Koncepcja Boga i człowieka w epoce renesansu i baroku na przykładzie wybranych utworów literackich.

Każda epoka począwszy od starożytności a skończywszy na czasach współczesnych miała swój własny styl i własne ideologie. Tak było również w przypadku renesansu i następującej po nim epoce barokowej.

Epoka renesansowa pełna była wielu nowych prądów umysłowych. Filozofowie tego okresu wzorowali się na epoce starożytnej. Na początku tego okresu pojawił się humanizm, który narodził się za sprawą humanistów. Humaniści rozpropagowali teorię antropocentryzmu, czyli człowieka w centrum zainteresowania. Głównym założeniem humanizmu było cieszenie się życiem i korzystanie z niego. Głoszono dwa hasła „Carpe diem”, co znaczyło ciesz się chwilą oraz „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce”. Większą uwagę zaczęto zwracać na przyjemności i zabawę, odrzucając wcześniejsze umartwianie się i zastanawianie się nad życiem. Pojawiły się również wtedy epikureizm i stoicyzm.

Epikureizm nakazywał korzystanie z życia, natomiast stoicyzm mówił o umiarkowaniu i harmonii. Ważnym prądem była również reformacja zapoczątkowana przez Marcina Lutra. Reformacja była rozłamem religii chrześcijańskiej na mniejsze lub większe odłamy. Do głównych należał Luteranizm, Kalwinizm, Anglikanizm i Arianizm. Odłamy te prezentowały różne poglądy i sposoby pojmowania wiary oraz Boga, co doprowadziło do nietolerancji ludzi wobec innowierców. Poglądy te w swych utworach poruszyło wielu twórców. Należeli do nich m.in.: Mikołaj Rej, Jan Kochanowski oraz Mikołaj Sęp – Szarzyński.

Natomiast epoka barokowa, której nazwa wywodzi się od słowa barocco zapowiadała coś niezwykłego oraz dziwnego. Głównym hasłem tej epoki było „Cogito ergo sum”, czyli „Myślę więc jestem”. Właśnie te założenia znalazły odzwierciedlenie w literaturze i sztuce. Twórcy sztuki barokowej sięgali po tematy religijne, mitologiczne oraz związane z życiem codziennym i światem przyrody.

Podobne tematy możemy znaleźć w literaturze, której zadaniem było wywarcie na czytelniku jak największego wrażenia, oszołomienie go, sprawienie mu przyjemności a także olśnienie niezwykłą formą, błyskotliwym dowcipem oraz ozdobnym stylem. Nawet najbłahszy temat bywał kunsztownie opracowany przez poetę. W literaturze wytworzyły się dwa nurty: nurt dworski oraz sarmacki. Przedstawicielami nurtu dworskiego byli Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Natomiast przedstawicielami nurtu ziemiańskiego byli Jan Chryzostom Pasek i Wacław Potocki.

Jan Kochanowski, przedstawiciel epoki renesansowej tworzył jeszcze w okresie studenckim, pisząc teksty łacińskie. Tematyka jego utworów była różnorodna. Pisał o sprawach politycznych, religijnych i żartobliwych. Łączył w swej twórczości epikureizm i stoicyzm. Wierzył w harmonię świata, prawa natury i możliwości ludzkiego rozumu.

Tematy religijne zostały zawarte w pieśni „Czego chcesz od nas Panie”. Pieśń ta ma charakter podniosły, jest rodzajem modlitwy. Wyrazić może wiarę w boga, wdzięczność za dary, którymi Bóg obdarzył człowieka, za to, że stworzył cały świat, rośliny i zwierzęta. W ostatniej zwrotce podkreśla, że Bóg jest nieśmiertelny i dobry.

Natomiast w innych pieśniach przedstawia tematy patriotyczne (pieśń V) oraz dotyczące życia i obyczajów ludności („Pieśń świętojańska o sobótce”). W pieśni XIX podmiot liryczny sugeruje, iż człowiek ma rozum i nie powinien zachowywać się jak zwierzę.

Natomiast Treny były prawie w całości poświęcone zmarłej Urszulce. Równie ważnym bohaterem trenów jest ojciec Urszulki – sam Jan Kochanowski, który przeżywa ból po jej stracie, traci wiarę w Boga by potem ją znowu odzyskać i pogodzić się z losem. Przedstawia w nich swoje rozterki duchowe, poczucie zagrożenia i samotności, które niejako zapowiadają następną epokę – barok.

Równie ważnym twórcą był Mikołaj Sęp – Szarzyński. W jego poezji została zapisana wewnętrzna przygoda człowieka wrażliwego. Sonety, które pisał przedstawiają niezwykle dramatyczny wizerunek życia ludzkiego (człowiek jest ze swej natury rozdwojony pomiędzy wartościami duchowymi a cielesnymi). Dobra świata okazują się nietrwałe i odwodzą człowieka od Boga, który jest celem życia ludzkiego. W wizji Sępa Bóg jest co prawda nadzieją człowieka, ale jest i jego władcą oraz surowym sędzią. Człowiek Sępa jest istotą szlachetną, prawą, obdarzoną godnością i siłą.

Najwybitniejszym twórcą barokowym jest Daniel Naborowski, który w swej poezji podejmuje następujące tematy: czym jest ludzkie ciało i dusza, kim jest człowiek, czym jest życie i czas. Prezentuje on nie rozpacz, nie trwogę istnienia, lecz pogodzenie się z wyrokami Boga. Wystarczy przegląd kilku wierszy, aby utwierdzić się w tym przekonaniu. Np. wiersz pt. „Krótkość żywota” ukazuje nietrwałość ludzkiego życia. Przemijalność ludzkiego życia ujął poeta w trafnej sentencji „Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi...” Wierz przynosi chwilę refleksji nad sprawą, o której człowiek nie pamięta i nie chce sobie jej uświadomić, iż jest śmiertelny.

Epoki te są różne. Każda z nich przedstawia inny pogląd świata, Boga i człowieka. Filozofowie zastanawiają się nad innymi problemami, aczkolwiek każda z tych epok porusza tematy religijne i patriotyczne.