Wpływ działalności człowieka na ukształtowanie powierzchni ziemi.

Każdy z nas chce żyć w pięknej okolicy, spacerować po parku, mieć z okien ładny widok. Działalność człowieka w ciągu tysiącleci bardzo poważnie zmieniła wygląd powierzchni Ziemi. Karczowano puszcze, zamieniono nieużytki na pola i pastwiska, osuszano bagna, regulowano rzeki, budowano miasta, fabryki, drogi i koleje. Najczęściej nie zastanawiano się, jaki to będzie miało skutek w przyszłości. Wszystkie te budowle i urządzenia powstają kosztem przyrody – coraz większa powierzchnia naszej planety zostaje pokryta kamieniem, betonem i asfaltem. Krajobraz naturalny zmienia się w szybkim tempie – jest po prostu niszczony. Nieraz człowiek w dobrej wierze próbuje upiększać otoczenie, „porządkując” przyrodę: wycina niepotrzebne, według niego drzewa, betonuje brzegi rzek i strumieni, buduje ogromne gmachy nie pasujące do naturalnego środowiska.

Oddziaływanie człowieka na ukształtowanie powierzchni Ziemi, w porównaniu za zmianami wywołanymi siłami przyrody jest niewielkie. Człowiek nie uformował pasm górskich ani nie doprowadził do ich zrównania. Jednak wykazuje się niezwykłą umiejętnością świadomego oddziaływania na otaczające go środowisko naturalne. Porównując krótki czas aktywności antropogenicznej z trwaniem procesów naturalnych, trzeba stwierdzić, że człowiek stał się potężnym czynnikiem rzeźbotwórczym. Jego wpływ na rozwój rzeźby miał i nadal ma charakter bezpośredni i pośredni. W pierwszym wypadku powstają formy bezpośredniej działalności gospodarczej człowieka, w drugim naturalne procesy morfologiczne są wywołane, kierowane, bądź przyśpieszane działaniami ludzkimi.

Pierwszym rodzajem wpływu człowieka na powierzchnię Ziemi, które rozpoczęło się już około 300 000 lat temu, wraz z opanowaniem ognia przez ludzi, jest wypalanie szaty roślinnej. Doprowadziło ono po dłuższym czasie do powstania na świecie wielu współczesnych obszarów prerii i stepów wraz z charakterystycznymi dla niech procesami morfogenetycznymi.

Okres intensywnych przeobrażeń antropogenicznych rozpoczął się wraz z początkiem gospodarki rolniczo – hodowlanej i osiadłego trybu życia, czyli rewolucji neolitycznej (około 5000 – 6000 lat temu). Wśród wielu procesów gospodarczych ogromna rolę odegrała trzebież lasów w celu zdobycia budulca, opału oraz wolnych przestrzeni gruntu pod uprawę, przeprowadzana najczęściej metoda żarową. Na całej kuli ziemskiej powierzchnia zalesiona zmniejszyła się z 7,2 mld ha przed kilkuset laty do około 4 mld ha obecnie. Wynikiem radykalnego ubytku lasów i stopniowego rozwoju gospodarki pastwiskowej jest zintensyfikowanie niektórych procesów morfologicznych, takich jak erozja gleb, spłukiwanie, osuwanie, obrywanie, zwiększanie częstotliwości powodzi oraz znacznie przyspieszanie akumulacji w dolinach rzecznych.

Ilość i wielkość współczesnych form antropogenicznych zależy od intensywności gospodarki człowieka. Jednym z największych bezpośrednich oddziaływań człowieka na powierzchnię Ziemi jest działalność rolnicza. Pomimo licznych zabiegów ochronnych rolnictwo nadal przyspiesza erozję gleb, polegającą na intensywnym zmywaniu warstwy glebowej, a niekiedy nawet podglebia, oraz na silnej erozji wąwozowej. Do znacznego przemieszczania gleby na stokach przyczynia się używanie maszyn rolniczych. Duża erozja gleb występuje w obszarach gdzie zorano stepy i zamieniono je na pola uprawne (centralne stany USA, Ukraina) oraz w obszarach o nadmiernym wypasaniu stepów i sawann przez kozy i wielbłądy. Efektem nadmiernego wypasu stepów na północnym i południowym obrzeżu Sahary jest postępujący proces pustynnienia, który w ostatnich latach jest jeszcze bardziej intensywny poprzez połączenie czynników antropogenicznych ze zmianami klimatycznymi. W wielu regionach świata pod uprawy wykorzystuje się strome stoki gór i wyżyn przez terasowanie zboczy, które znacząco przeobraża topografię tych terenów.

Zwiększenie zapotrzebowania na surowce budowlane, przede wszystkim kamień i glinę wymagało uruchomienia wielkich kamieniołomów. Przykładowo kamień jest najpowszechniejszym budulcem w większości krajów śródziemnomorskich. Przykładem wielkich budowli, do których zostały wykorzystane ogromne ilości tego budulca mogą być piramidy egipskie i meksykańskie lub zabudowania Aten, Sparty, Rzymu. Znanym miejscem wydobycia kamienia jest kamieniołom marmuru w Carrarze we Włoszech i bazaltu w Kostopolu na Wołyniu. Zagłębienia poeksploatacyjne zajmują coraz większy obszar na powierzchni lądu, stanowiąc coraz częściej spotykany element krajobrazu. Innymi surowcami budowlanymi są materiały piaszczysto – żwirowe, pozyskiwane z ozów i kemów. intensywna eksploatacja tych form spowodowała ich zanik, lub nawet powstanie podłużnych zagłębień, które są pozostałością po zakorzenieniu tych form.

Największe przeobrażenia antropogeniczne rzeźby dotyczą obszarów bogatych w surowce mineralne, na których rozwinęło się górnictwo. Skutki działalności górniczej stawały się bardziej widoczne w miarę rozwoju technologicznego i zwiększonego zaopatrzenia na nowe minerały, takie jak rudy żelaza, miedzi, cynku i ołowiu. Eksploatacja odbywała się początkowo metodą odkrywkową, co miało ogromny wpływ na przemiany rzeźby (powstanie rozległych i głębokich wyrobisk, które dodatkowo zakłócają warunki hydrograficzne i hydrogeologiczne). Górnictwu odkrywkowemu i głębinowemu towarzyszą potężne hałdy odpadów kopalnianych. Przykładami obszarów z silnie przemodelowaną rzeźbą mogą być: ośrodki wydobycia rud żelaza – Kirunavaara w północnej Szwecji, Messabi nad Jeziorem Górnym w Stanach Zjednoczonych oraz Magnitnaja i Błagodat na Uralu, rud miedzi na Tasmanii, a także rodzime zagłębia eksploatacji węgla brunatnego w Koninie, Bełchatowie
i Turoszowie oraz siarki w Tarnobrzegu.

Na obszarach pustynnych, na przykład na Pustyni Irańskiej, można spotkać skutki morfologiczne stosowania w czasach historycznych metody zdobywania wody za pomocą systemu długich podziemnych tuneli, które we współczesnej rzeźbie wyglądają jako zespoły sąsiadujących ze sobą kolistych zagłębień.

Największe przeobrażenia antropogeniczne powierzchni terenu są związane z pracami budowlanymi, takimi jak budowa miast i osiedli, zakładów przemysłowych oraz sieci komunikacyjnych: autostrad i innych dróg, lotnisk i linii kolejowych. Wznoszenie miast i zakładów przemysłowych jest poprzedzane wyrównywaniem terenu oraz często sterasowaniem zboczy.
W miastach dochodzi w wielu wypadkach do podwyższania powierzchni gruzem, popiołami i odpadkami, co powoduje zmianę składu warstw skalnych i powstanie nowej warstwy, tzw. kulturowej.

Ingerencja człowieka w procesy morfogenetyczne dotyczy także wybrzeży. Zabudowania służące osłabieniu lub zahamowaniu niszczenia brzegów klifowych i akumulacyjnych modyfikuje naturalne procesy abrazji
i akumulacji. Inną formą ingerencji człowieka jest zwiększanie obszaru lądowego przez budowanie tam i urządzeń regulacyjnych w ujściach rzek i na obszarach deltowych, tworzenie polderów (Obszar Holandii powiększono od XIII wieku o 740 000 ha).

Człowiek znacznie modyfikuje również sieć hydrograficzną, budując kanały i odcinki sztucznych koryt rzecznych. Budowa tam, zbiorników retencyjnych, czy też ostróg, zbiorników przeciwszutrowych, stopni wodnych także modyfikuje powierzchnię Ziemi i krajobraz.

Pośredni wpływ człowieka na ukształtowanie powierzchni Ziemi polega na tworzeniu takich warunków, które mogą przyśpieszyć lub opóźnić działanie procesów zewnętrznych. Przykładem może być subsydencja terenu, czyli powolne obniżanie się powierzchni terenu, czy naruszanie równowagi stoków, przez nadmierna nawodnienie lub podcięcie. Eksploatacja głębinowa bogactw mineralnych wywołuje po pewnym czasie również zmiany powierzchni Ziemi, powstają zagłębienia spowodowane zapadaniem się stropów podziemnych komór, z których wybrano surowiec.

Oddziaływanie człowieka na środowisko naturalne było i jest bardzo zróżnicowane. Wpływ człowieka może mieć z jednej strony charakter działań żywiołowych, nieświadomych, bądź źle zaplanowanych, prowadzących do szkodliwych czy wręcz katastrofalnych skutków (tama asuańska), a z drugiej – przedsięwzięć starannie przemyślanych. Obecnie w krajach o racjonalnej gospodarce planowane zmiany w środowisku przyrodniczym poprzedzone są oszacowanie wpływu zmian na środowisko. Ważna jest świadomość tego,
że każda zmiana w środowisku powoduje zachwianie równowagi, do której dąży natura.


Bibliografia:
1. 'WIELKA ENCYKLOPEDIA GEOGRAFII ŚWIATA\"A. WITT, R.K. BORÓWKA, TOM VI - RZEŹBAPOWIERZCHNI ZIEMI, WYD. KURPISZ. POZNAŃ 1997
2. INTERNET
HTTP://WWW.BOLIVIANBEAUTY.COM
HTTP://ANTWRP.GSFC.NASA.GOV
HTTP://WWW.IPAM.ORG.BR/
3. „POZNAJ ŚWIAT”- CZASOPISMO