"Szewcy" - Stanisław Ignacy Witkiewicz.

- w dramatach rozwinął katastroficzną przeszłość,
- stały repertuar postaci:
a) tytaniczny wódz - tytan,
b) artysta lub uczony,
c) perwersyjna hetera z wyższych sfer,
d) słodkie dziewczątko o dwuznacznie niewinnej mince,

(powtarzalność typów - stereotypowość ich wskazuje, że zostali pozbawieni możliwości spontanicznego przeżycia)

- między człowieka a świat, między niego a innych ludzi wciska się gotowy schemat kultury ( w sztukach Witkacego zdarzają się stereotypy pochodzące z różnych sfer).

- bohaterowie nie znajdując podniet do przeżywania uczuć metafizycznych, komplikują wydarzenia, budując je z własnych przeżyć i namiętności, a tragiczność ich sytuacji wynika stąd, że zabiegi te z góry skazane są na porażkę.

- dramaty przypominają konstrukcje wznoszone z prefabrykatów - aż roi się od aluzji i cytatów literackich i nieliterackich schematów i symboli kultury np. chochoł w "Szewcach", kmiotek mówi : "mówić trzeba po wyspiańsku a nie nowocześnie drańsku"

Środki sceniczne, jakimi operuje są uważane za podobne do tych jakie pojawiają się później w tzw. teatrze absurdu, są to środki groteski - służą rozbiciu pozorów, ujawnieniu prawdziwej treści przedstawionego świata.

- przełamanie tradycji teatru naturalistycznego na rzecz wielkiego "nadkabaretu idei" (następcy : Gombrowicz, Mrożek) sztuki grane na całym świecie,

- dramat ma deformować życie , a nie powstawać w oparciu o jakieś życiowe założenia , to powinna być "czysta forma", wszelkie nauczanie i pouczanie , posługa społeczne powinna być raz na zawsze wygnana z teatru; odrzuca prawdopodobieństwo i rzekomą prawdę psychologiczną ( Irzykowski twierdzi, że między teorią a praktyką istnieje niepokonana sprzeczność)


"Szewcy" - 1927 - 1939, nie opublikowany i nie wystawiony za życia, wydany po wojnie w 1948 r., w 1957 - próba wystawienia; 1971 - wystawienie, publiczna premiera.

1. Przedstawia stagnację i nudę wynikłą z dojścia do skutku rewolucji niwelistycznej (zniesienie różnic i nierówności).

2. Akcja - pierwsza połowa XX w. warsztat szewski wysoko w górach, nad doliną.
Mistrz szewski Sajetan Tempe i jego dwaj czeladnicy - Józek i Jedrek narzekają, że muszą pracować w warunkach ucisku kapitalistycznego, a później burżuazyjnego.

Prokurator Robert Scurvy i piękna księżna Irina Wsiewołodowna Zbereźnicka - Podberezka flirtują. Klasy społeczne straciły swoje funkcje. Po nieudanym puczu kierowanym przez Scurvego i jego faszystowską organizację "Dziarscy chłopcy" i również nieudanym buncie socjalistycznych szewców następuje ostateczna rewoluca oznaczająca koniec wszelkiej ideologii (rewolucja wywołana przez technokratów), którzy wprowadzają ustrój uniformistyczny, gdzie nie ma miejsc dla jednostek, idei - tylko zautomatyzowana praca i rozrywka.

3. Teksty poboczne na temat iluzji teatralnej, nawet postacie wypowiadają zawarte w didaskaliach wskazówki autora ( środki te podjęte po latach przez T. Różewicza i innych współczesnych, polskich dramaturgów mają na celu zatarcie różnicy pomiędzy dialogiem a tekstem pobocznym, S.Mrożek)

4. Autor występuje tu jako socjolog badający ewolucje społeczeństwa:

- z mistrzostwem bawi się językiem oraz wyśmiewa niedorzeczności polskiej tradycji literackiej (S. Wyspiański),

- poprzednią poetykę, którą nazwał czystą formą, porzuca tu na rzecz zagadnień współczesności,

- sztuka dramatyzuje poczucie bezpośredniego uwikłania w historycznej sytuacji Polski ("Szewcy" różnią sie od innych utworów tym, że traktują bezpośrednio o Polsce i sprawie polskiej, a także o egzystencjonalej sytuacji człowieka w społeczeństwie i kosmosie).

Witkacy nazwał "Szewców" sztuką naukową w przeciwieństwie do dramatów o funkcji estetycznej.

- utwór przybiera formę dyskusji między reprezentatami trzech klas społecznych na temat prawidłowej organizacji ludzkości, rozważą się następujące problemy:
* jak nakarmić człowieka w masie?
* jak zaspokoić jego popędy seksualne?
* jak zorganizować jego pracę i rozrywki?
Każda z klas dąży do stania się elitą. Retoryka polityczna nabiera zabarwienia erotycznego i
przekształca się w namiętny dramat namiętności.

- akcja sztuki oparta na trójkącie ( klasyczny trójkąt - mąż - żona - kochanek. Wtkacy zastępuje
trójkątem złożonym z klasy robotniczej, mieszczańskiej i artystycznej),
Trójkątne elemeny dekoracji: trójkąt szarej ściany, trojkąt nieba, tryptyk trzech szewców.

- głównym odruchem zdegenerowanych klas społecznych w "Szewcach" staje się motyw gwałtu.

- metafora cukiernicza"przekładaniec" klas społecznych. Zdaniem księżnej wszystko polega na wyżeraniu się gatunków, każda z grup utraciła swą naturę kalsową, pisarz przedstawia groteskowo przekształcownych i zwyrodniałych reprezentantów.

- niemal z naukową precyzją potwierdził potworności i okrucieństwa w historii Europy.

W "Szewcach " ukazuje trzy etapy przewrotu społecznego w którym najniższe warstwy przechodzą na drugą stronę; dramat ukazuje czego może się spodziewać proletariat po zwycięstwie rewolucji.

- wybór szewców na bohaterów dramatu gra ważną rolę ( pominął proletariat wiejski) - tylko staroświeccy rzemieślnicy wyrabiają pożyteczne rzeczy ( kląć jak szewc - zalążek sztuki).

- bukiet żółtych kwiatów (prokurator, księżna) symbolizuje siłę twórczą masy, ale kwiaty straciły swą magiczną władzę i kultury elitarnej nie można szerzyć w masach z góry. Masy mają własną kulturę seryjną (czeladnik mówi :" ma se radio, ma se kino, ma se daktyla")

- nuda w "Szewcach" - Witkacy pionier badania istoty nudy.

- obrazy odpychające, język wulgarny, wyrażenia erotyczne, język wynaturzony.

- obrazy poniżenia sprowadzające czlowieka do poziomu owadów ( muchy , karaluchy).

- W "Szewcach" widzi fałszywą teatralność Europy jak koszmar absurdalnych aktorów grających absurdalne role. Witkacy uważał Wyspiańskeigo za poprzednika czystej formy (ruch, barwa, muzyka) ale występował przeciw posłannictwu patriotycznemu sztuk: na końcu chłopi z chochołem (aluzja do Wyspiańskiego) zostają pobici, a sajetan kończy słowami; "tak to załatwiliśmy kwestię chłopską" - nie ślub, ale gwałt łączy klasy społeczne.

- kulminacyjny punkt "Szewców" - orgia samozniszczenia.

- wymowa sztuki smutna - pozostała tyko nuda, jałowa praca i zabawa.