Kiedy i w jaki sposób przeprowadzono reformy uwłaszczeniowe na ziemiach polskich?

Początek przemian ustrojowych wsi polskiej w 1807 roku przez zniesienie poddaństwa osobistego i sądowego w Księstwie Warsz.
W 1811 wydano generalny akt uwłaszczeniowy dla wsch.prowincji Prus- dotyczył też ziem polskich pozostawionych Prusom (Śląsk, Pomorze).

Najważniejsze postanowienia:
- uregulowanie stosunków chłop-dwór na podst.dobrowolnej umowy stron; dopiero na żądanie jednej z nich mogło nastąpić uwłaszczenie
z urzędu
- uwłaszczeniu podlegały, tylko te gospodarstwa, które mogły utrzymać parę zwierząt pociągowych; nie podlegały regulacji gospodarczej gosp. małe, dzierżawione.
- edykt uwłaszczeniowy przewidywał pełne odszkodowanie dla dziedzica; przeliczono na pieniądze świadczenia chłopskie-świadczenia
dworu.Pod naciskiem szlachty rząd w 1816 r.ograniczył krąg gospodarstw podlegających uiszczeniu opłat.

Po Kongresie Wiedeńskim oddano ponownie Prusom-potrzeba zawłaszczenia na tym obszarze.Nastąpiło to w 1823 r.-tylko gospodarstwa sprzężajne istniejące od 1772/1773. Nie przewidziano zwrotu gospod. przez folwark. z których wyrugowano chłopów przed 1819 rokiem.

Pełne odszkodowanie w formie renty.Deklaracja Królestwa z 1836 r dotycząca Wielkiego Księstwa Poznańskiego postanowiła, że o uwłaszczenie z urzędu mogą ubiegać się gospodarstwa 7 ha. Gosp. małe uwłaszczono w 1850 r. po buntach w 1848 roku.

22.01.1863 r. powstanie styczniowe.Rząd Narodowy wydał manifest, który obiecywał ziemie chłopom biorącym udział w powstaniu.Aby odciągnąć masy chłopskie od walki władze carskie wydały na początku 1864 r. ”ukaz carski o uwłaszczeniu”.Uwłaszczono wszystkie gospodarstwa chłopskie.Nadano część ziemi z majątków narodowych i kościelnych.Chłopi musieli płacić za uwłaszczenie niewielką sumę tzw.podatek gruntowy.Szlachta otrzymała odszkodowanie obligacjami, które miały być wykupione w terminie późniejszym. Na wsi zlikwidowano urząd wójta, a wieś otrzymała samorząd.

Władze Rzeczpospolitej Krakowskiej przyłączonej w 1864 r. do Galicji.Wcześniej podejmowały kroki w sprawie chłopskiej.Oczynszowano chłopów w dobrach rządowych i kościelnych, nadano dziedziczne prawo użytkowania gruntów. Nastąpiła parcelacja folwarków, a uzyskane w ten sposób ziemie przeznaczono na powiększenie gospodarstw karłowatych.

Bieg wypadków przyśpieszyło powstanie krakowskie.W manifeście do narodu powstańczego rząd narodowy zapowiedział uwłaszczenie chłopów bez odszkodowań oraz wynagrodzenie ziemią z dóbr narodowych chłopów biorących udział w powstaniu.Powstańcy nie zdołali pociągnąć za sobą mas chłopskich.Zastarzałe krzywdy chłopskie odzwierciedlały się w powstaniu i buntach przeciw dworom i administracji.Przyczyniła się do tego nędza i głód, a także pogłoski, że cesarz austryjacki chce dać chłopom wolność a powstańcy mu przeszkadzają.W 1848 r. wystąpiono z propozycją uregulowania stosunków między panem a chłopem. Wezwano szlachtę, aby dobrowolnie zrezygnowała z pańszczyzny.Uprzedzając te inicjatywy, rząd austr. ogłosił, że zniesienie poddaństwa i uwłaszczenie objęło wszystkich chłopów bez względu na wielkość gospodarstwa.Nie podlegały uwłaszczeniu dzierżawione i użytkowane działki ziemi.Skreślono ok. 1/3 a resztę po połowie miał spłacić chłop i rząd galicyjski.Biedota bezrolna została pominięta przy uwłaszczeniu.Ustawa przewidywała zniesienie wspólnot gruntowych i serwitutów (leśnych, pastwiskowych, rybnych) Rozdrobnienie gospodarcze chłopstwa pogorszyło znacznie sytuacje ekonomiczną chłopów.Skazani na własne siły i spłacając odszkodowania nie mieli zarobków poza rolnictwem.