Żydowskie święto Chanuka.

1. Nazwa i data obchodzenia
Istnieją dwie wersje pochodzenia słowa „chanuka”:
· dla upamiętnienia faktu, że żydowscy wojownicy odpoczęli - hebr. "chanu" - zakończywszy walkę z Syro-Grekami. Zapisaną hebrajskimi literami cyfrę 25 (dzień święta w miesiącu Kislew) można odczytać jako "ka";
· z jęz. aramejskiego „inauguracja”, „poświęcenie” – dotyczy ponownie konsekrowanej świątyni (wersja szerzej rozpowszechniona)
Chanuka jest najmłodszym świętem żydowskim, ponieważ liczy sobie „tylko” 2000 lat. Po raz pierwszy obchodzono je 25 dnia miesiąca Kislew 165 r.p.n.e.; trwało ono 8 dni. Tak jest do dziś. Miesiąc kislew to listopad/grudzień, pierwszy dzień chanuki wypada zwykle w pierwszej dekadzie grudnia. I tak w roku 1999 był to 4.XII, w 2001 – 9.XII.

2. Pochodzenie święta

· wg tradycji żydowskiej (wersja najpopularniejsza i ogólnie przyjęta): za czasów Drugiej Świątyni, w II wieku p.n.e., na terenie Izraela panował Antioch IV z syrogreckiej dynastii Seleucydów. Część Żydów uległa wówczas wpływom helleńskim. Antioch wszczął prześladowania przeciw Żydom, zabronił im praktykowania judaizmu, nakazując kult bogów greckich. W końcu wprowadził on do Świątyni posąg Zeusa Olimpijskiego i zaczął uprawiać w niej kult, bezczeszcząc Świątynię. Dla Żydów taka sytuacja była nie do przyjęcia. Podnieśli przeciwko Seleucydom powstanie, na czele którego stanął Juda Machabeusz, który doprowadził ich do zwycięstwa. On właśnie oczyściwszy Świątynię i rozebrawszy skalany ołtarz, przywrócił kult Jahwe i na nowo poświęcił Świątynię. Gdy Juda Machabeusz przystąpił do porządkowania zbezczeszczonej Świątyni, znalazł tylko jedno naczynie zawierające nieskalaną oliwę, która mogłaby służyć do rozpalenia Menory. Niestety, naczynie było tak małe, że oliwa mogłaby starczyć tylko na jeden dzień. Potrzebna była bowiem oliwa na osiem dni, gdyż tyle czasu potrzeba było aby sporządzić nową, czystą oliwę. I wtedy stał się cud i oliwa z małego naczynka paliła się przez pełne osiem dni. Dla upamiętnienia cudu chanukowego zapala się podczas święta ośmioramienny świecznik - chanukiję.
· wg I i II księgi machabejskiej: pamiątka wznowienia nabożeństw w świątyni jerozolimskiej lub odwzorowanie 8-dniowych uroczystości Salomona po zakończeniu jej budowy
· wg źródła midraszowego: wniesienie przez Mojżesza Przybytku na pustyni, co miało nastąpić 25 kislew, lecz uległo opóźnieniu

3. Zwyczaje i obrzędy

Chanuka jest świętem rodzinnym. Centralnym obrzędem jest zapalanie świec na chanukiji przez najstarszego mężczyznę, w obecności wszystkich domowników. Pierwotnie używano do tego celu glinianych lub metalowych lamp oliwnych z ośmioma miejscami na knot. Pierwszego dnia zapala się pierwszą świecę, zaczynając od prawej strony, i w ciągu następnych dni dodaje się po jednej świeczce, tak, że ósmego dnia płonie cała chanukija. Drugiego dnia zapalanie zaczyna się od drugiej świeczki, przypisanej na ten dzień i dopiero potem zapala się tę, która płonęła dnia poprzedniego itd. Obrzędowi towarzyszą błogosławieństwa. Światła chanukowe powinny palić się co najmniej przez pół godziny, a jeśli zgasną, należy je zapalić ponownie, ale już bez błogosławieństwa. Do zapalania służy osobna, dziewiąta świeczka - szamasz (pomocnik) - która również ma swoje miejsce na chanukiji, nie może jednak znajdować się w jednym rzędzie z pozostałymi świeczkami. Nie można bowiem zapalać świateł chanukowych jedno od drugiego ani też dopuścić, aby płomienie się stykały. Tradycja zakazuje czerpania korzyści ze światła świecznika - ma ono służyć tylko dla uczczenia święta. Każdego dnia święta recytuje się odpowiednie Psalmy, natomiast fragmenty Tory opowiadają o poświęceniu Przybytku na pustyni i zapaleniu Menory, oraz o darach, jakie zostały wtedy złożone przez książąt Izraela. Ponadto przy zapalaniu świec śpiewana jest pieśń "Maoz cur".

Kobiety nie powinny pracować, gdy palą się światła Chanuki, a czasem nawet przez cały czas trwania święta, na pamiątkę czynu Judyty – weszła ona podstępem do namiotu Holofernesa, wodza Syro-Greków i ucięła mu głowę. Mężczyźni nie powinni pracować ani studiować Tory.

Na pamiątkę cudu przyrządzane są potrawy na oleju: placki zwane latkes, pączki i faworki, w niektórych regionach naleśniki z serem oraz dania z mleka i serów na pamątkę Judyty.
Tradycyjnie obdarowuje się dzieci; jeśli pieniędzmi, suma musi wystarczyć na konkretny, choćby najskromniejszy produkt czy rzecz.

Świecki charakter Chanuki przejawia się w tym, że dozwolone są wtedy gry hazardowe, np. gra w karty. Najbardziej charakterystyczny dla Chanuki jest drajdel (na jego czterech ściankach napisane są hebrajskie litery: n, g, h, f - pierwsze litery słów oznaczających "cud wielki był tam". Na potrzeby gry mają znaczenie "n" - "niszt" (nic) lub "nemt" (bierzcie); "g" - "ganc" (całe); "h"- "halb" (połowa); "sz" - "sztel-an" (postaw). Inną popularną grą są kwitlech – 2 komplety kartek z cyframi 1-12, które rozlosowuje się po dwie. Trzeba osiągnąć liczbę 31 przez dodanie sumy posiadanych numerów do liczby 9 lub jej wielokrotności.

B I B L I O G R A F I A

1. Ninel Kameraz – Kos ”Święta i obyczaje żydowskie” Warszawa 2002, wyd. Cyklady
2. Rabin Simon Philip De Vries Mzn. ”Obrzędy i symbole Żydów” Kraków 1999, wyd. WAM
3. Alan Unterman ”Encyklopedia Tradycji i legend żydowskich” Warszawa 1994, wyd. Książka i Wiedza
4. Alan Unterman ”Żydzi. Wiara i życie.” Łódź 1989, Wydawnictwo Łódzkie
5. Norman Solomon ”Judaizm. Bardzo krótkie wprowadzenie” Warszawa 1997, wyd. Prószyński i S-ka
6. Thiele Friedrich ”Święta religijne żydów, muzułmanów i chrześcijan” Warszawa 1995, wyd. Verbinum
7. Tyloch Witold ”Judaizm” Warszawa 1987, Krajowa Agencja Wydawnicza