„Miłość jest największą słodyczą i największą goryczą na Ziemi” (Eurypides) - o różnych odcieniach romantycznej miłości.

Miłość jest jednym z najpopularniejszych motywów literackich. Jest uczuciem zawsze towarzyszącym człowiekowi. Można mówić o miłości między kobietą a mężczyzną, o miłości macierzyńskiej, braterskiej, o miłości do ojczyzny, do przyrody. Każda epoka poświęca miłości mniej lub więcej uwagi. Miłość romantyczna jest uczuciem tragicznym, lecz równocześnie bardzo porywającym. Romantyzm stworzył całą teorię miłości jako uczucia, które ma wymiar kosmiczny, rozrasta się bowiem od miłości zmysłowej poprzez więź uczuciową z bliźnimi, aż w sferę nieskończoności, szczyt osiągając w miłości do Boga i ojczyzny. Miłość dla wszystkich romantyków była sprawą życia i śmierci. Uczucie fascynacji, namiętności i pożądania, które ogarnia dwoje ludzi jest tak silne, że nie można go niczym zniszczyć. Sięga poza grób.
Przykładem nieszczęśliwego kochanka jest Werter i Giaur. Pierwszy popełnia samobójstwo, kiedy dowiaduje się, że ukochana nie może być jego, drugi mści się za ukochaną. Giaur to romantyczny kochanek, który staje się zbrodniarzem. W czasie spowiedzi nie żałuje popełnionych grzechów. Bohater jest egocentrykiem. Jego wielka, żarliwa i tragiczna miłość przeradza się w nienawiść do ludzi, bo ich wszystkich obciąża winą za swoje nieszczęście.

W literaturze romantycznej odnajdujemy wiele nieszczęśliwych par. Są to np. Karusia i Jasieńko z ballady „Romantyczność” Adama Mickiewicza. Karusia to obłąkana dziewczyna, która we śnie rozmawia ze swym zmarłym kochankiem. Zjawa jest biała jak chusta, ma zimne dłonie, znika, kiedy pierwszy kur zapieje. Dziewczyna obawia się zjawy, a jednocześnie prosi, aby ukochany jej nie opuszczał:

„Ach, jak tam zimno musi być w grobie!
Umarłeś! Tak, dwa lata!
Weź mię, ja umrę przy tobie”

Kolejnym, najtragiczniejszym chyba kochankiem jest Gustaw z IV części „Dziadów”. Bohater podobnie jak Werter przeżywał nieszczęśliwą miłość, która doprowadziła go do samobójczej śmierci. Gustaw jest kochankiem z woli Boga, a jego miłość ma wymiar nieziemski. Wierzy on w bratnie dusze, które nawet jeżeli zostaną rozdzielone na Ziemi, to po śmierci i tak spotkają się w niebie. Bohater, nie potrafiąc pogodzić się z utratą ukochanej, zabija się. Jego miłość nie kończy się jednak wraz ze śmiercią, trwa na wieki: „ Łańcuch rozciąga się, ale nie pęka”. Gustaw jest niewolnikiem miłości romantycznej- co roku jako duch powraca do świata żywych, by ujrzeć ukochaną, odwiedzić znane mu za życia miejsca i powtórnie zakończyć żywot. Tęsknota zmieszana z bólem i rozgoryczonym doprowadza młodego Gustawa do szaleństwa. Wypowiada on ważne słowa : „Kobieto, puchu marny, ty wietrzna istoto”. Jednak miłość jest silniejsza, zmusza bohatera do ciągłych powrotów i wiecznego szukania ukochanej.

Na najwyższym szczeblu w hierarchii miłości romantycznej stoi czasem ukryta i nieśmiała, a niekiedy- wręcz przeciwnie- odważna i niemalże demonstracyjna miłość do ojczyzny pozostającej w niewoli oraz do narodu uciskanego przez zaborców. O takiej miłości mówi Konrad w Wielkiej Improwizacji „Dziadów” Adama Mickiewicza: „... W ojczyźnie serce me zostało”. Konrad podnosi bunt przeciwko Bogu i stawia mu rozległe żądania. Popycha go do tego rozpaczliwa świadomość bezmiaru cierpień własnego narodu i pragnienie wyrównania krzywd. Bohater bowiem identyfikuje się z cierpiącą Polską. Słowami : „... Ja i ojczyzna to jedno. Nazywam się Milijon- bo za milijony kocham i cierpię katusze” daje wyraz miłości dojrzałej, pełnej poświęceń i wyrzeczeń na rzecz ojczyzny.
Równie wielkim patriotą jak Konrad z III części „Dziadów” jest Konrad Wallenrod, główny bohater dramatu Adama Mickiewicza pod tym samym tytułem. Konrad z III części „Dziadów” był szaleńcem ogarniętym przez miłość do ojczyzny i narodu. Konrad Wallenrod musi wybierać między miłością do żony- Aldony a miłością do ojczyzny. Bohater wie, że aby ratować kraj musi porzucić żonę, poświęcić swoją i jej miłość. Wallenrod podejmuje samotną walkę z Zakonem Krzyżackim. Niszczy go metodą podstępu i zdrady, a więc obiera sposób moralnie naganny, wie jednak, że nie ma innej drogi.

„ Jeden sposób Aldono, jeden pozostał litwinom
Skruszyć potęgę zakonu (...)
Stokroć przeklęta godzina, W której od wrogów zmuszony chwycę się tego sposobu”

Dlatego też bohater przeżywa konflikt racji. Jako chrześcijanin i rycerz łamie zasady etyczne, plami honor rycerski. Tym samym jednak daje dowód swojej bezgranicznej i żarliwej miłości do ojczyzny. To dla niej poświęca nie tylko miłość kobiety, ale i honor- skazuje się na wieczne życie w kłamstwie.

Miłość jest największą wartością życia. Każdy człowiek dąży do miłości. W epoce romantyzmu w Polsce widzimy równie silną miłość do ojczyzny, jak i do kochanki. Można zaryzykować stwierdzenie, że miłość romantyczna to uczucie szalone, spontaniczne, pozbawione trzeźwej kontroli umysłu. To nieokiełznany wybuch wewnętrznych przeżyć i wzruszeń bohatera. Według romantyków poznanie idealnej miłości jest dane tylko jednostkom wybitnym, które są w stanie widzieć oczyma duszy. A więc idealna miłość romantyczna to miłość do drugiej osoby- idealnej połówki, to miłość ojczyzny, poezji, wartości ponadczasowych. Miłość ta czasami pełna jest buntu, bluźnierstwa przeciw Bogu, niezgody na otaczający świat, bólu niedocenienia. Ale miłość może też być delikatnością i pięknem. Mówi o tym Mickiewicz w wierszu „Snuć miłość”. „Snuje” On miłość jak jedwabnik, leje jak źródlaną wodę. Pielęgnuje ją jako skarb najdroższy, najcenniejszy.