Procesy endogeniczne

Procesy endogeniczne (wewnętrzne – wywołane energią z wnętrza Ziemi):
- trzęsienia Ziemi
- plutonizm
- wulkanizm
- ruchy górotwórcze
- ruchy lądotwórcze

RUCHY GÓROTWÓRCZE

Góry – jednostki morfologiczne o dużej wysokości względnej i bezwzględnej i dużym zróżnicowaniu rzeźby.
Górotwory – zespół warstw skalnych poddanych razem ruchom górotwórczym.
Monoklina – nachylenie warstw skalnych w jednym kierunku.

Deformacje tektoniczne:
a) ciągłe (nie doszło do przerwania ciągłości warstw skalnych) – fałdy
- stojący
- pochylony
- obalony
- leżący
- przewalony

b) nieciągłe (warstwy skalne zostały rozerwane) – uskoki
- normalny
- odwrócony
- przesuwczy

Antyklina – wypukła część fałdu
Synklina – wklęsła część fałdu
Zrąb tektoniczny – ograniczony uskokami blok wypiętrzony w stosunku do obszarów sąsiednich
Zapadlisko tektoniczne – ograniczony uskokami blok obniżony w stosunku do obszarów sąsiednich

1. Góry fałdowe (Karpaty, Himalaje)
2. Góry zrębowe (Sudety)
3. Góry wulkaniczne (Kilimandżaro, Kenia, Ruwenzoi, Góra św. Anny)
4. Góry kopułowe (Black Hill Mountains)

TRZĘSIENIA ZIEMI

Trzęsienie ziemi – gwałtowne uwolnienie znacznej ilości energii mechanicznej spod powierzchni ziemi.

Fale:
- podłużne (P) – najszybsze, ulegają załamaniu podczas przechodzenie przez ośrodki o różnych właściwościach
- poprzeczne (S) – mogą przemieszczać się jedynie w ciałach stałych
- powierzchniowe (L) – wędrują wzdłuż powierzchni skorupy ziemskiej

Hipocentrum – miejsce, gdzie rodzi się trzęsienie ziemi. Jego odpowiednik na powierzchni ziemi to epicentrum.

Rodzaje trzęsień ziemi:
a) tektoniczne – wywołane ruchami tektonicznymi
b) wulkaniczne – towarzyszą erupcji wulkanów
c) zapadliskowa
- antropogeniczne (wywołane działalnością człowieka)
- samoistne (gdy zapada się np. grota)

Typy obszarów sejsmicznych
- sejsmiczne (Pacyfik, zachodnie wybrzeża obu Ameryk, Alpy, Himalaje, basen Morza Karaibskiego, grzbiety śródoceaniczne, Japonia
- pensejsmiczne (obszary wokół obszarów sejsmicznych, Antarktyka, stare górotwory paleozoiczne, pasma górskie Europy Środkowej)
- asejsmiczne (północna Ameryka Pn, wsch-pd Ameryka Pd, Grenlandia, Australia poza wsch wybrzeżem, Indie, północna Europa)

Skutki trzęsień ziemi – ofiary w ludziach, straty materialne, zmiany rzeźby terenu, modyfikacje położenia wód podziemnych)
Zapobieganie – przewidywanie i specjalne techniki budowlane.

WULKANIZM I PLUTONIZM

Wulkanizm – zespół zjawisk polegających na wydostaniu się lawy i substancji towarzyszących na powierzchnię ziemi.

Plutonizm – zjawiska związane z lokalnym upłynnieniem skał w litosferze, wnikaniem powstałej w ten sposób magmy w nadległe skały oraz krystalizacji skał pod powierzchnią ziemi.

Magma – płynny stop różnych związków chemicznych.

Lawa – jest to magma, która wydostawszy się na powierzchnię utraciła większość składników lotnych. Może się wydobywać wzdłuż szczelin (erupcje szczelinowe) lub przez pojedynczy otwór krateru (erupcje centralne)

Intruzja – ciało skalne występujące w obrębie skał starszych. Efekt zjawisk plutonicznych.

a) niezgodne (przecinają pierwotne powierzchnie strukturalne w skałach)
- batolity
- dajki

b) zgodne (układają się równolegle do powierzchni strukturalnych w skałach)
- sille (żyły pokładowe)
- lakolity
- lapolity

Z wulkanu wydostają się lawa, skały piroklastyczne, bomby wulkaniczne, lapille, piaski i popioły wulkaniczne, para wodna.

Erupcje szczelinowe – mają zazwyczaj spokojny przebieg, dostarczają ponad 80% materiału wulkanicznego, większość ma miejsce w strefach ryftowych grzbietów oceanicznych)

Erupcje centralne – przebiegają punktowo, nagromadzony materiał wydostaje się w kominem wulkanicznym – na końcu krater.

Rodzaje wulkanów:
- eksplozywne – wybuchają gwałtownie, wyrzucają jedynie materiał piroklastyczny i gazy
- efuzywne
- lawowe – wyrzucają tylko lawę

- tarczowe – powstałe w wyniku rozpływania się rzadkiej i mało lepkiej na dużej odległości. Masywne i szerokie, nachylone 5º. Mauno Loa, Kilanea, Hekka, wzdłuż grzbietów oceanicznych i pod plamami gorąca.

- stratowulkany – wyrzucają na zmianę lawę i materiał piroklastyczny. Stanowią większość wuklanów na obszarach lądowych. Wybuchają gwałtownie, nachylone 20-30º. Etna, Wezuwiusz, Krakatau, Fudżijama.

Procesy postwulkaniczne mogą utrzymywać się długo po wygaśnięciu wulkanów. Należą do nich głównie wyziewy gazów o różnej temperaturze.

METAMORFIZM

Metamorfizm – zespół procesów odbywających się pod wpływem podwyższonej temperatury, ciśnienia panujących w głębi ziemi i prowadzących do zmian składu mineralnego i budowy starszych skał magmowych i osadowych.

Czynniki warunkujące metamorfizm:
- temperatura (powoduje rekrystalizację i sprzyja utlenianiu substancji lotnych)
- ciśnienie (podwyższa temperaturę topnienia, prowadzi do zmian kształtu ziaren)
- obecność substancji lotnych i gazowych

Rodzaje metamorfizmu:
- termiczny – przebiega pod wpływem podwyższonej temperatury
- regionalny – obejmuje ogromne obszary, występuje w strefach subdukcji
- dyslokacyjny – występuje w strefach gdzie występują naciski boczne
- zderzeniowy – spowodowany uderzeniami meteorytów o powierzchnię ziemi.

Skala metamorfizmu zależy do głębokości na jakiej zachodzą przeobrażenia.

Najpłytsza strefa (wysokie ciśnienie kierunkowe, małe statyczne, niska temperatura) – łupki i fyllity

Większe głębokości – gnejsy i amfibolity

Najgłębiej – granulity i ekolity.

Rudy żelaza.
granit – gnejs
glina – tylit
łupki

Intensywność procesów rośnie wraz z głębokością.

PROCESY LĄDOTWÓRCZE

Ruchy górotwórcze – polegają na fałdowaniu i wypiętrzaniu się mas skalnych. Towarzyszą im zwykle trzęsienia ziemi.

Ruchy lądotwórcze – długotrwałe i powolne pionowe ruchy płyt litosfery lub jej fragmentów, nie wywołujące znacznych deformacji skorupy ziemskiej.

Ruchy pionowe – ruchy zaznaczające się niewielkimi i zwykle powolnymi przemieszczeniami pionowymi lub rzadziej poziomymi.
- Transgresja – wkraczanie morza na jakiś teren.
- Regresja – wycofywanie się morza z lądu.
- Izostazja – dążność mas skalnych do zachowania równowagi grawitacyjnej.

Ruchy eustatyczne – ogólnoświatowe zmiany poziomu morza
Konsekwencje ruchów eustatycznych:
a) pozytywne – powstanie grubych serii skał osadowych (węgiel brunatny, kamienny, wapienie)
b) negatywne – obniżanie się lądu:
- zalewanie terenów nadbrzeżnych
- degradacja gruntów
- utrudnienie dostępu do portów

Tereny podwyższające się: płw. Skandynawski, Wyspy Brytyjskie, płw. Indyjski, Grenlandia, wsch. wybrzeże Afryki na granicy z Morzem Czerwonym, Zatoka Meksykańska

Tereny obniżające się: wsch. część Ameryki Pd., Holandia, pd. część Afryki, Żuławy.