Tworzenie się monarchii stanowej we Francji

Monarchia stanowa to taka monarchia, w której stany społeczne - lub chociażby jeden stan - zdobyły sobie trwały, zinstytucjonalizowany wpływ na władzę i rządy, doprowadzając do powstania swoistego dualizmu ośrodków kierowniczych - monarchy i reprezentacji stanowej. Rozwinęła się w całej Europie, ale w swej klasycznej formie pojawiła się we Francji.
Stan społeczny to zamknięta grupa społeczna o wyraźnie wyodrębnionym stanowisku społeczno – prawnym. Przynależność do stanu społecznego była dziedziczna.
Ówczesne terytorium Francji składało się z: Bretanii, Normandii, Andegawenii, Akwitanii, Gaskonii, Hrabstwa Tuluzy, Burgundii, Flandrii oraz terenów należących tylko i wyłącznie do króla (między Burgundią, Flandrią, Normandią i Andegawenią).
Tworzenie się monarchii stanowej dzieli się na dwa etapy: umacniania władzy królewskiej oraz nadawanie zbiorowych przywilejów grupom społecznym.

Władza królów frankijskich w X wieku była bardzo słaba, stracili dużo ziem, ich władza ograniczała się właściwie do własnej posiadłości. Resztą rządzili feudałowie. Kraj był rozbity na większe i mniejsze lenna. W tym czasie mamy do czynienia ze stanem rozdrobnienia feudalnego. W 987 roku zmarł ostatni przedstawiciel dynastii Karolingów – Ludwik V i należało się zastanowić, czy jest sens powoływać nowego króla. Jednak w celach formalnych na tronie zasiadł Hugo Kapet, który zapoczątkował dynastię Kapetyngów. Rozpoczął się proces odzyskiwania władzy i zmiany ustroju społecznego. Trwał on do roku 1302, kiedy po raz pierwszy zwołano Stany Generalne.
Kapetyngowie od samego początku swego rządzenia dążyli do przywrócenia monarchii we Francji. Zaczęli od zmiany tronu z elekcyjnego na dziedziczny. Dzięki możliwości inwestytury świeckiej, Hugo Kapet (oraz jego następcy) zyskali sobie poparcie Kościoła i mogli dokonać przekształcenia tronu w dynastyczny.
Wzmocnienie władzy centralnej spowodowało także zagrożenie zewnętrzne – Anglia. W wyniku najazdów, Anglicy zajęli zachodnią połowę Francji. Wobec tego król francuski umocnił swoją władzę. Pomogli mu w tym mieszczanie, którzy byli zainteresowani likwidacją podziałów państwa. Po wstąpieniu na tron Filipa Augusta, rozpoczęła się wojna. Było to wielkie zwycięstwo Kapetyngów.
Następnie chcieli odzyskać ziemie należne królom. Filip II August wykorzystał system lenny i podporządkował sobie wielu drobnych feudałów świeckich i duchownych. W ten sposób pozyskiwał coraz większe tereny. Skarb królewski zasiliły wpływy z szybko rozwijających się w tym okresie miast.
Do dalszego wzmocnienia się monarchii Kapetyngów przyczyniło się odzyskanie południa Francji, które odłączyło się i przestało uznawać zwierzchnictwo królów francuskich. Powstał tam Ruch Albigensów (od miasta Albi) skupiający tamtejszych heretyków. W latach 1207 – 1227 trwały tam walki, wszyscy zostali zabici. Teren powrócił do Francji.

Gdy ustalono, że Hugo Kapet zostanie królem, nikt nie przypuszczał, że okaże się on tak wybitnym władcą, który przywróci prawdziwą monarchię. Kapetyngowie bardzo dobrze wykorzystali swoją sytuację: pozycję seniora oraz inwestyturę świecką. Pomogło im to w umocnieniu swojej władzy oraz przywrócenia dziedzicznego tronu. Niemały wpływ miały także działania wojskowe. Najazd Anglików, mimo utracenia części ziem, jednak częściowo zintegrował kraj, a zlikwidowanie ruchu heretyckiego na południu Francji ukazało siłę i władzę króla. Monarchia znów była zasadniczym ustrojem w Państwie Franków.

Od XII wieku zaczęto nadawać zbiorowe przywileje całym wielkim grupom społecznym: duchowieństwu, szlachcie, rycerstwie, mieszczanom. Przywileje te dotyczyły takich dziedzin jak:
· podatkowa – zwolnienia od podatków, ulgi podatkowe, prawo do odmowy płacenia jakiegoś podatku
· sądowa – dogodny dla danej grupy społecznej system przepisów prawnych, własne sądownictwo, przekazanie władzy sądowniczej, z czym wiązały się wpływy z kar pieniężnych
· gospodarcza – przyznawanie prawa do posiadania ziemi, np. w przypadku rycerstwa lub uprawnień handlowych, np. w przypadku miast i mieszczaństwa
· polityczna – wyłączne prawo członków grupy do pełnienia określonych urzędów i wpływu na władzę
· prestiżu – przyznanie prawa do określonych wyróżników pozycji społecznej, np. noszenia broni lub drogocennych szat.

W wyniku tego wytworzyły się charakterystyczne warstwy różniące się od siebie ilością przywilejów i swobód. Grupy te zaczynały funkcjonować jako świadoma zbiorowość, a więzi wytworzone w ich obrębie z czasem wyparły system więzi lennych, charakterystycznych dla ustroju feudalnego.

Osiągnięcie, utrzymanie czy rozszerzenie przywilejów wymagało zorganizowanej akcji nacisku. W czasie walk i przetargów o przywileje kształtowały się zasady przynależności do grupy i umiejętność korzystania z swobód. Udzielając zbiorowych przywilejów, władcy obiektywnie pomagali różnym grupom swych poddanych zorganizować się dla obrony i rozszerzenia swobód. Nie musiało to oznaczać ustępstw w sprawowaniu władzy, przeciwnie - określając swobody - władcy narzucali pewne obowiązki, w wyniku czego włączali poddanych do współdziałania w realizacji spraw publicznych. W ten sposób powstawały warunki do ukształtowania się stanów i przedstawicielstw stanowych. Zgromadzenia przedstawicieli uprzywilejowanych stanów, działając we własnym interesie grupowym oraz w interesie państwa jako całości, dążyły do uzyskania aktów prawnych określających ich miejsce w całokształcie systemu władzy.

Społeczeństwo francuskie podzieliło się na trzy stany: duchowieństwo, szlachtę i „stan trzeci”, skupiający mieszczaństwo oraz wolnych chłopów. Przynależność do stanów była dziedziczna (oprócz duchowieństwa), a przejście ze stanu niższego do wyższego praktycznie niemożliwe. Po okresie rozdrobnienia feudalnego, stany uprzywilejowane poczuły swą siłę i sięgnęły po władzę, nadając zjednoczonej już monarchii charakter stanowy.

Przedstawiciele każdego z tych stanów to stany generalne. Powołano je po raz pierwszy 10.04.1302, ponieważ Filip Piękny popadł w konflikt z ówczesnym papieżem Bonifacym VIII (od 1294). Zbliżał się przełomowy rok 1300 (jubileuszowy) i miał rzekomo nastąpić koniec świata, więc wzrosła religijność. Papież był przekonany o swojej wyższości, co doprowadziło do konfliktu. Filip odwołał się do stanów generalnych, aby mu pomogli.

Zróżnicowanie praw i obowiązków poszczególnych grup społecznych było zręcznym posunięciem króla. Dało mu to większą kontrolę nad swoimi poddanymi. Warstwy społeczne zaś miały swój udział w tworzeniu władzy. Z tego wynika, że zarówno król jak i społeczeństwo wiele skorzystało z nadawania przywilejów.

Warunki do zjednoczenia państwa i utworzenia monarchii w nim zaczęły powstawać w XII wieku. Można do nich zaliczyć: wzrost handlu i związany z tym rozwój miast i rynku. Poważną rolę odegrało też poczucie zagrożenia zewnętrznego ze strony królów angielskich, którzy posiadali na terenie Francji olbrzymie lenna.
Droga do stworzenia zjednoczonej monarchii wiodła przez stopniowe zwiększanie domeny królewskiej (osobistego lenna króla), przez co rósł autorytet władcy w całym kraju.

Kształtowanie się monarchii stanowej było długim procesem, w czasie którego praktycznie cały kraj przeżył metamorfozę: z rozbitego, feudalnego państewka, gdzie rządził każdy - sobie, stał się silną, dynastyczną monarchią, gdzie także społeczeństwo miało swój głos. W wyniku około 300-letniego procesu zgromadzenia stanowe stały się w XV wieku trwałą instytucją życia politycznego w większości państw europejskich.