Galileo.

Galileusz, wielki włoski uczony, który prawdopodobnie w większym stopniu niż ktokolwiek inny przyczynił się do rozwoju naukowej metody badań, urodził się w 1564 r. w Pizie. Jako młody człowiek studiował na uniwersytecie w Pizie, przerwał jednak studia ze względów finansowych. Mimo to uzyskał w 1589 r. posadę wykładowcy na tymże uniwersytecie. Parę lat później został członkiem grona profesorskiego uniwersytetu w Padwie i pozostawał tam do 1610 r. W tym właśnie okresie dokonał większości swoich odkryć naukowych.

Pierwsze ważne odkrycia Galileusza dotyczyły mechaniki. Arystoteles twierdził, że ciężkie ciała spadają szybciej niż lekkie. Całe pokolenia uczonych akceptowały to twierdzenie, polegając na autorytecie greckiego filozofa. Galileusz postanowił to jednak sprawdzić; przeprowadził szereg doświadczeń i szybko stwierdził, że Arystoteles się mylił. W rzeczywistości ciała ciężkie i lekkie spadałyby z taką samą szybkością, gdyby nie fakt, iż opór powietrza hamuje ich spadek. (Nawiasem mówiąc, legenda, zgodnie, z którą Galileusz przeprowadzał te doświadczenia spuszczając przedmioty z Krzywej Wieży w Pizie, wydaje się bezpodstawna).

Po dokonaniu tego odkrycia Galileusz posunął się o krok dalej. Starannie zmierzył drogę, jaką w danym czasie przebywa spadający przedmiot, i stwierdził, że jest ona proporcjonalna do kwadratu czasu spadania. Odkrycie to, (z którego wynika, iż przyspieszenie spadającego ciała jest stałe) było ważne samo w sobie, ale jeszcze większe znaczenie miał fakt, iż Galileusz potrafił przedstawić wyniki całej sekwencji doświadczeń w postaci wzoru matematycznego. Szerokie zastosowanie wzorów i metod matematycznych jest ważną cechą nowożytnej nauki.

Innym wielkim osiągnięciem Galileusza było odkrycie prawa bezwładności. Poprzednio ludzie uważali, że poruszający się przedmiot w sposób naturalny zwalnia i zatrzymuje się, o ile nie działa nań siła, która utrzymuje go w ruchu. Doświadczenia Galileusza wykazały, że to powszechne przekonanie jest błędne. Gdyby można było wyeliminować siły hamujące ruch, takie jak tarcie, to poruszający się przedmiot w naturalny sposób poruszałby się dowolnie długo ze stałą prędkością. Ta ważna zasada, której Newton nadał nowe, jasne sformułowanie i którą włączył do swego systemu jako pierwszą zasadę dynamiki, jest jednym z najważniejszych praw fizyki.

Ze wszystkich osiągnięć Galileusza najsłynniejsze są jego odkrycia astronomiczne. Na początku XVI w. Astronomia przeżywała okres burzliwych zmian: w tym czasie toczył się zasadniczy spór między zwolennikami heliocentrycznej teorii Kopernika i stronnikami wcześniejszej teorii geocentrycznej. Już w 1604 r. Galileusz wyraził przekonanie, że Kopernik ma rację, ale nie potrafił wówczas tego udowodnić. W 1609 r. dowiedział się, że w Holandii wynaleziono teleskop. Galileusz okazał się człowiekiem tak genialnym, że posiadając jedynie bardzo pobieżny opis urządzenia zdołał w krótkim czasie zbudować teleskop i to znacznie lepszy. Wyposażony w nowy instrument, Galileusz skierował swój talent obserwacyjny ku niebu i w ciągu roku dokonał całego szeregu wielkich odkryć.

Obserwując Księżyc Galileusz zauważył, że nie jest on gładką kulą i że na jego powierzchni znajdują się liczne kratery i wysokie góry. Ciała niebieskie - stwierdzał - nie są gładkie ani doskonałe, lecz podobnie nieregularne jak Ziemia. Obserwując Drogę Mleczną dostrzegł, że nie jest ona wcale mlecznym, mgławicowym ciałem, lecz składa się z ogromnej liczby gwiazd tak odległych, że oglądane gołym okiem zlewają się ze sobą. Obserwując planety, Galileusz zauważył cztery księżyce krążące dookoła Jowisza. Był to oczywisty dowód, że ciało niebieskie może krążyć dookoła innej planety niż Ziemia. Obserwując Słońce, Galileusz dojrzał plamy na słonecznej tarczy. (W rzeczywistości inni astronomowie zaobserwowali plamy na Słońcu przed Galileuszem, ale to on szeroko rozpowszechnił wiadomość o swoich obserwacjach i w ten sposób zwrócił na nie uwagę świata nauki). Galileusz zauważył również, że planeta Wenus ma fazy zupełnie podobne do faz Księżyca. Był to ważny dowód wspierający teorię Kopernika, według której Ziemia i inne planety krążą dookoła Słońca.

Wynalazek teleskopu i liczne odkrycia dokonane przy jego pomocy sprawiły, że Galileusz stał się sławny. Jednakże popierając teorię heliocentryczną, wzbudził sprzeciw wpływowych kręgów Kościoła i w roku 1616 nakazano mu, aby zaniechał publicznego głoszenia hipotezy Kopernika. Przez parę lat Galileusz z trudem znosił te ograniczenia. W 1623 r. zmarł papież, a jego następcą został człowiek, który był wielbicielem Galileusza. W rok później nowy papież, Urban VIII, dał do zrozumienia, (choć w sposób nieco dwuznaczny), że zakaz już nie obowiązuje.

Galileusz spędził następnych sześć lat na pisaniu swojego najsłynniejszego dzieła - "Dialogu o dwu najważniejszych układach świata". Książka jest mistrzowskim przedstawieniem dowodów na rzecz teorii Kopernikowskiej. Została opublikowana w 1632 r., za zgodą kościelnych cenzorów. Mimo to, gdy książka została wydana, wzbudziła gniew władz Kościoła i wkrótce wytoczono Galileuszowi proces przed trybunałem inkwizycji w Rzymie pod zarzutem pogwałcenia zakazu z 1616 r.

Wydaje się pewne, że wielu duchownych nie zgadzało się z decyzją postawienia wybitnego uczonego przed trybunałem. Nawet w świetle ówczesnego prawa kościelnego proces Galileusza był dyskusyjny, a wyrok, jaki zapadł - stosunkowo lekki. W rzeczywistości nie wtrącono go w ogóle do więzienia, przebywał w areszcie domowym w swojej wygodnej willi w Arcetri. Teoretycznie nie wolno mu było przyjmować gości, ale ta klauzula wyroku nie była egzekwowana. Trybunał nakazał również, by Galileusz publicznie odwołał twierdzenie, że Ziemia krąży wokół Słońca. Sześćdziesięciodziewięcioletni uczony spełnił ten nakaz podczas publicznej sesji trybunału. (Zgodnie ze znanym i prawdopodobnie apokryficznym przekazem Galileusz po wygłoszeniu odwołania spojrzał na ziemię i cicho szepnął: "A jednak się porusza"). W Arcetri prowadził dalej prace z dziedziny mechaniki. Zmarł tam w 1642 r.

Od dawna wszyscy uznają ogromny wkład Galileusza do rozwoju nauk. O jego znaczeniu decydują w pewnej mierze odkrycia naukowe, takie jak sformułowanie prawa bezwładności, wynalezienie teleskopu i obserwacje astronomiczne. Galileusz wykazał również wielki talent w dowodzeniu słuszności hipotezy Kopernika. Jeszcze większe znaczenie ma jednak rola, jaką odegrał on w rozwoju naukowej metodologii. Większość wcześniej żyjących przyrodoznawców, idąc za przykładem Arystotelesa, prowadziła obserwacje jakościowe i klasyfikowała zjawiska według kategorii; natomiast Galileusz dokonywał pomiarów i prowadził obserwacje ilościowe. Nacisk na przeprowadzanie dokładnych ilościowych pomiarów stał się od jego czasów podstawową cechą badań naukowych.

Prawdopodobnie bardziej niż ktokolwiek inny przyczynił się Galileusz do nadania badaniom naukowym charakteru empirycznego. Był pierwszym uczonym, który nalegał na konieczność prowadzenia doświadczeń. Odrzucał pogląd, według którego decyzja w sprawach naukowych może być oparta na zaufaniu do autorytatywnych twierdzeń - obojętne, czy głoszonych przez Kościół, czy przez Arystotelesa. Nie miał również zaufania do złożonych, dedukcyjnych schematów nie opartych na mocnych fundamentach doświadczalnych. Średniowieczni scholastycy dyskutowali bardzo szczegółowo na temat tego, co powinno się zdarzyć i dlaczego coś się zdarza, Galileusz natomiast nalegał na przeprowadzanie doświadczeń, mających stwierdzić, co rzeczywiście się zdarzyło. Jego poglądy naukowe były dalekie od wszelkiego mistycyzmu; pod tym względem był nawet bardziej nowoczesny niż niektórzy jego następcy, na przykład Newton.

Należy zauważyć, że Galileusz był człowiekiem głęboko wierzącym. Mimo procesu i wyroku skazującego nie odrzucił ani religii, ani Kościoła, a tylko sprzeciwiał się wysiłkom władz kościelnych dążących do ograniczenia swobody badań naukowych. Późniejsze pokolenia słusznie podziwiały Galileusza, widząc w nim symbol buntu przeciw dogmatyzmowi i przeciw dyktatorskim próbom zdławienia wolności myśli. Największe znaczenie ma jednak rola, jaką Galileusz odegrał w ugruntowaniu nowoczesnych metod naukowych.