Romantyzm.

Koniec XVIII wieku charakteryzuje się spadkiem popularności haseł oświecenia. W literaturze europejskiej pojawiają się dzieła wybitnych poetów niemieckich Goethego i Schillera oraz angielskich Wordswortha, Coleridgea i genialnego Byrona.

Początki XIX wieku to już dominacja nowej generacji poetów i wartości niesionych przez treści dzieł literackich. Na ziemiach polskich rozdzielonych pomiędzy sąsiednie mocarstwa powstaje literatura stylistycznie wzorująca się jeszcze na tradycjach "wieku rozumu", gdy w 1822 roku Adam Mickiewicz wydaje tomik poezji z "Balladami i romansami".
To wydarzenie stanowi początek nowej epoki, a rozwijająca się twórczość Mickiewicza wytycza charakter polskiego romantyzmu trwającego do wybuchu powstania styczniowego w 1863 roku. Niesie on ze sobą największą w historii literatury liczbę arcydzieł, a dominują w nich hasła walki narodowowyzwoleńczej. Z tego powodu ich autorzy, wielcy patrioci skazani są na losy emigrantów.

Nazwa epoki pochodzi od gatunków utworów uprawianych jeszcze w wiekach średnich. Nazywano je romansami lub romantami, a były to opowieści o niezwykłych przygodach bohaterów. Za romantyczny uznano później dramat szekspirowski, a w końcu XVIII wieku młodzi poeci nazwali siebie romantykami. Stąd prąd literacki i całą epokę nazwano romantyzmem.
W literaturze polskiej termin ten kojarzy się często z balladą Adama Mickiewicza "Romantyczność".

Początki epoki

"Bez serc bez ducha to szkieletów ludy-" to słowa rozpoczynające "Odę do młodości" Adama Mickiewicza i zarazem przykład krytyki obserwowanej rzeczywistości. W dziele tym podmiot liryczny wzywa wszystkich młodych ludzi do wspólnego budowania nowego świata, w którym za najważniejsze będzie się uznawać wartości właśnie młodych. Jakimi mają być owe wartości, dowiadujemy się z następnych dzieł poety.

Rozwój ideologii epoki prześledzimy podczas analizy arcydzieł wychodzących kolejno spod pióra mistrza.

"Zdaje mi się, że widzę...gdzie ? Przed oczyma duszy mej."

Cytat powyższy jest mottem ballady "Romantyczność", a są to słowa Wiliama Shakespeare'a (Szekspira). Akcja dzieła rozgrywa się na wiejskim placu, na którym widzimy kilku bohaterów. Główna postać "Romantyczności" to dziewczyna o imieniu Karusia. Widzimy ją płaczącą i wspominającą swego ukochanego Jasieńka. Mimo że jej chłopak nie żyje od dwóch lat, ona wciąż go widzi i z nim rozmawia. Świadkiem owej rozmowy jest zebrany lud-gawiedź, stary mędrzec oświeceniowy oraz podmiot liryczny odzywający się w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Karusia na oczach wszystkich rozmawia z Jasieńkiem, a z jej wypowiedzi możemy dokładnie wyobrazić sobie chłopca, do którego się zwraca, a raczej do jego ducha powstałego z grobu. Zgromadzeni ludzie krzyczą i nawołują do odmawiania modlitwy za duszę zmarłego, ponieważ wierzą, iż jego dusza jest wśród nich. Na tę sytuację reaguje mędrzec słowami:

(...) "Ufajcie memu oku i szkiełku,
Nic tu nie widzę dokoła.

Duchy karczemnej tworem gawiedzi,
W głupstwa wywarzone kuźni.
Dziewczyna duby smalone bredzi,
A gmin rozumowi bluźni".

Już wcześniej widoczna była postawa podmiotu lirycznego odmawiającego pacierze i płaczącego razem z ludem. Teraz zabiera on głos w dyskusji ze starcem:

"Dziewczyna czuje- odpowiadam skromnie-
A gawiedź wierzy głęboko;
Czucie i wiara silniej mówi do mnie

Niż mędrca szkiełko i oko.

Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu,
Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce.


Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu !
Miej serce i patrzaj w serce !"


Szczególnie znamienne są ostatnie słowa w przedstawionym cytacie, które stały się głównym hasłem romantyzmu, "Miej serce i patrzaj w serce!" Oświeceniowy mędrzec z ballady kierując się racjonalizmem i empiryzmem nie widzi "prawd żywych", uczuć ludzkich, nazywa je "dubami smalonymi" Takim mianem ludzie oświecenia mogliby nazwać wszelkie dzieła romantyków, ale ich ideologia już nie jest aktualna, teraz ma głos nowe pokolenie.

Mickiewicz w tej balladzie odkrywa zapomnianą lub odsuwaną na plan trzeci sferę uczuć człowieka, romantycy postawią je na planie pierwszym. Odkryją, iż życie człowieka to nie tylko rozum i wiedza ścisła, ale też dusza i uczucia, na których skupią swoją uwagę. Nie oznacza to wcale, iż są przeciwni nauce, ale poza nią istnieje jeszcze coś, czego poprzednicy nie dostrzegali. Wiara i miłość Oświeceniowe wartości nie wystarczają do życia młodemu pokoleniu, zaczyna ono budować swój własny świat wartości i w poszukiwaniach sięga do tradycji ludowych. Racjonalistyczne podejście do spraw wiary i ducha spowodowało ogromną pustkę w wyobraźni człowieka, zanegowało istnienie Boga, do którego człowiek zawsze będzie tęsknił i od Niego będzie zaczynał szukać prawdy o sobie samym.

Skarbnicą wiedzy o postępowaniu człowieka i zasadach moralnych rządzących życiem jest obserwacja zwyczajów i wierzeń ludu wiejskiego, który kieruje się w swym postępowaniu prostymi zasadami moralnymi stojącymi jak granitowy pomnik wśród zamków z piasku. Stąd takie zainteresowanie romantyków wsią i ludźmi prostymi, ich obyczajami i postępowaniem w różnych sytuacjach, tradycjami ludowymi, opowieściami, legendami, baśniami, codziennym życiem, historią, życiem religijnym przodków. Widać ów świat niemal w każdym dziele poetów romantycznych w mniejszym lub większym stopniu, ale prawdy i wnioski wypływające z analizy stosunków panujących w owym świecie znajdujemy wszędzie, są one też aktualne po dziś dzień.

W balladzie "Lilie"

Mickiewicz przedstawia historię pewnej kobiety, która zdradziła swego męża przebywającego na wojnie. Gdy mąż do niej powrócił, zabiła go, ponieważ bała się, iż on dowie się prawdy. Na jego leśnym grobie posadziła lilie. Do domu przybywają szwagrowie, bracia zabitego męża i dziwią się, że jeszcze nie powrócił, wyruszył do domu jako pierwszy z nich. Postanawiają zaczekać. Po roku wątpią w jego powrót. Obaj oświadczają się uznanej za wdowę bratowej. Niewierna żona przez cały czas nie czyni skruchy, nie żałuje popełnionego czynu, do czego namawia ją pustelnik, boi się jedynie, aby jej czyn nie wyszedł na jaw. Szwagrowie plotą wieńce z kwiatów, a który wieniec przypadnie bratowej bardziej do gustu, tego właściciel zostanie jej mężem.

Nadchodzi dzień ślubu, panna młoda wchodzi do kościoła, gdzie wszyscy niecierpliwie oczekują jej wyboru. Przed nią stoją dwa wieńce, oba uplecione z lilii. Szwagrowie kłócą się o to, który z nich uplótł ten piękniejszy wieniec. Nagle pojawia się w świątyni duch zabitego męża, lilie w wieńcach pochodzą z jego grobu. Ziemia zapada się i wszyscy giną, ginie niewierna żona. Mimo że nikt nie znał jej zbrodni, została ukarana.

Ta kara była jej przeznaczona i spotka każdego, kto w swoim życiu postępuje niegodnie. W kolejnych balladach i też w "Dziadach" dowiadujemy się innych prawd moralnych o życiu człowieka. Historia i "prawdy żywe"

Wiedzę o starych zamierzchłych czasach i obyczajach ludowych Mickiewicz wykorzystywał programowo, tak też czynili inni romantycy. Cykl swoich dramatów zatytułował "Dziady", która to nazwa pochodzi od uroczystości wywoływania dusz zmarłych ludzi po to, aby pomóc im w dostaniu się do raju lub ulżyć w cierpieniu. Był to zwyczaj pogańskiej jeszcze Litwy. Guślarz, mistrz ceremonii w obecności ludu zgromadzonego w kaplicy cmentarnej wywołuje duchy. I pojawiają się one, ale towarzyszy temu coś ważniejszego, mianowicie odkrywanie "prawd żywych". Jedną z nich odczytamy po pojawieniu się ducha byłego pana, który był bardzo okrutny dla swoich chłopów, a wypowiedziana zostaje przez samego zmarłego dziedzica; nie może on dostać się do raju, ponieważ ciężko zgrzeszył za życia, nie był człowiekiem dla innych:

"Widmo

Tak, muszę dręczyć się wiek wiekiem,
Sprawiedliwe zrządzenie boże!
Bo kto nie był ni razu człowiekiem,
Temu człowiek nic nie pomoże. "

Bohater romantyczny- pierwsze spotkanie
A zatem modlitwy, obrzędy dziadów, jadło i napoje przygotowane dla błąkających się po świecie dusz nie są w stanie pomóc tym, którzy nie żyli zgodnie z nakazami moralnymi. Poza duchami różnej kategorii pojawia się w części drugiej "Dziadów" upiór młodego chłopaka krzątającego się wokół pasterki. Nie zabiera on głosu, ale widać po nim, że cierpi. Jest to początek wielkiej kreacji bohatera romantycznego stworzonego piórem Mickiewicza. Od tego momentu możemy obserwować ewolucję owej postaci, a świat jego wartości wewnętrznych będzie mówił: co dla samego Mickiewicza jest sprawą najważniejszą w życiu i literaturze, wartości te wyznaczą charakter polskiemu romantyzmowi.

Oto w czwartej części "Dziadów"

poznajemy pustelnika, zjawę, która pojawiła się już w części drugiej jako ów chłopak. Teraz przychodzi on do domu księdza, aby z nim porozmawiać. W trakcie rozmowy okazuje się, iż pustelnik jest byłym uczniem księdza Gustawem. Zarzuca on księdzu, iż wychował go w kulcie dla wielkiej literatury, gdzie świat uczuć znajdował się na pierwszym planie. To literatura nauczyła chłopca głębokiego wyznawania uczuć względem kobiety. Idąc za jej przykładami uczynił ze swej miłości główny cel życiowy, stworzył sobie wewnętrzny świat wyobraźni, poza którym nie było sensu życia. Kiedy na własne oczy zobaczył wesele swej ukochanej z innym mężczyzną, nie wytrzymał, popełnił samobójstwo, ponieważ cały jego świat runął i stracił rację bytu.

Świat wartości bohatera

Ta ogromna tragedia uczuć jest tematem głównym dzieła, a bohater stworzony przez poetę jest nieszczęśliwym kochankiem, liczy się dla niego tylko miłość, nic więcej. Jest tu oczywiście podobieństwo do życia samego mistrza, który pokochał przeznaczoną przez los dla innego Marylę Wereszczakównę. Można powiedzieć, iż świat wartości bohatera romantycznego będzie się rozwijał wraz ze świadomością twórczą Mickiewicza. A cóż to takiego ów świat wartości? Dla każdego człowieka wszystko to, co się wydaje być najważniejsze w jego życiu (na początku piaskownica, potem boisko szkolne, egzaminy wstępne do liceum, pierwsza miłość, dyskoteka, studia, dalej praca, dom, rodzina i jej szczęście).

Każdy ma własny świat wartości, hierarchię ważności spraw, które chce rozwiązać. Odbiciem takiego człowieka jest bohater literacki, postać wymyślona, wykreowana przez artystę, ale nie oderwana całkiem od rzeczywistości, bo przecież ukazująca faktycznie istniejący świat ziemski, tyle że w sposób artystyczny. U bohatera romantycznego na początku jego krystalizowania się w dziełach Mickiewicza widzimy świat wartości skupiony wokół miłości, niestety, dla niego nieszczęśliwej.

Dojrzały romantyzm

Za działalność antycarską poeta zostaje zesłany w głąb Rosji. Na Krymie powstaje przepiękny cykl sonetów wypełnionych zachwytem nad przyrodą krymską i uczuciem tęsknoty za ziemią ojczystą. W Rosji też powstaje powieść poetycka "Konrad Wallenrod". Poeta jest bogatszy w doświadczenia i wiedzę życiową, kolejnym jego bohaterem jest całkiem inny człowiek.

Są czasy średniowiecznych wypraw krzyżowych chrystianizujących świat pogański. Na Litwę wyruszają wojska Zakonu Krzyżackiego, ogniem i mieczem próbują nawrócić tamtejszy naród na wiarę katolicką. Ofiarą ich działań padają całe wioski i rodziny. Z jednego z domów uprowadzają malutkiego chłopca, który wkrótce stanie się oczkiem w głowie wielkiego mistrza. Ten nadaje mu imię Walter, nazwisko Alf i wychowuje na średniowiecznego rycerza. Jako młodzieniec Walter dowiaduje się o swym pochodzeniu, pragnie zemsty na Zakonie.

Podczas jednej z wypraw przechodzi na stronę litewską. Dostaje się na dwór księcia litewskiego, gdzie wyjawia prawdę swego pochodzenia. Zakochuje się, a następnie żeni z córka księcia, lecz nie może żyć w ciągłym strachu Litwinów przed najazdami Krzyżaków. Postanawia z nimi walczyć podstępem. Opuszcza żonę i przedostaje się z powrotem do Zakonu. Bierze udział w licznych wyprawach krzyżowych u boku sławnego Konrada Wallenroda, który pewnego razu ginie w niewyjaśnionych okolicznościach. Walter podszywa się pod jego nazwisko. Po latach okryty sławą jako Wallenrod powraca do Malborka, gdzie odbywają się wybory nowego mistrza. Zakonnicy wybierają go na to stanowisko. Teraz może dokonać swej zemsty i czyni to. Ukochanie ojczyzny

Jako Konrad Wallenrod doprowadza do klęski wojska Zakonu, sam popełnia samobójstwo, nie chce zginąć z rąk kata, a wyrok na niego za zdradę został już wydany. Tak kończą się losy bohatera, którego światem wartości rządziła miłość do ojczyzny. Jako patriota wyrzeka się szczęścia rodzinnego i spokojnego życia, ale też rezygnuje z zasad moralnych, wielkiego autorytetu, jakim jest dla każdego rycerza kodeks honorowy. To powoduje, iż mimo zwycięstwa nad Zakonem przegrał moralnie. Odwieczne prawdy spotkane już wcześniej w balladach i "Dziadach" mówią, że każdy grzech i czyn niegodny zostanie ukarany. Walter Alf zdaje sobie z tego sprawę i od samego początku jest napiętnowany przez los, niewątpliwie spotka go kara, ponieważ wstąpił na drogę podstępu i zdrady.

Jest postacią tragiczną. Walczył dla swego kraju, dla dobra ukochanej ojczyzny, podobnie jak w tragedii greckiej postać Konrada zostaje uwikłana w dzieje historii i nie może ujść przeznaczeniu.

Bunt wobec zaborcy Kilka lat później na emigracji powstaje III część "Dziadów", gdzie główny bohater Gustaw przemienia się w prologu w Konrada, co jednoznacznie określa świat wartości bohatera romantycznego. Jest to podobnie jak Wallenrod bojownik o wolność swego narodu. Poeta nie sięga już do czasów średniowiecznych, ale do lat dwudziestych XIX wieku, które zaznaczyły się w jego świadomości okrucieństwem zaborcy rosyjskiego w stosunku do młodzieży litewskiej. Szczególna zajadłość namiestnika carskiego w Wilnie Nowosilcowa spowodowała masowe aresztowania młodych patriotów, którzy czasami bezpodstawnie oskarżani skazywani byli na ciężkie syberyjskie więzienia. Im też poświęca Mickiewicz swoje dzieło, którego nie można streszczać.

W kolejnych scenach dramatu widzimy bohaterów spiskowców, dla których najważniejsza jest ojczyzna. Za nią cierpią i oddają swe najwspanialsze lata życia, młodość. Scena druga dzieła przedstawia genialnego poetę. Jest to Wielka Improwizacja, najwspanialsza bodaj w literaturze polskiej próba poetyckiego monologu, z którego dowiadujemy się o świecie wewnętrznym artysty- mistrza, człowieka o nieprzeciętnej wrażliwości twórczej mogącego tworzyć świat równy boskiemu, świat wyobraźni. Buntuje się ów podmiot liryczny przeciwko Bogu, oskarża Go nawet o nieczułość, ponieważ widząc cierpienia narodu polskiego, Bóg nie ratuje go. Konrad w Wielkiej Improwizacji jest geniuszem, który jednak jak Prometeusz pragnie jednego: dać szczęście swemu narodowi, w którego imieniu mówi.

Patriotyzm i prometeizm, tęsknota Zatem świat wartości wewnętrznych bohatera romantycznego ulega zmianie. Od Gustawa poprzez Konrada Wallenroda i Konrada z III cz. "Dziadów" przeistacza się on z nieszczęśliwego kochanka skupionego na własnych marzeniach w bojownika o wolność narodu Prometeusza swoich czasów i takim już pozostaje do końca.

W "Panu Tadeuszu", ostatnim z arcydzieł wielkiego poety, widzimy postać Jacka Soplica ze zwykłego warchoła i zawadiaki sarmackiego bohater ten zmienia się w gorącego patriotę. Epopeja ta jest sumą doświadczeń poetyckich zebranych przez mistrza, a bohater w niej ukazany przeżywa wszystko to, co jego poprzednicy razem wzięci.

Jako młodzieniec Jacek nieszczęśliwie kocha, a uczucie to popycha go bezwiednie do morderstwa na stolniku Horeszce, który odmówił mu ręki swojej córki.. Wyrusza w świat i tam walczy w szeregach wojsk napoleońskich o wolność narodów. Przywdziewa strój mnicha, bo chce odkupić swój ciężki grzech zbrodni. Powraca na Litwę całkowicie przemieniony, jest emisariuszem przygotowującym powstanie narodowe przeciwko zaborcy, wielkim patriotą. Ginie raniony kulą Moskali, a po przybyciu do Soplicowa wojsk napoleońskich i polskich zostaje zrehabilitowany. Wszyscy wokół przekonują się, iż dawny Jacek Soplica odkupił swoje haniebne czyny i nie nazywają go zdrajcą. Taki jest bohater romantyczny wyrosły w umyśle twórcy analizującego i rozumiejącego sytuację polityczną swego kraju. Dzięki temu literatura romantyczna rozkwitająca w oparciu o ukazywanie tradycji ludowych i prawd moralnych w niej funkcjonujących wyznacza sobie i całemu narodowi jeden jedyny cel: walkę o wolność.

Romantyzm Kordiana i rewolucja Henryka

W "Kordianie" Juliusza Słowackiego poznajemy również bohatera romantycznego, który z nieszczęśliwie zakochanego chłopca przerodzi się w spiskowca i będzie chciał dokonać zamachu na cara Mikołaja I. Początkowo jego życie nie będzie miało sensu, chciałby robić coś ważnego, wielkiego, aby mieć jakiś życiowy cel. Wyrusza na tułaczkę po Europie i zbiera doświadczenia. Jest rozczarowany zmaterializowanym światem, nie pasuje do niego, chce czegoś więcej, wielkiego czynu. Kordian jest postacią tragiczną, ponieważ wiadomo, iż zabicie cara, które zamierza, nie przyniesie jego narodowi wolności, zresztą plan nie dochodzi do skutku.

Podobnie nie jest w stanie odwrócić procesów historycznych i społecznych hrabia Henryk z "Nie-Boskiej komedii" Zygmunta Krasińskiego. Jest wielkim poetą romantykiem, a świat wyobraźni nie pozwala mu normalnie żyć. Nie zadowala go związek małżeński z jedyną ukochaną, to dla niego za mało. Jest powodem tragedii życiowej swoich bliskich. Jako jednostka wybitna staje na czele obozu arystokratów walczących przeciwko rewolucjonistom, uciskanej dotąd warstwie społecznej, która domaga się zemsty na szlachcie za lata poniżenia i wyzysku. Stary świat reprezentowany przez arystokrację musi zginąć, ginie także hrabia Henryk.

Arcydzieło Krasińskiego jest analizą systemów politycznych i obrazów rewolucji społecznej tak ważnej dla społeczeństw Europy XIX wieku. Wnioski wypływające z owej analizy sugerują, iż rewolucja, gwałtowna przemiana systemów społecznych i politycznych ma sens tylko wtedy, gdy niesie ze sobą konkretne plany zmian i reform społecznych potrzebnych do tworzenia nowego ładu. Rewolucjoniści w "Nie-Boskiej komedii" takowych planów nie mają, więc ich walka nie niesie ze sobą niczego ponad rozlew krwi tysięcy ludzi. Utwór ten jest też dyskusją nad wartościami poezji romantycznej, a zatem i ideologii całej epoki. Wynika z niej wniosek, iż prawdziwy romantyk potrafi żyć jedynie we własnym świecie wyobraźni, który nierzadko bywa zawieszony ponad realnym światem. Bohater romantyczny postrzegany w takich kategoriach to indywidualista, którego cechuje irracjonalność w postępowaniu, jest to geniusz żyjący własnym życiem, ale też wielki patriota i bojownik o wolność narodu.

Znaczenie romantyzmu

w historii literatury polskiej jest wielkie z powodu spuścizny ogromu arcydzieł, jaki po sobie pozostawił. Jako zjawisko europejskie mówi się o nim, iż był epoką postępową. Ów postęp polegał na odkryciu, iż istota ludzka nie składa się jedynie z rozumu i materii, ale również ze sfery uczuciowej, której analizowanie i docenianie pozwala każdemu pełniej żyć. Była to epoka odbudowująca tradycje narodowe u większości społeczeństw, miała także charakter religijny. Wiara w Boga i tradycje religijne pozwalały Polakom przetrwać najtrudniejsze chwile niewoli, literatura zaś zapewniała tożsamość narodową. Słowo zapisane, okazało się, ma wielką moc oddziaływania i przetrwania.

Twórcy i ich dzieła




Dorobek polskiego romantyzmu jest skarbnicą arcydzieł literatury i kultury narodu polskiego.

Adam Mickiewicz- poeta, dramaturg i publicysta, "Dziady", "Konrad Wallenrod", "Pan Tadeusz".
Juliusz Słowacki- poeta i dramatopisarz, "Kordian", "Balladyna", "Beniowski".
Zygmunt hrabia Krasiński- poeta i dramatopisarz, "Nie-Boska komedia", "Psalmy przyszłości".

Trzech powyżej wymienionych poetów od lat sześćdziesiątych po koniec XIX wieku uznawano za "trójcę wieszczów" narodowych, czyli twórców natchnionych, genialnych, proroczych, największych artystów narodu polskiego.

Cyprian Kamil Norwid- jeden z najoryginalnieszych poetów polskich, prekursor współczesnego wiersza wolnego, dramatopisarz, prozaik, "Promethidion".
Aleksander hrabia Fredro- największy w polskiej literaturze komediopisarz, "Zemsta", "Śluby panieńskie", "Pan Jowialski".
Józef Ignacy Kraszewski- powieściopisarz, ma w swoim dorobku ponad dwieście powieści, m.in. "Starą baśń", "Morituri", "Hrabinę Cosel".
Wincenty Pol- poeta, autor wierszy-piosenek żołnierskich.
Władysław Syrokomla- poeta zwany "lirnikiem wioskowym".

Z literatury obcej Anglicy:
George Gordon lord Byron- genialny poeta, "Giaur", "Korsarz".
Walter Scott- twórca powieści historycznej, "Waverley".
Charles Dickens- "Opowieoa wigilijna", "Dawid Copperfield".

Niemcy: Johan Wolfgang von Goethe- "Cierpienia młodego Wertera","Faust".
Fryderyk von Schiller- twórca dramatu historycznego, "Zbójcy", "Maria Stuart".
Henryk Heine- romantyk i realista.

Francuzi:
Wiktor Hugo- poeta, dramaturg i powieściopisarz, "Nędznicy".
Aleksander Dumas- "Trzej muszkieterowie".
Honoriusz de Balzac- powieściopisarz, "Ojciec Goriot".

Rosjanie:
Aleksander Puszkin- "Borys Godunow", "Eugeniusz Oniegin".
Mikołaj Gogol- "Rewizor", "Martwe dusze".

Teoria literatury

Najpopularniejszymi gatunkami literackimi poza liryką była powieść poetycka i dramat romantyczny. akt- jedna z głównych części dramatu.

arcydzieło literackie- dzieło, któremu przypisuje się najwyższe oceny w historii literatury. artyzm- cecha dzieła wzbudzająca przeżycia estetyczne.
ballada- utwór epicko-liryczny przedstawiający zdarzenia dziwne, zagadkowe, o akcji z wyeksponowanym punktem kulminacyjnym i ulirycznionej narracji.
didaskalia- tekst poboczny w dramacie, wskazówki od autora.
dramat- jeden z trzech rodzajów literackich obok epiki i liryki, pisany w formie dialogu z przeznaczeniem do gry w teatrze. Zbudowany z aktów lub części i scen rozpisanych na role. Klasyczne odmiany dramatu to tragedia i komedia.
dramat romantyczny- ukształtowany w epoce romantyzmu na wzór dramatu szekspirowskiego, o luźnej kompozycji, zawierający pierwiastki fantastyczne, partie epickie i liryczne, charakteryzuje się brakiem zachowania zasady trzech jedności.
dygresja- zboczenie z głównego tematu wypowiedzi, chwilowe odejście od głównej myśli.
inwokacja- odmiana apostrofy na początku dzieła (zob. R.II).
liryka- jeden z trzech rodzajów literackich obok epiki i dramatu, w którym przedmiotem przedstawiania jest wyznanie podmiotu lirycznego.
motto- cytat z innego dzieła umieszczony przed tekstem i związany z nim treściowo.
poemat- powieść poetycka, dłuższy utwór wierszowany zbliżony treścią do współczesnej noweli lub powieści, zawiera partie liryczne, epickie i dramatyczne.
poemat dygresyjny- poemat, w którym fabuła nie jest głównym trzonem wypowiedzi, lecz jest swobodnie przerywana innymi rozważaniami, dygresjami.
powieść poetycka- zob. poemat. scena- część aktu w dramacie.

Z historii Polski.
1807- Z ziem drugiego i trzeciego zaboru cesarz Napoleon i car Aleksander utworzyli Księstwo Warszawskie. Gdańsk natomiast stał się samodzielnym księstwem.
1815- Kongres wiedeński, w efekcie którego powstało Królestwo Polskie podporządkowane Rosji, Wielkie Księstwo Poznańskie kierowane przez Prusy i Rzeczpospolita Krakowska nadzorowana przez rezydentów Rosji, Austrii i Prus.
1829- Koronacja cara Mikołaja I na króla polskiego.
1830- Powstanie listopadowe.
1846- Powstanie chłopskiego w Galicji.
1848- Wiosna ludów w Europie.
Wybuch powstania styczniowego