Rafael.

RAFAEL (wlasc. Raffaelo Santi), 1483-1520, wl. malarz i architekt; jeden z najwybitniejszych artystów dojrzalego renesansu; doniosla role w uksztaltowaniu talentu R. mialo rodzinne m. Urbino, które pod rzadami ks. F. da Montefeltre bylo waznym osr. nauki i sztuki, konkurujacym z Florencja; pocz. nauki pobieral u swego ojca, Giovanniego, nastepnie u Perugina, od którego mógl przejac umiejetnosc wiazania postaci z nasyconym swiatlem pejzazem; 1500-04 malowal kompozycje rel. i portrety ksiecia Urbino; czteroletni (1504-08) pobyt we Florencji, zetkniecie sie z dzielami Leonarda da Vinci i Michala Aniola oraz dynamiczna sztuka tego osr. artyst., ulatwilo R. przelamanie tradycji malarstwa umbryjskiego; powstalo wówczas wiele portretów i wizerunków Madonn, wyraznie pod wplywem L. da Vinci, sa to m.in. portrety malzonków M. i A. Doni, Madonna w ogrodzie, czy Piekna ogrodniczka; od 1509 przebywal w Rzymie, w sluzbie papiezy Juliusza II i Leona X; 1515 zostal mianowany konserwatorem staroz. zabytków Rzymu; 1514-20 byl kier. budowy Bazyliki Sw. Piotra. Zaprojektowal m.in. w Rzymie: kosciól S. Eligio degli Orefici (od 1509), kaplice Chigi przy kosciele S. Maria del Popolo (od 1512), wille Madama (1516) oraz we Florencji palac Pandolfini (od 1518). Glówne dziela mal.: freski w apartamentach papieskich (stanzach) w palacu watykanskim - Stanza della Segnatura (1509-11, m.in. Adoracja Eucharystii, Szkola Atenska), Stanza d’Eliodoro (1511-14, m.in. Wypedzenie Heliodora ze swiatyni), Stanza dell’Incendio (1514-17, m.in. Pozar w Borgo); freski w willi Farnesina (Triumf Galatei 1514), w Loggiach Watykanskich (1517-19, wraz z G. Romano i G. da Udine), gdzie wprowadzil typ ornamentyki zw. groteska; liczne obrazy sztalugowe o tematyce rel. (Zaslubiny Marii - Sposalizo 1504, Zlozenie do grobu 1507); slynne obrazy Madonn, w których dazyl do stworzenia idealnego typu postaci kobiecej (Madonna del Granduca ok. 1505, Madonna Sykstynska ok. 1513, Madonna della Sedia 1516), oraz portrety osobistosci Rzymu i Watykanu, które wnikliwie i z cala swoboda przekazuja indywidualne cechy modeli, sa to m.in.: Portret Kardynala (prowdopodobnie Hipolita d’Este, ok. 1511), Baldassare Castiglione 1516, Leon X z kardynalami Giulio Medici i Luigi Rossi ok. 1518; 1515-16 wykonal kartony do arrasów (Dzieje Apostolskie) dla Kaplicy Sykstynskiej. R. stworzyl styl pelen harmonii, spokoju, powagi i klas. piekna; jego dziela cechuje doskonalosc formy i kompozycji; w póznych pracach wprowadzal ujecia juz manierystyczne, czego przykladem jest ostatnie dzielo Przemienienie na Górze Tabor, obraz który byl tylko w czesci namalowany, gdy artysta zmarl, dokladnie w swe 37 urodziny, na atak febry; dzielo ukonczyl zapewne uczen - G. Romano; twórczosc R. wywarla ogromny wplyw na sztuke eur. i jako obowiazujaca norma piekna utrzymywala sie az do XIX w., stajac sie waznym elementem malarstwa akademickiego.