Kształtowanie się państwowości polskiej w czasach piastowskich. Mieszko I - Kazimierz Wielki.

Dzieje Polski sięgają korzeniami w głąb średniowiecza. Do nie potwierdzonych jeszcze źródłowo przekazów należy zapis Gala Anonima z
XII w., w której wspomina on o Popielu (legendarnym władcy plemienia Polan). Gdy został wypędzony z tronu jego miejsce zajął Siemowit. Jego nastepcami byli Leszek, Siemomysł i Mieszko. Mieszka uznaje się za budowniczego państwa polskiego, ale nie wolno pominąć faktu, że praca jego poprzedników była tu bardzo znacząca.

MIESZKO I (963-992)po przejęciu władzy znalazł się w trudnej sytuacji. Państwo było nadwerężone walkami z Wieletami oraz podbojem Łużyc. Polski książę musiał uznać zwierzchnictwo Ottona i złożył mu hołd. To oznaczało, ze jest nietykalny dla innych poddanych cesarskich. Mieszko musiał płacić roczny trybut z zachodnich ziem.

Bojąc się najazdów zbrojnych misjonarzy Mieszko przyjął chrzest. W 965 r. poślubił księżniczkę czeską Dobrawę, w 966 odbył się chrzest.

Od tej pory walki na zachodnich i północnych granicach były dla Mieszka pomyślniejsze. W roku 967 pokonał Wieletów, w 972 pokonał pod Cydzyną margrabiego Hodona, 979 r. odparł najazd Ottona II. W 977 Mieszko owdowiał. Ożenił się tym razem z córką niemieckiego margrabiego Dytrycha, zawiązał pokój z cesarzem. Te wydarzenia wzmocniły pozycję międzynarodową państwa polskiego. W 990 r. wykorzystując konflikt niemiecko- czeski, Mieszko uderzył na Czechy i zdobył Śląsk i Małopolskę.

Przed śmiercią w 992 r. książę polski aktem „Dagome iudex” ofiarował swoje państwo „w całości świętemu Piotrowi”. W zamian dostał opiekę papieską nad Polską. Podzielił państwo między synów – Bolesława (syna Dobrawy), Mieszka, Świętopełka, Lamberta(synów Ody).

BOLESŁAW CHROBRY (992-1025) wygnał z kraju macochę i braci i zasiadł na książęcym tronie. Jego zdecydowana polityka przyniosła wiele korzyści. Starał się on utrzymywać dobre stosunki z cesarstwem. Nie było to trudne ze względu na ówczesna politykę Ottona III. Cesarz dążył do pokojowego włączenia wszystkich państw słowiańskich w orbitę monarchii obejmującej wszystkie państwa chrześcijańskie.

W 1000 r. zaraz po kanonizowania św. Wojciecha w Gnieźnie Bolesław Chrobry i Otton III spotkali się. Był to tzw. Zjazd Gnieźnieński. Otton odstąpił wówczas Bolesławowi cesarskie prawo do zwierzchnictwa nad ziemiami polskim , przyznał mu tytuł sprzymierzeńca Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, dając jednocześnie pozwolenie na koronację. Uznał go za równego sobie. Ciało Wojciecha złożone zostało w Gnieźnie. Od tej pory miasto to było samodzielną archidiecezja. W 1002 r. Otton III zmarł, więc stosunki polsko – cesarskie pogorszyły się. Nowy cesarz, Henry II chciał uzależnienia państw zachodniosłowiańskich od cesarstwa. To było przyczyna wieloletnich wojen polsko – niemieckich. Pierwszy etap zmagań z Henrykiem zakończył się pokojem w 1005 r. w Poznaniu. Polska zatrzymała Morawy ale straciła Łużyce. W 1007 r. rozpoczęły się nowe starcia. Zostały zakończone pokojem w Mersburgu w 1013 r. Chrobry otrzymał w lennie Łużyce i Milsko. Potem musiał z tych ziem złożyć Henrykowi hołd lenny. W 1017 r. Henryk najechał na Śląsk. To zakończyło się pokojem w Budziszynie w roku 1018. w rękach Bolesława zostały Milsko, Łużyce i Morawy.

Zaraz po skończeniu wojen na zachodzie Bolesław zaatakował Ruś. Zdobył Kijów oraz przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie.
W roku 1025 koronował się na króla. Wkrótce potem zmarł. Władze oddał młodszemu synowi Mieszkowi (starszego Bezpryma wydziedziczył).

MIESZKO II (1025-1034) dzięki żonie Rychezie, córce platyna Ezona, wprowadzony był w tajniki polityki europejskiej, angażując się czynnie w działania opozycji wobec cesarza Konrada II. W latach 1028 i 1030 walczył z cesarstwem. Cesarz wraz z Czechami, Rusią i wygnanymi braćmi Bezprymem i Ottonem zaatakował księstwo i zmusił Mieszka do oddania korony i ucieczki. Po krótkim panowaniu Bezprym został zgładzony. Wkrótce Mieszko uzyskał cesarskie poparcie i wrócił na tron, ale musiał oddać niektóre dzielnice swoim krewnym i zgodzić się na ograniczenie niezależności.

Pod koniec panowania Mieszka II oraz na początku rządów jego syna KAZIMIERZA ODNOWICIELA (1034- 1058) doszło do niepokojów społecznych. Brak tolerancji w stosunku do starych wierzeń i obrzędów kultowych, wysokie daniny na rzecz Kościoła i władcy, bezwzględność urzędników wywołały powstanie ludowe, które przekształciło się w walkę z chrześcijaństwem. Wypędzano zakonników, metropolia gnieźnieńska przestała funkcjonować.

Na Mazowszu wysoki urzędnik Mieszka II, Masław, przejął władzę i sprawował ją samodzielnie przez jakiś czas. W końcu lat trzydziestych ziemie polskie były wciąż napadane przez Pomorzan, Prusów, Czechów. W 1039 r. książę czeski zdobył Poznań, złupił Gniezno(zabrał do Pragi ciało św. Wojciecha) oraz na pewien czas oderwał Śląsk od Polski.

Książe Kazimierz stracił panowanie nad państwem. Wystapili przeciw niemu możnowładcy (opozycja przeciw centralizacji rządów). Kazimierz wraz z matką musiał opuścić kraj. Wrócił po pięciu latach i przy wsparciu militarnym cesarze zajął Małopolskę i Wielkopolskę. Tym razem miał już poparcie możnowładców (zrozumieli że nawet twardy rząd jest lepszy od anarchii). Tylko Masław się opierał, ale w 1047 r. poddał się, bo książę Kazimierz miał poparcie Jarosława Kijowskiego.

W 1050 r. Kazimierz odzyskał zagrabiony Śląsk. Wskrzesił metropolię kościelną i umieścił ją w Krakowie. Tam też przeniósł stolicę państwa. Zmarł w 1058 r.

Po śmierci Kazimierza na tron wstąpił jego najstarszy syn BOLESŁAW ŚMIAŁY (1058- 1079).
Przeprowadził wyprawę na Czechy, które wciąż ingerowały w spraw polskie. Ta wyprawa doprowadziła do osłabienia państwa i utraty Pomorza Gdańskiego. Na Węgrzech i Rusi władze dzięki niemu sprawowali oddani mu książęta. Wykorzystał konflikt między cesarstwem a papieżem i zapewnił Polsce uwolnienie się od wpływów cesarstwa, a sobie w 1076 r. królewską koronę. Powstała opozycja możnych świeckich i duchownych, którzy obawiali się ograniczenia własnych wpływów. Doszło do konfliktu miedzy królem a stojącym na czele opozycji biskupem Stanisławem. Król kazał go na karę śmierci za zdradę. Wybuchła rebelia możnych. Król musiał zrezygnować z tronu i uciec. Zmarł na wygnaniu w 1081 r.

Po wypędzeniu Bolesława tron objął jego młodszy brat WŁADYSŁAW HERMAN (1079-1102), skłaniający się wcześniej w stronę opozycji antykrólewskiej. Był słabym władzą, przez wiele lat rzeczywista władzę w państwie miał wojewoda Sieciech. Dążył on do centralizacji władzy.

Władysław nie miał tyle ambicji co jego poprzednik, jego wyprawy na Pomorze Nadwiślańskie przynosiły jedynie korzyści z łupów wojennych. Na wschodzie , na terenie Wołynia i Podola, dochodziło do konfliktów z książętami Rusi Halickiej oraz z koczowniczym ludem Połowców. Walki te miały charakter obronny. Wobec cesarstwa wciąż panował stosunek lenny. Agresje Czechóoow zneutralizowano przymierzem z Węgrami.

W czasie ostatnich latach panowania Władysława trwał konflikt między synami Bolesławem a Zbigniewem. Po stronie Zbigniewa stanęli wszyscy możnowładcy, którzy chcieli zakończyć politykę centralizacyjną Sieciecha.. W wyniku tego konfliktu państwo rozpadło się na dwie części.

Po śmierci Władysława w 1102 r. bracia stanęli do otwartej walki. Zbigniew gotów był zaakceptować zależność lenną od cesarstwa. Bolesław zmierzał do pełnej niezależności. Zbigniew zabiegał o współpracę z Pomorzanami. Bolesław rozpoczął walkę o odzyskanie ich ziemi.
Pierwsze wyprawy na Pomorze rozpoczęły się już w 1102r, trwały około dwudziestu lat i zakończyły się ich zdobyciem i chrystianizacją.

Do decydującego starcia między Bolesławem a Zbigniewem doszło w latach 1106 – 1107. Zwycięstwo w nim odniósł BOLESŁAW KRZYWOUSTY (1086-1138), który podjął próbę zjednoczenia państwa.

Zamierzenia centralizacyjne i wypędzenie Zbigniewa stało się dla cesarza Henryka V pretekstem do wojny.
W 1109r. najechał Polskę, ale poniósł klęskę.

Po wojnie wzmocnił się prestiż Polski na arenie międzynarodowej. Czechy zrzekły się trybutu ze Śląska. W latach trzydziestych XII w. Doszło do wojny z Węgrami na tle rozgrywek dynastycznych. W tej sytuacji na zjeździe w Merseburgu w 1135 r. Bolesław uznał się za cesarskiego lennika, złożył mu hołd i zrezygnował z mieszania się w wewnętrzne spory na Węgrzech. Za te ustępstwa uzyskał zgodę na cofnięcie bulli papieskiej z 1133r. Tym samym ponownie przywrócona została samodzielność metropolii Gnieźnieńskiej.
W średniowiecznych realiach politycznych fakt ten miał ogromne znaczenie.

Przed śmiercią w 1138r, Bolesław Krzywousty sporządził testament, w którym uregulował kwestię następstwa tronu na zasadzie senioratu. Księciem seniorem miał zostać najstarszy żyjący członek dynastii piastowskiej. Testament zapewniał seniorowi decydujący wpływ na politykę zagraniczną i wewnętrzną, przydzielił mu także, obok własnej, dodatkową dzielnicę senioracką ze stolicą w Krakowie.

Zgodnie z testamentem, najstarszy syn Bolesława Krzywoustego, Władysław, otrzymał władzę senioracką, ziemię Krakowską i Śląsk, Bolesław – Mazowsze i Kujawy, Mieszko – Wielkopolskę, Henryk – część Małopolski z Sandomierzem. Najmłodszy, Kazimierz – przeznaczony do stanu duchownego, nie otrzymał żadnej dzielnicy.

WŁADYSŁAW II (1138 – 1146) Krakowski seniorat traktował z należytą powagą i przez osiem lat starał się być rzeczywistym władcą Polski, podejmując próby zjednoczenia rozbitego państwa. Miał wielu przeciwników, głównie możnowładców świeckich i duchownych, oraz młodszych książąt. Jednego z najgroźniejszych przeciwników – Piotra Włostowica oślepił i wygnał z kraju. To zapoczątkowało walki które doprowadziły do klęski seniora. Wygnany schronił się na dworze cesarza Konrada III.

Nowym władcą senioralnym został w 1146r. BOLESŁAW KĘDZIERZAWY (1146 – 1173), który podczas trwającego dwadzieścia siedem lat panowania, wielokrotnie bronił zbrojnie swoich praw do tronu. Najbardziej niebezpieczne były najazdy cesarzy wspierających wypędzonego Władysława, zakończone niekorzystnym pokojem na mocy którego Bolesław oddał Śląsk jego synom.
Po zakończeniu wojen z Niemcami Bolesław podjął wyprawę na Pomorze i Prusy. Poniósł klęskę, jego brat zginął. Należącą do Henryka ziemię Sandomierską przejął najmłodszy syn Krzywoustego - Kazimierz.

Po śmierci Bolesława Kędzierzawego w 1173r. księciem seniorem został MIESZKO STARY (1173 – 1177). Rządy rozpoczął od działań na rzecz wzmocnienia władzy. Zakazał zawłaszczenia ziem książęcych, poprawił sytuację o pieniężną państwa, w urzędach obsadzał nowych ludzi. Miał wrogów w postaci możnowładców, dla których jego reformy znaczyły spadek dochodów i znaczenia. Możni wystąpili przeciwko Mieszkowi Staremu, wypędzili go z kraju (1177r.), obwołali księciem zwierzchnim KAZIMIERZA SPRAWIEDLIWEGO (1177 – 1194). W czasie jego panowania możni wzmocnili swoje wpływy, otrzymali przywileje, które Kazimierz zatwierdził na zjeździe w Łęczycy w 1180r. Ograniczały one uprawnienia urzędników książęcych oraz zabraniały księciu zagarniania majątków biskupów po ich śmierci.
Nie pogodzony z utratą władzy Mieszko Stary kilkakrotnie najeżdżał Małopolskę i Wielkopolskę. W 1194r. po śmierci Kazimierz sprawiedliwego doszło do krwawej lecz nierozstrzygniętej bitwy pod Mozgawą w której przeciwnikiem Mieszka był syn Kazimierza – Leszek Biały. Śmierć Mieszka Starego w 1202r. wyeliminowała go z walki o władzę.


Przez kilka miesięcy rządy senioralne sprawował syn Mieszka WŁADYSŁAW LASKONOGI (1202), który poszedł w ślady ojca i rządził tak, że w końcu został wygnany przez możnych.


Po licznych wojnach z kolejnymi przeciwnikami na tron krakowski wstąpił LESZEK BIAŁY (1202-1227). Znalazł on oparcie w papieżu. Chcąc na nowo ułożyć stosunki książętami poszczególnych dzielnic w roku 1227 zorganizował zjazd w Gąsawie. Obrady nie przyniosły spodziewanego skutku. Leszek Biały zginął podczas zamachu.

Na pewien czas władze przejął WŁADYSŁAW LASKONOGI (1228), którego poparło możnowładztwo w zamian za przywileje z Cieni.

Wkrótce do władzy w Krakowie doszedł książę wrocławski HENRYK BRODATY (1228- 1238). Pokonał on Konrada Mazowieckiego i zdobył część Wielkopolski. Stał się władcą południowej Polski. Po nim władzę przejął jego syn HENRYK POBOŻNY (1238-1241). Chciał on kontynuować przedsięwzięcia zjednoczeniowe, lecz na przeszkodzie stanęły najazdy tatarskie. W roku 1241 pod Legnicą doszło do decydującej walki z Tatarami. Dowodzący polskim wojskiem książę Henryk zginął. W XIII wieku Tatarzy jeszcze dwukrotnie pustoszyli ziemie polskie, istniało też zagrożenie ze strony Marchii Brandenburskiej (która miała kontrole nad Ziemią Lubuską), plemion litewskich. Czechy w tym Czasie rosły w potęgę i zmierzały do podporządkowania naszego państwa.

Równolegle do tych zjawisk następował powolny, lecz systematyczny rozwój życia gospodarczego, zwłaszcza wymiany handlowej. Rosnąca świadomość zagrożenia zewnętrznego oraz potrzeby związane z rozwojem gospodarki wywołały dążenia zjednoczeniowe, które w drugiej połowie XIII w. Wyraźnie się nasiliły.

Próby zjednoczenia granic w jedno państwo podejmował LESZEK CZARNY (1279-1288), który na tron wstąpił po BOLESŁAIWE WSTYDLIWYM (1243-1279). Zatargi z Litwinami, konflikt z Mazowszem i bunty możnych uniemożliwiły realizację tych planów. Walki wewnętrzne stanęły również na przeszkodzie staraniom HENRYKOWI PROBUSOWI (1288-1290) o koronę polską.
Do koronacji na króla Polski zmierzał PRZEMYSŁAW II (1295-1296) , książę wielkopolski, który po odziedziczeniu Pomorza Gdańskiego stał się jednym z silniejszych władców polskich. Dążył on do zajęcia dzielnicy seniorackiej i Krakowa, znajdujących się pod panowaniem króla czeskiego Wacława. Trwały też walki z coraz silniejszym Władysławem Łokietkiem. W Gnieźnie roku 1295 nastąpiła koronacja Przemysława, kilka miesięcy później został zamordowany. Jego następca miał być Henryk Głogowski, lecz państwa wielkopolskie opowiedziały się za Łokietkiem. On jednak starał się wzmocnić swoje rządy szukając oparcia w miastach i mieszczaństwie , więc stracił ich sympatię.

Sytuacje wykorzystał WACŁAW II CZESKI (1300-1405). Opanował całą Polskę i koronował się na króla polskiego. Próbował wzmocnić władzę centralną, przezwyciężyć podziały dzielnicowe. To jednak wywołało sprzeciwy Polaków wobec bezwzględnych czeskich urzędników. Wtedy Władysław Łokietek podejmował próby dojścia do władzy (był uznawany za orędownika niezależności państwa polskiego).

Po śmierci Wacława II (1305) i jego syna Wacława III (1306) roszczenia Przemyślidów do tronu polskiego przejęła czeska dynastia Luksemburgów. Łokietek przeciwstawiał się i Luksemburgom, Brandenburczykom oraz zakonowi Krzyżackiemu. Największym zagrożeniem byli sprowadzeni w 1228 roku na ziemię chełmińską Krzyżacy. Systematyczna ekspansja rosnącego w siłę Zakonu, zakończona w 1283 r. zajęciem Prus, stworzyła na początku XIII wieku zagrożenie dla Pomorza Gdańskiego . Symbolem bezwzględności podboju prowincji stała się rzeź Gdańska w 1308 roku.

Zjednoczeniowe dążenia Łokietka spotykały się z nieprzychylnym stosunkiem wielu możnych. Bali się że to oznacza osłabienie ich pozycji. Pomimo tego dzięki umiejętnie prowadzonej dyplomacji WŁADYSŁAW ŁOKIETEK (1306-1333) zyskał poparcie Węgrów, Rusi i papieża i w roku 1320 koronował się w Krakowie na króla.

Już jako król walczył o odzyskanie zajętego przez Krzyżaków Pomorza Gdańskiego i o zjednoczenie ziem polskich. Prowadził działania zbrojne w latach 1327-1332, lecz i one nie przyniosły sukcesu. Mimo zwycięstwa wojsk polskich pod Płowicami (1331), nie tylko nie wycofali się z Pomorza, ale zajęli też Ziemię Dobrzyńską (1329) oraz Kujawy (1332).

Śmierć Władysława Łokietka w 1333 roku przerwała zjednoczeniowe dążenia Polaków, osłabiła kraj pod względem militarnym i politycznym. Nie uregulowane stosunki z Zakonem, a później wojny polsko-krzyżackie trwały z przerwami prawie dwieście lat.

Koronacja Łokietka zamknęła trwający od 1138 r. okres rozbicia dzielnicowego.
XII i XIII w. Miały duży wpływ na dalszy rozwój społeczności polskiej. Rozwinęła się technika prac polowych, zwiększał się areał upraw, pojawiła się trójpolówka, rozwijała się hodowla. Duże zmiany nastapiły w rzemiośle. Przeobraziło się ono w wytwórczość zmechanizowaną. W XII w. Rozwineło się kopalnictwo soli, srebra i ołowiu. Rozszerzyło się zastowanie pieniądza a dzięki temu zmienił się i rozszerzył handel. Od połowy XIII w. Upowszechniła się kolonizacja na prawie niemieckim. Ludność wsi lokowanych,