w każdej połowie łuku zębowego. Pierwszy przedtrzonowiec górny, popularnie nazywany „czwórką”, posiada dwa korzenie, drugi („piątka”), podobnie jak oba przedtrzonowce dolne ma jeden korzeń. Kolejne miejsce zajmują trzonowce, po trzy w każdej połowie łuku zębowego. Pierwszy i drugi trzonowiec górny („szóstka” i „siódemka”) mają po trzy korzenie, a pierwszy i drugi trzonowiec dolny po dwa korzenie. Trzecie trzonowce („ósemki”) mają bardzo różną budowę. Funkcja zębów przedtrzonowych i trzonowych jest podobna, miażdżą one kęsy pokarmowe tak, aby mogły zostać wymieszane ze śliną i przy udziale języka połknięte. Jak łatwo policzyć w uzębieniu stałym człowieka występują 32 zęby.
ŻĘBY MLECZNE

Zębów mlecznych jest tylko 20, po 5 w każdej połowie łuku: 2 siekacze, kieł i 2 trzonowce. W uzębieniu mlecznym nie występują zęby przedtrzonowe. Różnice między uzębieniem mlecznym i stałym nie dotyczą jednak tylko liczby zębów. Zęby mleczne mają niebieskobiałe zabarwienie, podczas gdy stałe żółtobiałe. Zarówno szkliwo, jak i zębina zębów mlecznych są o połowę cieńsze i słabiej zmineralizowane niż w zębach stałych. Jama zęba jest w stosunku do wielkości tkanek twardych większa. Korzenie w stosunku do wysokości korony są dłuższe, a w przypadku trzonowców ustawione bardziej rozbieżnie niż w uzębieniu stałym.
Na zapobieganie próchnicy zębów składa się kilka elementów:
· higiena jamy ustnej
· racjonalna dieta
· stosowanie preparatów fluoru
· lakowanie bruzd zębów przedtrzonowych i trzonowych
· kontrolne wizyty u stomatologa
Dieta.
Powszechnie wiadomo, że cukier to główny wróg zęba. Nie uszkadza on wprawdzie bezpośrednio tkanek twardych, ale to z niego bakterie tworzą kwasy, które niszczą szkliwo. (patrz: rola bakterii) Ograniczenie ilości węglowodanów w diecie przynosi bardzo dobre efekty. Nie wszyscy są jednak w stanie zrezygnować ze słodyczy. Przestrzeganie kilku zasad pozwala zminimalizować niekorzystne działanie cukru.
· Szczególnie groźne dla zęba jest spożywanie słodyczy, ciast i słodkich napoi między posiłkami oraz przed snem. Celowe jest ograniczenie przyjmowania tych produktów np. do deseru, po którym można oczyścić jamę ustną.
· Mniej szkodliwe jest jednorazowa konsumpcja nawet dużej dawki „cukru”, niż częste przyjmowanie jej w małych porcjach.
· Godny polecenia jest skandynawski model „słodkich sobót” – dzieci mają dostęp do słodyczy tylko przez jeden dzień w tygodniu.
· Dla osób, które nie potrafią zrezygnować ze słodyczy wyjściem jest spożywanie produktów „przyjaznych dla zęba” . Zawierają one substytuty cukru - ksilitol, sorbitol, mannitol, sacharynę. Są to związki o słodkim smaku, których bakteryjny rozkład przebiega z wytworzeniem bardzo małej ilości kwasów. Patrz też: cukier, a rozwój próchnicy oraz dieta, a architektura tkanek twardych zęba.
Profilaktyka fluorkowa.
Zupełnie przypadkowo, na początku XX wieku odkryto znaczenie fluoru. Amerykański lekarz Eager badając przybywających do USA imigrantów z Neapolu, zauważył u nich występowanie białych plam na zębach z jednoczesną wysoką odpornością na próchnicę. Podobne zjawisko stwierdzono u mieszkańców Colorado Springs. Po dokładnych badaniach okazało się, że odpowiedzialny za to jest fluor, występujący na tych terenach w dużych ilościach w wodzie pitnej. W toku dalszych badań ustalono zawartość fluoru w wodzie, przy której nie występują plamy na szkliwie, a zęby wciąż wykazują dużą odporność na próchnicę. Wyznaczony optymalny poziom fluoru zwierał się w granicach 0,8 – 1,2 mg fluoru na 1 litr wody. Ze względu na wzrost zanieczyszczeń środowiska naturalnego fluorem pochodzenia przemysłowego, Światowa Organizacja Zdrowia obniżyła później te wartości do 0,7 – 1,0 mg F/l Znanych jest wiele metod fluoryzowania zębów. Ogólnie można podzielić je na:
· fluoryzację endogenną
· fluoryzację egzogenną
Fluoryzacja endogenna.
Fluoryzacja endogenna polega na dostarczaniu do organizmu fluoru z wodą, produktami spożywczymi, a także w postaci tabletek.
Najskuteczniejszą, a zarazem najtańszą metodą jest fluorkowanie wody wodociągowej. Metoda ta stosowana jest w wielu krajach: w USA, Kanadzie, Nowej Zelandii, Australii, Irlandii, Singapurze i Hong – Kongu. W Polsce mimo niskich stężeń fluoru w wodzie pitnej (0,1 – 0,4 mg F/l) fluorkowanie prowadzi się tylko w części Wrocławia.
Fluorkowanie wody pozwala zredukować próchnicę o 50 – 60%.
Fluor bywa również dodawany do produktów spożywczych. Fluorkowanie soli kuchennej można uznać za metodę z wyboru wszędzie tam, gdzie fluorkowanie wody nie jest możliwe. 1 kg fluorkowanej soli zwiera na ogół 250 mg F. Daje to podobną redukcję próchnicy, jak fluorkowanie wody. Sposób ten znalazł zastosowanie w Szwajcarii, na Węgrzech, w Hiszpanii, Kolumbii, a ostatnio też we Francji i Niemczech.
Podejmowano próby fluorkowania mleka i mąki. Jednak ze względu na wysokie koszty technologiczne metody te nie znalazły szerszego zastosowania.
Fluor może być podawany dzieciom w formie tabletek. Zalecane jest przyjmowanie tabletek fluorkowych od 1 roku życia. Systematyczne ich stosowanie przez 200 – 250 dni w roku (przerwa w okresie letnim) redukuje próchnicę o 40 – 50%. Tego rodzaju profilaktyka zawsze powinna odbywać się pod nadzorem lekarza stomatologa.
Fluoryzacja egzogenna.
Fluoryzacja egzogenna, zwana też kontaktową polega na bezpośrednim oddziaływaniu fluoru na powierzchnię zęba, na którą może być aplikowany w różny sposób. Do najczęściej stosowanych metod należą:
· wcieranie,
· szczotkowanie,
· lakierowanie,
· płukanie jamy ustnej,
· stosowanie past z fluorem.
Dwie ostatnie metody każdy może stosować indywidualnie, pozostałe powinny być realizowane przez asystentkę stomatologiczną lub stomatologa.
Fluor odgrywa ogromną rolę w profilaktyce próchnicy. Nie wolno jednak zapominać, że przyjmowany w nadmiarze może prowadzić do fluorozy (kredowobiałe lub brunatne plamy na szkliwie), a nawet ostrych zatruć. Ryzyko może stwarzać korzystanie przez dzieci do 6 roku życia z past do zębów dla dorosłych. Małe dzieci połykają nieświadomie do 60% użytej pasty, co równe jest około 0,6 mg F. Jeżeli zęby czyszczone są kilka razy dziennie i wysoki jest dowóz fluoru z innych źródeł (zanieczyszczone powietrze, woda, pożywienie, herbata), to groźba przedawkowania jest duża. Dlatego nawet, jeżeli wydaje się, że dziecko potrafi wypluć pastę, należy w wieku 3 – 6 lat stosować pasty o małej zawartości fluoru.



Lakowanie.
Na powierzchniach żujących trzonowców mlecznych oraz przed trzonowców i trzonowców stałych występują anatomiczne zagłębienia zwane bruzdami. Ze względu na zaleganie w nich resztek pokarmowych, trudność w dokładnym ich oczyszczeniu oraz słabsze zmineralizowanie szkliwa, stanowią one miejsca bardzo podatne na próchnicę. Najskuteczniejszą metodą ochrony powierzchni żujących jest lakowanie.
Lakowanie to zabieg profilaktyczny, polegający na wypełnieniu bruzd i szczelin płynnym materiałem, twardniejącym na drodze rekcji chemicznej lub pod wpływem światła. W ten sposób izoluje się podatne na próchnicę miejsca od bakterii i cukrów. Obecnie dostępne są także laki uwalniające fluor, co potęguje ich działanie profilaktyczne.
Należy pamiętać, że lakowane mogą być tylko zęby zdrowe. Dlatego zaleca się uszczelnianie bruzd bezpośrednio po wyrżnięciu zęba – zwłaszcza, że jest on wtedy najbardziej narażony na rozwój próchnicy.
Skuteczność tej metody uzależniona jest od czasu pozostawania laku na powierzchni zęba. W związku z tym, co 6 miesięcy powinna być przeprowadzana kontrola uszczelnienia, a w razie wypadnięcia jego fragmentu lub całości uzupełnienie braku.
Okresowe badania stomatologiczne.
Tylko regularne wizyty w gabinecie stomatologicznym pozwalają na wczesne wykrycie wszelkich nieprawidłowości. Systematycznie prowadzona profilaktyka oraz odpowiednio dobrane i w porę podjęte leczenie oszczędza jakże cenne tkanki zęba i jest mniej przykre dla pacjenta. Dzieci powinny być kontrolowane raz na kwartał, a dorośli raz na pół roku.

Choroba dziąseł - Parodontoza (jak jej uniknąć )
Choroba dziąseł jest główną przyczyną utraty uzębienia u osób dorosłych. Powodowana jest ona zakażeniem dziąseł oraz kości szczękowej. Choroba ta nie jest zauważana w jej wczesnym etapie. Jej pierwszym symptomem jest krwawienie dziąseł podczas flosowania i czyszczenia zębów. Głównym źródłem zakażenia jest osad nazębny oraz kamień. Niewłaściwa higiena jamy ustnej, a także brak stałej opieki dentystycznej przyczynia się w dużym stopniu do rozwoju tej choroby.
Większości chorób zębów, a także dziąseł można uniknąć poprzez odpowiednią profilaktykę. Skuteczne działanie prewencyjne ma FLUOR. W Stanach Zjednoczonych zaczęto dodawać fluor do wody pitnej już w 1944 roku, co obniżyło występowanie chorób zębów oraz dziąseł do 70%. Obecnie już ponad 50% ludności świata ma dostęp do takiej wody. Większość past do zębów, a nawet płukanek do jamy zawiera ten tak ważny dla naszych zębów składnik.
Profilaktyka chorób zębów polega przede wszystkim na systematycznej kontroli oraz czyszczeniu zębów w gabinecie dentystycznym. Czynność tą wykonuje lekarz dentysta lub higienistka. Taki przegląd i czyszczenie powinno być dokonywane co sześć miesięcy. Wczesne wykrycie chorób dziąseł daje dużą szansę na zatrzymanie postępowania choroby. Natomiast leczenie chorób dziąseł w ich zaawansowanym etapie jest znacznie bardziej skomplikowane. Wiąże się ono z szeregiem poważniejszych zabiegów, które z reguły są wykonywane przez lekarzy specjalistów z zakresu parodontozy. Codzienna higiena jamy ustnej nie tylko wpływa na nasze samopoczucie, ale przede wszystkim zapobiega próchnicy oraz chorobom dziąseł. Teoretycznie powinniśmy szczotkować i flosować nasze zęby co cztery godziny. Uwarunkowane jest to przez proces nabudowywania się nalotu zębowego. Praktycznie, zęby powinny być umyte po każdym posiłku, a jeśli jest to fizycznie niemożliwe, możemy to częściowo zastąpić poprzez żucie bezcukrowej gumy.