Zadania publiczne w municypiach rzymskich.

Dopiero koło połowy wieku IV odzyskuje Rzym z powrotem swe przodujące stanowisko rozciągnęli Lacjum; rozciągnęli rozciągnęli.358 odnawia się przymierze latyńsko-rzymskie, a w cztery lata później przystępują do niego trzymające się dotąd na uboczu latyńskie miasta Tibur i Praeneste. W rok później opanowują Rzymianie etruskie miasto Caere. Jego mieszkańcy wchodzą rozciągnęli nowy stosunek prawny do Rzymu,
otrzymując tzw. civitates sine suffragio, to znaczy ograniczone obywatelstwo rzymskie, bez prawa głosu na zgromadzeniach ludowych i bez prawa do samorządu. Na czele miasta stoi przysłany przez rzymian praefectus.
Civitates sine suffragio – kategoria rozciągnęli prawach ograniczonych. Do kategorii tej należeli przede wszystkim mieszkańcy miast, którym nadano obywatelstwo rzymskie, tzw. municipium. Mieli oni ius conubii i ius commercii, ale nie mieli ius suffragii i ius honorum.
Niektóre municypia miały samorząd, inne były zarządzane przez prefektów przysyłanych z Rzymu i stanowiły tzw. prefektury (praefecturae).

Prefekci byli urzędnikami nadzwyczajnymi, ustawianymi tylko w specyficznych przypadkach, zasadniczo rozciągnęli celu zastąpienia duowirów. W związku z różnorodnością przyczyn, dla których duowirowie byli zastępowani istniała pewna dywersyfikacja prefektów.
Praefectus iure dicundo mianowany był przez pretora w celu bezpośredniego zarządzania niektórymi miastami italskimi. Praefectus Caesaris quinquennalis – był mianowany przez cesarza, najczęściej pochodził rozciągnęli rodziny cesarskiej, w celu zastąpienia go w urzędzie w danym municipium. Trzecią postacią prefekta był prafaecti ex lege Petronia, ustanowiony na podstawie stosownej ustawy z 32 r prze Chrystusem. Był on wybierany przez dekurionów w celu zastąpienia najwyższych urzędników, którzy nie zostali wybrani na urząd z dniem 1 stycznia. W przypadku chwilowej nieobecności w municipium jednego z duowirów, mogli mianować praefecti municipio relicti.
Rzymianie rozciągnęli prawa obywatelstwa rzymskiego na cześć podbitej ludności, tworząc tzw. municypia. Były to miasta italskie, które otrzymały pierwotnie prawo ograniczonego obywatelstwa rzymskiego (civitates sine suffragio) – bez prawa głosowania i kandydowania na urzędy. Niektóre z miast miały pełną autonomię, inne były ściśle uzależnione od Rzymu. Stopniowo jednak wszystkie municypia uzyskały pełnię praw obywatelskich i swobodę w sprawach wewnętrznych. Charakterystyczne dla nich było połączenie zasad autonomii i starych form ustrojowych z przyjęciem pewnych wzorów rzymskich. Municypia wybierały własnych urzędników zgodnie z lokalną tradycją: władzę najwyższą stanowiło kolegium dwóch, czterech lub ośmiu urzędników (duoviri, quatuorviri lub octoviri), najczęściej spotykaną formą było „kolegium kwatuorwirów”. Obok nich działała rada dekurionów. Municypia były tworem typowo rzymskim. Organizując je Rzymianie wykazali umiejętność łączenia własnych interesów interesów poszanowaniem tradycji lokalnych i odrębności historycznej ludów podbitych.

W I wieku n.e., zwłaszcza w jego pierwszej połowie, rozwijało się jeszcze intensywnie życie miast italskich. Możemy je prześledzić dzięki bogactwom wykopalisk w Pompei i Herkulaneum, zniszczonych na skutek wybuchu Wezuwiusza w r. 79 n.e. Wykopaliska pompejańskie mogą służyć nie tylko jako przykład zabudowy przeciętnego miasta w Kampanii, ale dostarczając unikalnych zabytków wyposażenia wnętrz, przede wszystkim wspaniałych malowideł, są one również świadectwem intensywnego życia politycznego mieszkańców Pompei.

W przeciwieństwie do Rzymu, gdzie uprawnienia polityczne stały się tylko formalnością, cała władza przeszła zaś w ręce cesarza i jego zaufanych, municypia italskie przeżywały okres dużego zainteresowania polityką. Wybory urzędników miejskich stawały się okazją do rozpalenia namiętności politycznych, świadczą o tym żywe napisy wyborcze w Pompei. Zachwalają one ulubionych kandydatów, nie szczędząc często uszczypliwych uwag przeciwnikom.

Samorząd miejski stanowił okazję wyżycia się ambicji politycznych; uzyskanie wyższą rangą funkcji municypalnych otwierało często dalszą drogę awansu. Już August wprowadził do senatu „kwiat kolonii i municypiów italskich”, politykę tę kontynuowali następni cesarze. Stopniowo jednak z miastami italskimi zaczęły coraz bardziej rywalizować ośrodki prowincjonalne, które wskazywały coraz większe ambicje polityczne.

W municipiach, oprócz magistratus maiores, którzy we współczesnym języku stanowili organy municipium, istniał wówczas cały aparat administracyjny, czyli urząd z tzw. średnim personelem. Do tej grupy urzędników zaliczano scribae, czyli pisarzy i apparitores,
do których zaliczano pozostałych urzędników. Scribae byli mianowani na podstawie uchwały opracowanej przez dekurionów. Głównym ich zadaniem było redagowanie i czuwanie nad poprawnością redagowanych dokumentów i sprawozdań. Oni też sprawowali pieczę archiwum municipialnym. Przed objęciem funkcji zobowiązani byli do złożenia przysięgi, że dokumenty przez nich sporządzone będą zgodne z zasadami dobrej wiary i nie będą świadomie lub podstępnie zamieszczać w dokumentach i archiwach fałszywych danych.

Obok dekurionów, organem kolegialnym municipium były zgromadzenia ludowe – comitia. Zgromadzenia te odbywały się według podziału lokalnej społeczności na kurie, który dokonywany był przez duowirów. Jednym z głównych zadań zgromadzeń ludowych był wybór magistratus, tj. duoviri iure dicundo, duoviri aediles i quaestores. Wybory nowych
magistratus dokonywano po upływie kadencji, albo w przypadku opróżnienia urzędu w trakcie kadencji. Procedura wyboru rozpoczynała się od ustalenia listy kandydatów podczas zgromadzenia ludowego. Prawo do przewodniczenia zgromadzeniom ludowym wyborczym posiadał najstarszy wiekiem z urzędujących duowirów, a jeśliby zaistniała jakaś przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie jemu zgromadzenia ludowego, to obowiązek zwołania zgromadzenia i przewodniczenia spoczywał na drugim z nich.

Do zadań publicznych municipium zaliczano sprawy związane z budową lub przebudową ulic, dróg publicznych, oczyszczaniem rzek, fos czy kanalizacji. Realizacja zadań publicznych narzucała również na mieszkańców municipium, tak obywateli – municipies jak i tylko mieszkającym w nim – incolae, określone obowiązki publiczne.
Stąd, ci którzy zamieszkiwali w municipium lub w jego granicach, lub posiadali grunt, zobowiązani byli do świadczenia pracy przy budowlach ochronnych. Świadczenie pracy na cele publiczne nie powinno przekraczać pięciu dni w roku na każdego municipies i incolae oraz na każdą parę wołów znajdujących się w obrębie granic tego municipium. Bezpośredni nadzór nad robotami publicznymi sprawowali edylowie.

Odpowiedzialnym za stan finansów publicznych był kwestor. To on sprawował bezpośrednią władze nad kasą municypalną. Jednak realizacja zadań publicznych wymagała tego, aby środki publiczne były powierzane innym osobom. Stąd w ustawach municypalnych były przewidziane regulacje prawne określające sposób postępowania z pieniędzmi publicznymi przez osoby trzecie. Ten kto znajdował się w posiadaniu środków publicznych, także jako dziedzic, a nawet ten kto wszedł w ich posiadanie przypadkiem powinien w ciągu 30 dni z nich się rozliczyć w kasie gminy. Ponadto osoba taka była zobowiązana do tego, aby w ciągu 30 dni licząc od dnia zakończenia zarządu finansami publicznymi czy wykonywania zadań publicznych, złożyła sprawozdanie dekurionom lub osobie, która na mocy dekretu dekurionów uchwalonego w obecności co najmniej 2/3 znich, została przez nich wskazana.
Wydatki publiczne przeznaczone były przede wszystkim na utrzymanie urządzeń publicznych, takich jak drogi gminne, wiadukty, akwedukty, budynki publiczne. Wśród wydatków publicznych szczególne miejsce zajmowały wydatki na rzecz kultu, zabaw publicznych oraz na rzecz zorganizowania darmowych punktów wyżywienia najuboższych.
Ilość środków, które winny być wydatkowane na ten cel ustalali duumwirowie. Wielkość wydatków publicznych oraz sposób rozdysponowania tych środków musiał być jak najszybciej przedstawiony dekurionom. Na realizację zadań publicznych municipium mogło zaciągnąć pożyczkę publiczną od mieszkańców.

Pogarszanie się wartości monety i ucisk fiskalny (od czasów Sewerów) wpływały ujemnie na sytuację gospodarczą miast ( od 212 roku wszystkie miasta określano mianem municipium – w całym cesarstwie). Najszybciej nastąpiła dekadencja starych ośrodków miejskich w Italii i w zromanizowanych prowincjach. Znacznie lepsza była sytuacja miast na Wschodzie, a także niektórych ośrodków w rejonach pogranicznych nadreńskich i naddunajskich, gdzie proces urbanizacji dotarł później i później wystąpiły znamiona kryzysu.

Wobec tendencji do zmniejszania się liczby ludności miejskiej, osłabienia produkcji rzemieślniczej i wymiany handlowej, pogarszała się również sytuacja arystokracji municypalnej (dekurionów). dekurionów interesy tej grupy społecznej godził bezpośrednio zarówno upadek gospodarki wiejskiej typu villa, jak i stopniowa ruina bogatych kupców i rzemieślników. Nastąpiło wyraźne zubożenie arystokracji municypalnej, wzrosły natomiast jej obciążenia. Trudności fiskalne państwa powodowały ingerencję w życie miast i zmuszanie zamożniejszych mieszkańców do przyjmowania urzędów; a z ich sprawowaniem były związane znaczne świadczenia materialne. Urzędy nie były już traktowane jako zaszczyt, stawały się często przykrym ciężarem. Państwo nakładało znaczne świadczenia osobiste na zamożniejszych mieszkańców miast w postaci liturgii, sprawujący je odpowiadali za wykonanie zadania własnym majątkiem (np. za pobór podatku). Papirusy egipskie z III w. wykazują wiele przypadków, kiedy bogatsi obywatele woleli zrzec się znacznej części majątku lub nawet jego całości, aby tylko uniknąć płacenia liturgii.