Unia europejska

Idea Europy jest stara, tak bardzo, że nawet jej nazwa pochodzi od postaci z greckiej mitologii. Wraz z upadkiem Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego w 476 roku powstała myśl by Europa na powrót była zjednoczona. Dlatego Karol Wielki w konsekwenciji wzmacniania Imperium Frankońskiego doprowadził do restytytucji Cesarstwa Rzymskiego (Restituto Imperii Romanum). Po jego śmierci, w 962 roku uniwersalistyczne zadanie przyjęło Święte Cesarstwo Ottona I. Jednakże wtedy Europa parła w stronę dezintegracji, tworzyła się świadomość państwowa i narodowa. Późniejsze lata przyniosły wiele projektów integracji Europy. W latach 1462-1464 król czeski, Jerzy z Podiebradu wysunął projekt utworzenia związku państw europejskich, w ramach którego powołany miałby być m.in. obligatoryjny arbitaż dla rozstrzygnięcia sporów między państwami europejskimi. Swoisty związek państw europejskich chciał w XIX wieku stworzyćm.in. Napoleon. Lecz jego plany jak i wielu innych spełzły na niczym potrzeba była dopiero dwóch straszliwych wojen by wizja zjednoczenia Europy zaczęła się spełniać.
Po bolesnych doświadczeniach pierwszej wojny światowej, pracowano nad modelami połączenia pokojowego i dobrowolnego. Dobrym przykładem jest Austriak, hrabia Coudenhove Kalergi, który w 1923 roku powołał Ruch Paneuropejski. Postulowano w nim stworzenie Stanów Zjednoczonych Europy. Jako wzór służyły skuteczne dążenia zjednoczeniowe Szwajcarii w 1871 roku, a przede wszystkim powołanie Stanów Zjednoczonych Ameryki w roku 1776. Minister spraw zagranicznych Francji, Aristide Briand, przy poparciu ministra spraw zagranicznych Niemiec, Gustava Stresemanna, zaproponował rządom europejskim w swoim słynnym przemówieniu na Forum Ligi Narodów w dniu
5 września 1929 roku założenie unii europejskiej w ramach Ligi Narodów. Początkowo miało to służyć tylko zacieśnieniu współpracy państw europejskich w ramach światowej organizacji jaką była Liga, natomiast suwerenność państw europejskich miała pozostać nienaruszona. Wszystkie próby pokojowego zjednoczenia Europy rozbijały się jednak o dominujące jeszcze w owych czasach idee nacjonalizmu i imperializmu, nadciągał straszliwy kataklizm.
Formy integracji z Unią Europejską:
 strefa wolnego handlu
 unia celna
 wspólny rynek
 unia gospodarcza
 pełna integracja gospodarcza
Strefa wolnego handlu - Likwidacja ceł wewnątrz ugrupowania (kraje podpisujące umowę o stowarzyszeniu znoszą cła i ograniczenia ilościowe w handlu między osobą, pozostawiając równocześnie narodowe taryfy celne i politykę handlową wobec krajów trzecich).

Unia celna - brak ceł wewnątrz ugrupowania i wspólna taryfa celna (państwa będące w unii celnej tworzą wspólną taryfę celną oraz ujednolicają politykę handlową wobec krajów trzecich).

Wspólny rynek - unia celna z jednoczesnym zapewnieniem swobodnego przepływu towarów, osób, kapitałów i usług wewnątrz państw członkowskich.

Unia gospodarcza - wspólny rynek połączony z harmonizacją polityki gospodarczej (pojawiają się możliwości koordynowania polityki monetarnej, podatków, prawa).

Pełna integracja gospodarcza - unia gospodarcza wzmocniona wspólną walutą i jednolitą polityką kursową i pieniężną (państwa stowarzyszone ujednolicają politykę gospodarczą, powołują organ, którego decyzje są wiążące dla rządów krajów członkowskich).

Rada Europejska
U podstaw stworzenia Rady Europejskiej (European Council) legły odbywające się od początku lat 60-tych konferencje szefów rządów i państw członkowskich WE. Podczas jednego z takich "szczytów", 9-10 grudnia 1974 r. w Paryżu, ówczesny prezydent Francji Valery Giscard d'Estaing zaproponował regularną organizację tego rodzaju spotkań. Propozycja została przyjęta, a dzień 10 grudnia 1974 r. jest uważany za datę narodzin Rady Europejskiej. Od 1986 r. regularne spotkania Rady Europejskiej odbywają się dwa razy w roku, pod koniec każdego półrocza. Ponadto Rada Europejska jest przeważnie zwoływana dodatkowo, na jedno lub dwa posiedzenia w ciągu roku, w celu rozpatrzenia konkretnych, ważnych kwestii i podjęcia stosownych decyzji. Spotkania Rady Europejskiej są organizowane przez kraj sprawujący Prezydencję w Unii Europejskiej, którego szef państwa lub rządu przewodniczy Radzie. Jest on odpowiedzialny za stworzenie dokumentu końcowego, zawierającego najważniejsze zapisy z posiedzenia Rady (Wnioski Prezydencji). Dokument ten jest następnie przedstawiany do wiadomości Parlamentowi Europejskiemu. Dotychczas spotkania Rady Europejskiej odbywały się w miastach zaproponowanych przez Prezydencję UE, na terenie kraju Prezydencji. W aneksie do Traktatu Nicejskiego, uzgodnionego w grudniu 2000 r. w Nicei przez Konferencję Międzyrządową w sprawie reform instytucjonalnych, znajduje się natomiast deklaracja stanowiąca, iż począwszy od 2002 r. połowa dorocznych spotkań Rady Europejskiej (a co najmniej jedno w ciągu roku) będzie organizowana w Brukseli; kiedy zaś skład Unii zwiększy się do osiemnastu członków, wszystkie spotkania Rady Europejskiej mają odbywać się w Brukseli.
Zadania Rady Europejskiej zostały w sposób lapidarny określone w Artykule D Traktatu z Maastricht stwierdzającym, że "Rada Europejska nadaje Unii impulsy niezbędne do jej rozwoju i określa ogólne wytyczne jej polityki". Potwierdzono tym samym wiodącą rolę Rady Europejskiej w zapewnianiu postępów integracji europejskiej. Statutowe organy Wspólnot Europejskich mają w stosunku do Rady Europejskiej charakter wykonawczy. Tematyka obrad Rady Europejskiej nie jest ograniczona żadnymi zapisami. Decyzje są przez Radę Europejską podejmowane nie w drodze glosowania, ale na zasadzie kompromisu i konsensusu.
Rada Unii Europejskiej
sRada Unii Europejskiej (Council of the European Union), nazywana dawniej Radą Wspólnot Europejskich, lub Radą, jest głównym organem decyzyjnym Wspólnot Europejskich. Ma ona charakter organu międzyrządowego, którego zadaniem jest realizacja wynikających z traktatów celów Wspólnot, a zarazem reprezentowanie i ochrona interesów państw członkowskich.
W skład Rady UE wchodzą przedstawiciele państw członkowskich (po jednym z każdego) na szczeblu ministerialnym. Rada UE może się zbierać w różnym składzie. Jej skład podstawowy to ministrowie spraw zagranicznych, którzy tworzą Radę ds. Ogólnych, będącą koordynatorem pracy pozostałych Rad. W zależności od omawianych spraw, Rada UE obraduje m.in. w składzie ministrów ds. gospodarki i finansów (tzw. ECOFIN), ministrów odpowiedzialnych za funkcjonowanie jednolitego rynku, ministrów rolnictwa, przemysłu, transportu, ochrony środowiska, rybołówstwa, łączności, energii, ochrony konsumentów, pracy i spraw socjalnych, badań naukowych, edukacji, kultury, zdrowia, turystyki, spraw wewnętrznych i sprawiedliwości. Poszczególne Rady spotykają się zgodnie z harmonogramem ustalonym przez Prezydencję Unii Europejskiej. Siedzibą Rady UE jest Bruksela, gdzie odbywają się spotkania (z wyjątkiem kwietnia, czerwca i października, kiedy Rada obraduje w Luksemburgu).
Decyzje Rady UE zapadają- w zależności od ich przedmiotu - w trzech trybach: jednomyślnie, większością kwalifikowaną, lub zwykłą większością głosów państw członkowskich. Zasadnicza większość postanowień jest podejmowana w trybie glosowania kwalifikowanego. Przyjęty system "ważenia" głosów poszczególnych państw ma - w założeniu - zapewnić równowagę między dużymi i małymi państwam: członkowskimi, poprzez uwzględnienie ich potencjału ekonomicznego i liczby ludności. Ogólna liczba 87 głosów jest obecnie podzielona między poszczególne kraje w sposób następujący: Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy - po 10, Hiszpania - 8 (tyle mniej więcej głosów przypadałoby obecnie Polsce), Belgia, Grecja, Holandia, Portugalia - po 5, Austria i Szwecja - po 4, Dania, Finlandia, Irlandia, po 3, Luksemburg - 2 głosy. Jeśli glosowanie odbywa się na wniosek Komisji, dla jego przyjęcia wymagane są co najmniej 62 głosy opowiadające się za wnioskiem, a w innych przypadkach - co najmniej 62 głosów oddanych przez co najmniej 10 państw. Mniejszość blokująca wniosek wynosi obecnie 26 głosów.
Uzgodniony w Nicei w grudniu 2000 r. nowy Traktat wprowadza nowy podział głosów w Radzie UE, przydzielając zarazem odpowiednią liczbę głosów dwunastu przyszłym nowym członkom - krajom negocjującym obecnie warunki przystąpienia do UE. Ogólna liczba głosów w przyszłej Radzie UE została ustalona na 345.
Państwo: Liczba głosów:
Niemcy - 29
Wielka Brytania - 29
Francja - 29
Włochy - 29
Hiszpania - 27
Holandia - 13
Grecja - 12
Belgia - 12
Portugalia - 12
Szwecja - 10
Austria - 10
Dania - 7
Finlandia - 7
Irlandia - 7
Luksemburg - 4

Analogicznie, dla nowych członków zarezerwowano:

Państwo: Liczba głosów:
Polska - 27
Rumunia - 14
Czechy - 12
Węgry - 12
Bułgaria - 10
Słowacja - 7
Litwa - 7
Łotwa - 4
Słowenia - 4
Estonia - 4
Cypr - 4
Malta - 3


Dla podjęcia decyzji kwalifikowaną większością potrzeba będzie co najmniej 258 głosów oddanych przez większość państw (jeśli głosowanie będzie się odbywać na wniosek Komisji Europejskiej) lub dwie trzecie państw (w innych przypadkach). Ponadto postanowiono, że za decyzją podejmowaną kwalifikowaną większością muszą głosować państwa, których ludność odpowiada co najmniej 62 proc. całkowitej ludności UE. Głosowanie jednomyślne nadal obowiązuje w sprawach najważniejszych dla Unii Europejskiej i państw członkowskich: m.in. w kwestii rozszerzenia Unii i przyjęcia do niej nowych państw, zmiany treści traktatów lub wprowadzenia w życie nowej wspólnej polityki. Głosowanie zwykłą większością głosów, kiedy to każde państwo członkowskie dysponuje jednym głosem, obowiązuje natomiast w sprawach o mniejszym znaczeniu, np. proceduralnych.
Organem pomocniczym w stosunku do Rady UE jest Komitet Stałych Przedstawicieli (Committee of the Permanent Representatives - COREPER), składający się z ambasadorów państw członkowskich, akredytowanych przy Wspólnotach. COREPER przygotowuje sesje Rady UE i wykonuje zlecone mu przez Radę zadania.
Komisja Europejska
Komisja Europejska (European Commission) jest głównym organem wykonawczym Wspólnot Europejskich, ale jej kompetencje i powierzone jej traktatami zadania wykraczają poza funkcje czysto wykonawcze. Komisja jest organem kolegialnym, ponadnarodowym. Jej członkowie nie reprezentują interesów poszczególnych państw, z których pochodzą. Odwrotnie, wymagana jest od nich troska i dbałość przede wszystkim o interes wspólny Unii Europejskiej.
Uprawnienia i obowiązki Komisji Europejskiej wynikają z Artykułu 155 Traktatu o WE. Zgodnie z zapisem tego artykułu Komisja ma wyłączne prawo inicjatywy legislacyjnej, ma również prawo wydawania aktów prawnych, będących przepisami wykonawczymi do rozporządzeń Rady UE, lub też działając w granicach własnych kompetencji, a także sprawuje nadzór nad wykonywaniem postanowień traktatów i decyzji pojętych przez organy Wspólnot (tzw. funkcja strażnika traktatów). Komisja Europejska zarządza na co dzień Wspólnotami Europejskimi i administruje środkami finansowymi przeznaczonymi na realizację wspólnych przedsięwzięć, w tym przede wszystkim pięcioma głównymi funduszami wspólnotowymi: Europejskim Funduszem Socjalnym, Europejskim Funduszem Rozwoju, Europejskim Funduszem Orientacji i Gwarancji Rolnej, Europejskim Funduszem Rozwoju Regionalnego i Europejskim Funduszem Spójności.
Komisja Europejska podejmuje decyzje na zasadzie zwykłej większości głosów jej członków - zwanych komisarzami, przy zachowaniu kworum 11 komisarzy obecnych podczas głosowania. Składa się ona obecnie z dwudziestu osób: z dużych państw członkowskich (Francji, Hiszpanii, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Włoch) pochodzi po dwóch, a z pozostałych - po jednym komisarzu. Przewodniczący Komisji Europejskiej musi zostać wybrany, na zasadzie konsensusu, przez państwa członkowskie UE. Przewodniczącym Komisji jest od września 1999 r. Włoch - Romano Prodi. Kandydaci na komisarzy, po wcześniejszych konsultacjach między rządami, są proponowani przez poszczególne państwa członkowskie. Od czasu Traktatu Amsterdamskiego (wszedł w życie 1 maja 1999 r.) dużą rolę do odegrania jeśli chodzi o skład Komisji i podział obowiązków pomiędzy komisarzy ma również nominowany wcześniej jej przewodniczący. Ostatnie słowo należy jednak do Parlamentu Europejskiego, który - również na mocy Traktatu Amsterdamskiego - wyraża zgodę na nominację przewodniczącego Komisji (poprzednio miał tylko prawo opiniowania kandydatury, ale ta opinia nie była wiążąca) i proponowany skład Komisji. Kadencja Komisji Europejskiej trwa pięć lat.
Kwestia składu Komisji Europejskiej była jednym z głównych punktów obrad Konferencji Międzyrządowej w sprawie reformy instytucjonalnej UE, która zakończyła się w nocy z 10 na 11 grudnia 2000 r. uzgodnieniem Traktatu Nicejskiego. W myśl postanowień tego Traktatu, począwszy od 1 stycznia 2005 r. każde państwo członkowskie UE będzie desygnować do Komisji jednego swego obywatela. Tak będzie do czasu, kiedy do UE przestąpi 11 nowych państw. Po przystąpieniu do UE kolejnego, dwudziestego siódmego państwa, Rada UE, działając jednomyślnie, ograniczy liczbę komisarzy do mniejszej niż liczba państw członkowskich, wprowadzając zarazem w Komisji system rotacyjny, oparty na zasadzie równości państw członkowskich.
W Nicei uzgodniono również, iż przewodniczący Komisji Europejskiej będzie w przyszłości wybierany w drodze głosowania większościowego w Radzie UE (a nie na drodze nieformalnych konsultacji i ustaleń szefów państw i rządów). Będzie on dysponował większą niż obecnie swobodą przy rozdziale tek pomiędzy komisarzy - członków Komisji, a także będzie miał prawo odwoływania komisarzy.
Siedzibą Komisji Europejskiej jest Bruksela. Za organizację pracy całej Komisji odpowiada jej Sekretariat Generalny. Każdy komisarz nadzoruje natomiast pracę jednej lub kilku Dyrekcji Generalnych. Poszczególne Dyrekcje Generalne zajmują się konkretnymi dziedzinami: stosunkami zewnętrznymi, rozszerzeniem UE, gospodarką i finansami, handlem, przedsiębiorstwami, społeczeństwem informacyjnym, konkurencją, rynkiem wewnętrznym, rolnictwem, rybołówstwem, transportem, energią, cłami i podatkami, zatrudnieniem i sprawami społecznymi, ochroną środowiska, zdrowiem i ochroną konsumentów, badaniami naukowymi, edukacją i kulturą, budżetem, kontrolą finansową, polityką regionalną, polityką na rzecz rozwoju i pomocą humanitarną, sprawiedliwością i sprawami wewnętrznymi itd.
Parlament Europejski
Obecny Parlament Europejski (European Parliament) wywodzi się ze Zgromadzenia Parlamentarnego Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Po utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, na mocy układu w sprawie fuzji instytucji Wspólnot Europejskich, powstało Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, którego nazwę zmieniono w 1962 r. na Parlament Europejski. Do 1979 r. deputowani do Parlamentu Europejskiego byli delegowani przez parlamenty narodowe państw członkowskich, według ustalonego klucza, natomiast począwszy od 1979 r. są oni wybierani w wyborach powszechnych i bezpośrednich, przeprowadzanych we wszystkich państwach członkowskich w tym samym, lub zbliżonym terminie. Ostanie wybory do Parlamentu Europejskiego odbyły się w dniach 10-13 czerwca 1999 r. Kadencja Parlamentu trwa pięć lat.
W Parlamencie Europejskim zasiada obecnie 626 deputowanych. Liczba miejsc w Parlamencie przypadająca na poszczególne kraje członkowskie zależy m.in. od liczebności ich społeczeństw; i tak:
Państwo: Liczba miejsc:
Austria - 20
Belgia - 25
Dania - 16
Finlandia - 16
Francja - 87
Grecja - 25
Hiszpania - 64
Holandia - 31
Irlandia - 15
Luksemburg - 6
Portugalia - 25
Niemcy - 99
Szwecja - 21
Wielka Brytania - 87
Włochy - 87

Na mocy Traktatu Amsterdamskiego, liczba posłów do Parlamentu Europejskiego, po rozszerzeniu Unii Europejskiej, miała nie przekroczyć 700. Jednak Traktat Nicejski, uzgodniony podczas "szczytu" UE w Nicei w grudniu 2000 r., zmienił ten zapis i ustalił przyszłą liczbę miejsc w Parlamencie na 732.
Państwo: Liczba miejsc:
Niemcy - 99
Wielka Brytania - 72
Włochy - 72
Francja - 72
Hiszpania - 50
Holandia - 25
Belgia - 22
Grecja - 22
Portugalia - 22
Szwecja - 18
Austria - 17
Dania - 13
Finlandia - 13
Irlandia - 12
Luksemburg - 6

Przyszłym krajom członkowskim przyznano następującą liczbę miejsc w Parlamencie:
Państwo: Liczba miejsc:
Polska - 50
Rumunia - 33
Czechy - 20
Węgry - 20
Bułgaria - 17
Słowacja - 13
Litwa - 12
Łotwa - 8
Słowenia - 7
Estonia - 6
Cypr - 6
Malta - 5

Z biegiem czasu, zakres uprawnień Parlamentu Europejskiego był wyraźnie zwiększany, co jest uważane za dowód demokratyzacji procesów integracyjnych w Europie.
Obecne kompetencje Parlamentu można podzielić na trzy grupy:
• uprawnienia w procesie legislacyjnym
• uprawnienia budżetowe
• uprawnienia kontrolne
Parlament Europejski nie ma prawa do inicjatywy legislacyjnej, natomiast współpracuje z Radą UE i Komisją Europejską przy ustanawianiu wspólnotowego prawa, w ramach procedury współdecydowania (której zakres został znacznie rozszerzony przez Traktat Amsterdamski), procedury konsultacji oraz opiniowania.
Uprawnienia budżetowe Parlamentu Europejskiego polegają przede wszystkim na akceptowaniu ostatecznego projektu budżetu; prawie do ustalania tzw. wydatków nieobligatoryjnych (nie wynikających ze zobowiązań traktatowych UE) oraz udzielaniu Komisji Europejskiej absolutorium z wykonania budżetu.
Z kolei ogólne uprawnienia kontrolne Parlamentu odnoszą się do całości pracy Komisji Europejskiej, która ma obowiązek zdawać Parlamentowi doroczny raport z działalności Wspólnot. Parlamentowi przysługuje prawo wystąpienia z wnioskiem o wotum nieufności wobec Komisji Europejskiej, a przyjęcie takiego wniosku większością dwóch trzecich oddanych głosów, nakłada na Komisję obowiązek podania się kolegialnie do dymisji. Siedzibą Parlamentu Europejskiego jest Strasburg, chociaż niektóre jego sesje odbywają się również w Brukseli, a Sekretariat Parlamentu mieści się w Luksemburgu. Sesje plenarne Parlamentu organizowane są raz na miesiąc (z wyjątkiem sierpnia) i trwają zazwyczaj tydzień. Posłowie do PE są zorganizowani nie w grupy narodowościowe, ale - zgodnie ze swymi orientacjami politycznymi - w grupy (frakcje) polityczne. Podczas trwającej kadencji wyłoniono osiem takich frakcji. Bieżąca praca posłów toczy się w ramach siedemnastu komitetów (komisji) przedmiotowych. Działalnością Parlamentu Europejskiego kieruje Prezydium składające się z wybieranego przez posłów na okres dwóch i pół lat przewodniczącego i 14 wiceprzewodniczących. Przewodniczącą PE jest obecnie Francuzka - Nicole Fontaine. Decyzje Parlamentu zapadają na zasadzie absolutnej większości oddanych głosów, o ile nie zostało to inaczej przewidziane w traktacie.
Trybunał Sprawiedliwości

Trybunał Sprawiedliwości (Court of Justice) został utworzony w 1952 r. na mocy Traktatu Paryskiego, jako organ Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Później, od 1957 r., zaczął funkcjonować jako instytucja trzech Wspólnot Europejskich. Jego kompetencje określone są w traktatach założycielskich WE, a polegają zasadniczo na kontroli stosowania prawa wspólnotowego, interpretowaniu prawa wspólnotowego i wpływie na rozwój unijnej legislacji.
Od 1995 r. Trybunał Sprawiedliwości składa się z piętnastu sędziów i ośmiu adwokatów generalnych. Traktat Nicejski uzgodniony w grudniu 2000 r. ustala zaś, że Trybunał Sprawiedliwości będzie się składał z grona sędziów, z których każdy będzie pochodził z innego państwa członkowskiego, oraz ośmiu wspomagających ich adwokatów generalnych. Sędziowie i adwokaci generalni są wybierani na mocy uzgodnień pomiędzy rządami państw członkowskich, a ich kadencja trwa sześć lat. Sędziowie, spośród własnego grona, sami wybierają na okres trzech lat przewodniczącego Trybunału. Trybunał orzeka zwykle w rozpatrywanych przez siebie sprawach w składzie trzech lub pięciu sędziów (zawsze musi być liczba nieparzysta), zwykłą większością głosów. Adwokaci generalni odgrywają wobec sędziów rolę wspomagającą. Cieszą się oni tym samym statusem co sędziowie. Trybunał Sprawiedliwości ma swoją siedzibę w Luksemburgu.
W celu zmniejszenia liczby spraw wpływających do Trybunału Sprawiedliwości i umożliwienia mu bardziej efektywnego funkcjonowania, na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego z 1987 r. powołano Sąd Pierwszej Instancji przy Trybunale Sprawiedliwości, który rozstrzyga kwestie o mniejszym znaczeniu dla funcjonowania Wspólnot Europejskich: spory osób fizycznych i prawnych z instytucjami WE, Wspólnot z pracownikami oraz przedsiębiorstw z Komisją Europejską. Sąd Pierwszej Instancji zaczął funkcjonować w drugiej połowie 1989 r. Składa się on, podobnie jak Trybunał Sprawiedliwości, z 15 sędziów powoływanych przez rządy państw członkowskich na okres sześciu lat. Według Traktatu Nicejskiego, w skład Sądu Pierwszej Instancji będzie wchodził co najmniej jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego, a łączna liczba sędziów będzie określona w Statucie Trybunału Sprawiedliwości. Apelacje wobec orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji można wnosić do Trybunału Sprawiedliwości, natomiast orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości są ostateczne.
Trybunał Obrachunkowy
Kolejnym, głównym organem statutowym Wspólnot Europejskich jest Trybunał Obrachunkowy (Court of Auditors), powołany w 1975 r. Rozpoczął on swoją działałność w Luksemburgu w październiku 1977 r. Powierzono mu zadanie pełnienia kontroli finansowej we Wspólnotach: badanie zgodności z prawem i prawidłowości wszystkich wydatków i dochodów oraz ocenę racjonalności i prawidłowości zarządzania finansami. Traktat z Maastricht z 1992 r. wzmocnił znacznie pozycję "Trybunału Obrachunkowego, nadając mu status głównego organu WE.
Trybunał Obrachunkowy, po zamknięciu roku budżetowego, sporządza sprawozdanie z wykonania budżetu, które staje się podstawą do uchwalenia przez Parlament Europejski absolutorium dla Komisji. Swe raporty i opinie Trybunał przyjmuje większością głosów. Składa się on zaś z piętnastu osób, mianowanych na sześć lat (cztery osoby na trzy lata) przez Radę UE, w drodze jednomyślnego glosowania, po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego. Członkowie Trybunału wybierają ze swego grona Przewodniczącego, na okres trzech lat.
Według Traktatu Nicejskiego, w przyszłości każde państwo członkowskie będzie desygnować do Trybunału Obrachunkowego po jednym swoim obywatelu, a zatwierdzanie zgłoszonych kandydatur przez Radę UE będzie się odbywać na drodze glosowania większościowego, po konsultacjach z Parlamentem Europejskim.
Komitet Ekonomiczno-Społeczny
Historia Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (Economic and Social Committee) sięga 1958 r., kiedy to został on utworzony, na mocy Traktatów Rzymskich, jako wspólna instytucja EWG i EURATOMU. Jest to organ doradczy, zadaniem którego jest wyrażanie opinii na temat polityki gospodarczej i społecznej w ramach Wspólnot Europejskich oraz w sprawach mogących nieść z sobą reperkusje dla sytuacji ekonomicznej i społecznej we Wspólnotach. Członkami Komitetu są osobistości ze świata gospodarczego, związkowego, przedstawiciele konsumentów, reprezentanci różnych zawodów i grup społecznych, których opinie mogą pomóc pozostałym organom WE w należytym wywiązywaniu się ze swych obowiązków.
Komitet składa się z 222 członków pochodzących z poszczególnych krajów UE, w tym z Niemiec, Francji, Włoch i Wielkiej Brytanii - po 24 osoby, Hiszpanii - 21, Austrii, Belgii, Grecji, Holandii, Portugalii i Szwecji - po 12, Danii, Finlandii i Irlandii - po 9 oraz z Luksemburga 6 osób. Członków Komitetu nominuje jednomyślnie Rada UE, na podstawie wniosków przedstawionych przez poszczególne rządy państw członkowskich, na których musi się znaleźć dwukrotnie więcej nazwisk niż liczba miejsc przypadających w Komitecie danemu krajowi. Mandat członkowski Komitetu trwa cztery lata. Według uzgodnionego w grudniu 2000 r. Traktatu Nicejskiego, skład Komitetu Ekonomiczno-Społecznego nie przekroczy w przyszłości pułapu 350 osób. Krajom negocjującym obecnie warunki akcesji do UE przyznano następującą liczbę miejsc w Komitecie: Polsce - 21, Rumunii - 15, Czechom, Węgrom i Bułgarii - po 12, Słowacji i Litwie - po 9, Łotwie, Słowenii i Estonii - po 7, Cyprowi - 6 oraz Malcie - 5. Nominacja proponowanych przez państwa członkowskie kandydatów na członków Komitetu będzie się odbywać w przyszłości na podstawie decyzji Rady UE podejmowanej kwalifikowaną większością głosów.
Komitet Ekonomiczno-Społeczny dzieli się na trzy podstawowe grupy reprezentujące interesy pracodawców, pracobiorców i inne środowiska gospodarczo-społeczne (w tym konsumentów). Ponadto, w ramach Komitetu funkcjonują też grupy branżowe: ekonomiczna, finansowa i walutowa; stosunków zagranicznych; spraw socjalnych, kultury i edukacji; ochrony środowiska; zdrowia i konsumentów; rolnictwa i rybołówstwa; rozwoju regionalnego i planowania przestrzennego; przemysłu, handlu, rzemiosła i usług; transportu, energii i badań jądrowych.
Komitet Ekonomiczno-Społeczny przygotowuje i udostępnia pozostałym organom WE opinie na temat określonych kwestii o wymiarze ekonomicznym i społecznym. Opinie te mogą być sporządzane na wniosek innych organów UE (często są one bezwzględnie wymagane traktatowo), lub też z własnej inicjatywy Komitetu. Nie są one formalnie wiążące ani dla Komisji Europejskiej, ani dla Rady UE, chociaż są zwykle brane pod uwagę przy podejmowaniu stosownych decyzji przez te organy. Opinie są przyjmowane na zgromadzeniu plenarnym Komitetu zwykłą większością głosów. Siedzibą Komitetu Ekonomiczno-Społecznego jest Bruksela.
Komitet Regionów
Komitet Regionów (Committee of the Regions) jest jedną z najmłodszych instytucji Unii Europejskiej. Został on utworzony na mocy Traktatu z Maastrich z 1992 r., a rozpoczął działalność w marcu 1994 r. Powołanie Komitetu Regionów miało na celu włączenie regionów i społeczności lokalnych w proces integracji europejskiej. Komitet Regionów, podobnie do Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, jest instytucją doradczą, a jednocześnie pełni funkcję przedstawicielską wobec reprezentowanych przez siebie instytucji i organizacji. Jego liczebność i skład (w podziale na państwa członkowskie) jest taki sam, jak w przypadku Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Członkowie Komitetu (i ich zastępcy) są mianowani jednomyślnie przez Radę UE, na podstawie wniosków składanych przez poszczególne państwa członkowskie. Wybierają oni spośród siebie, na dwa lata, przewodniczącego oraz prezydium.
Traktat Nicejski zawiera w stosunku do Komitetu Regionów postanowienia analogiczne jak do Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Ustalono górny limit liczby jego członków na 350 osób oraz zarezerwowano miejsca w Komitecie dla przedstawicieli pochodzących z nowych państw członkowskich według takiego samego klucza, jak w przypadku Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Rada UE będzie w przyszłości zatwierdzać listę członków Komitetu i ich zastępców, sporządzoną na podstawie propozycji państw członkowskich, kwalifikowaną większością głosów.
Komitet Regionów musi być na mocy traktatów konsultowany przez inne organy WE w pewnych dziedzinach, jak np. w sprawach związanych z funkcjonowaniem funduszy regionalnych i Funduszu Spójności oraz w odniesieniu do działań w zakresie edukacji, kultury, ochrony zdrowia i budowy sieci transeuropejskich. Komitet może też przygotowywać i przedstawiać z własnej inicjatywy opinie na różne tematy. W ramach Komitetu pracuje osiem stałych komisji i cztery podkomisje. Komitet Regionów korzysta - ze względów oszczędnościowych - ze struktury administracyjnej Komitetu Ekonomiczno-Społecznego.
Początki integracji

Lata po II wojnie światowej sprzyjały integracji. Do zasadniczych elementów, które legły u podstaw tego procesu można zaliczyć:
 doświadczenie wojny, która kosztowała życie wiele milionów ludzi i spowodowała ogromne zniszczenia majątku, a która wywołana została przez nacjonalizm i militaryzm państwowy

 politykę Stanów Zjednoczonych w stosunku do Europy (Plan Marshalla), która proponowała pomoc gospodarczą pod warunkiem zgodnej współpracy państw europejskich

 wzrastająca wrogość pomiędzy krajami Europy zachodniej a krajami Europy wschodniej oraz strach społeczeństw Europy zachodniej przed ZSRR i skutkami wywołanymi przez polityczny i militarny podział wpływów w Europie

 zrodzone w środowisku katolickich działaczy politycznych idee głoszące zasadę solidarności międzynarodowej

 politykę aliantów wobec Niemiec mająca na celu zapobieżenie jakimkolwiek możliwościom odtworzenia się idei narodowego socjalizmu w tym kraju

 chęć odbudowania pozycji mocarstwa przez Francję.
Już w 1944 r. Francuz Jean Monnet przedstawił ideę ponadnarodowej nacjonalizacji niemieckiego i francuskiego przemysłu stalowego i górniczego. Zarys tego pomysłu stał się później podstawą do opracowania Planu Schumana, ale także do stworzenia przez Amerykanów Planu Marshalla.

Twórcą pierwszej spójnej koncepcji integracyjnej powojennej Europy był Wilston Churchill. W czasie swojego słynnego przemówienia w Zurychu w 1946 r. zaapelował o utworzenie Stanów Zjednoczonych Europy. Chodziło o stworzenie silnych więzi między Francjąi Niemcami, co z jednej strony miało zapobiegać odradzaniu się jakichkolwiek nacjonalizmów, z drugiej zaś strony uchronić państwa Europy Zachodniej przed wpadnięciem w orbitę wpływów Związku Radzieckiego. Ciekawostką jest to, że Wielka Brytania miała się znaleźć poza tym tworem, gdyż, według Churchilla, jako mocarstwo światowe miała być pomostem między zjednoczoną Europą a Stanami Zjednoczonymi.

Kolejnym impulsem integracyjnym w Europie był amerykański Plan Marshalla, ogłoszony 5 czerwca 1947 r. Podstawowym warunkiem uzyskania pomocy z tych środków było ustalenie wspólnego programu odbudowy i rozwoju gospodarczego oraz podziału pomocy między poszczególne kraje. Rzeczywiście ów plan spowodował powołanie, 16 kwietnia 1948 r. Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC), która później nabrała jednak charakteru międzykontynetalnego, przybierając nazwę - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).

Warto wspomnieć jeszcze o jednym przedsięwzięciu, które jest uznawane przez wielu za prekursora Wspólnot Europejskich. Jest to Unia Krajów Beneluxu. Początki współpracy Holandii, Belgii i Luksemburga sięgająjeszcze okresu międzywojennego. W 1948 r. państwa te utworzyły unię celną. W 1954 r. zliberalizowano przepływ kapitału, a w 1956 r. ustanowiono wspólny rynek pracy dla swoich obywateli. Ukoronowaniem tych porozumień było ustanowienie Unii Gospodarczej w 1960 r. Unia Beneluxu była drogowskazem dla tworzących się struktur Wspólnot Europejskich, a z ezasem Unii Europejskiej. Rozwiązania przyjęte przez te krraje, stały się podwalinami calego procesu integracji gospodarczej.

Budowa Wspólnot Europejskich
Europejska Wspólnota Węgla i Stali

W latach 1948 - 1950 inicjatywę na rzecz integracji zachodnioeuropejskiej przejęła Francja. Nie z powodu wyjątkowo dużego nagromadzenia idei integracyjnych w tym kraju, ale dla doraźnych celów politycznych i ekonomicznych. Sytuacja pomiędzy Francją a Niemcami była zaogniona. Toczył się spór o status Saary. Poza tym Francja potrzebowała gwarancji, że odbudowane państwo niemieckie będzie państwem pokojowym. Francuscy politycy chcieli osiągnąć to poprzez ścisle powiązanie przemysłów węglowo-stalowych Francji, Niemiec, a także innych państw Europy. Miało to wyeliminować zagrożenie wojną. Poza tym Francja przystąpiła do odbudowy swojego potencjału militarnego i swojej pozycji wielkomocarstwowej, czemu służyć miało zwiększenie produkcji sektora węglowo-stalowego. Produkcja wielokrotnie przewyższała zapotrzebowanie wewnętrzne, zaczęto więc szukać sposobu na sprzedaż nadwyżek.
W takiej atmosferze, generalnie sprzyjającej zjednoczeniu, francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman, w dniu 9 maja 1950 roku wystąpił z oświadczeniem, w którym proponował połączenie przemysłów węgla i stali Francji i Niemiec (a także innych państw) oraz podporządkowanie ich organowi ponadnarodowemu. Propozycja ta została przyjęta: 18 kwietnia 1951 r. sześć państw (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy i Włochy) podpisało w Paryżu traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali - EWWiS (European Coal and Steel Community - ESCC). Na mocy tej umowy, zwanej Traktatem Paryskim, sektory węglowy i stalowy krajów członkowskich zostały poddane wspólnej, międzynarodowej kontroli; powołano też do życia ponadpaństwowe organy EWWiS: Wysoką Władzę, Radę Ministrów, Zgromadzenie Parlamentarne, Trybunał Sprawiedliwości oraz Radę Ekonomiczno-Społeczną. Przewodnictwo nad Wysoką Władzą powierzono Jean'owi Monnetowi, francuskiemu komisarzowi ds. planowania. Traktat o EWWiS stał się fundamentem dalszej integracji europejskiej. Układ wszedł w życie 25 lipca 1952 roku.
Następnych kilka lat przyniosło próby rozszerzenia współpracy na sferę polityczną i militarną. W 1952 r. podpisano w Paryżu traktat o ustanowieniu Europejskięj Wspólnoty Obronnej, ale nie wszedł on ostatecznie w życie, z uwagi na zgłaszane przez poszczególne państwa obawy przed ograniczeniem ich suwerenności. Dwa lata później, 23 października 1954 r., z inicjatywy Anthony'ego Edena, ministra spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii, podpisano traktat powołujący do życia Unię Zachodnioeuropejską- UZE (Western European Union - WEU) - organizację o charakterze międzyrządowym, zajmującąsię problematyką militarną. Traktat ten wszedł w życie w maju 1955 r., przy czym UZE nie została powiązana w żadnym sensie z istniejącą EWWiS, ani też z później utworzoną Europejską Wspólnotą Gospodarczą.
Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG),
Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EWEA)

Następny etap europejskiej integracji został zapoczątkowany konferencją "na szczycie" w Mesynie w czerwcu 1955 r. Powołano na niej specjalny komitet międzyrządowy pod przewodnictwem Paula Henri'ego Spaaka, belgijskiego ministra spraw zagranicznych, w celu przygotowania propozycji rozszerzenia zakresu integracji. Raport tego komitetu, znany pod nazwą Raportu Spaaka, stał się podstawą kilkunastomiesięcznych negocjacji, które zaowocowały podpisaniem 25 marca 1957 r. dwóch Traktatów Rzymskich. Jeden z nich ustanowił Europejską Wspólnotę Gospodarczą - EWG (European Economic Community - EEC), a drugi powołał do życia Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (European Atomic Energy Community - EURATOM). Sygnatariuszami obu traktatów było sześć państw założycielskich EWWiS. EWG miała w założeniu doprowadzić do powstania unii celnej, a następnie wspólnego rynku towarów, usług, siły roboczej i kapitału, natomiast Europejska Wspólnota Energii Atomowej miała zapewnić wspólną kontrolę nad przemysłem nuklearnym w Europie, pod kątem wykorzystania go wyłącznie do celów pokojowych. Oba Traktaty weszły w życie 1 stycznia 1958 r. W ten sposób doszło do powstania istniejących obok siebie trzech Wspólnot Europejskich, o tym samym składzie członkowskim. Wszystkie trzy Wspólnoty mają osobowość prawną i są podmiotami prawa międzynarodowego.
Równolegle do Traktatów Rzymskich podpisano konwencję o wspólnych instytucjach, która miała na celu doprowadzenie do stworzenia jednolitych organów dla wszystkich Wspólnot Europejskich. Udało się to od razu zrobić tylko w przypadku Europejskiego Zgromadzenia Parlamentarnego i Trybunału Sprawiedliwości, które stały się instytucjami wspólnymi dla tych trzech organizacji. Dopiero na mocy Traktatu o fuzji z 8 kwietnia 1965 r. zakończono proces łączenia wspólnotowych organów. Powołano Radę Ministrów Wspólnot Europejskich, Komisję Wspólnot Europejskich. Oba organy miały służyć wszystkim trzem organizacjom, podobnie jak Komisja Wspólnot Europejskich. Zmieniono także nazwę Europejskiego Zgromadzenia Parlamentarnego na Parlament Europejski oraz utworzono Komitet Stałych Przedstawicieli Rządowych (Committee of Permanent Representatives - COREPER). Traktat ten zaczął obowiązywać od 1 lipca 1967 r.
Działalność i rozszerzenie Wspólnot Europejskich.
Utworzenie Unii Europejskiej
Od 1962 r. w ramach EWG zaczęto tworzyć podstawy wspólnej polityki rolnej, opartej na zasadach protekcjonistycznych (ochrona przed importem z krajów trzecich, subwencjonowanie produkcji rolnej, jednolite ceny na towary rolne).
W 1968 r. kraje członkowskie ustanowiły unię celną, na mocy której zniesiono cła i wewnętrzne ograniczenia ilościowe w handlu pomiędzy poszczególnymi państwami oraz ustalono wspólną taryfę wewnętrzną.
Sukcesy integracyjne Wspólnoty zachęciły inne kraje zachodnioeuropejskie do członkostwa. Możliwość rozszerzenia Wspólnot Europejskich jest przewidziana w powołujących je do życia traktatach. W praktyce jednak proces przyjmowania nowych członków był zwykle dość trudny i wymagał czasu. Np. Wielka Brytania podejmowała dwukrotnie nieudane próby przystąpienia do Wspólnot Europejskich - w 1961 r. i 1967 r. (zablokowane przez Francję).
Ostatecznie pierwsze rozszerzenie (tzw. północne) nastąpiło w 1973 r. nowymi członkami Wspólnot zostały Wielka Brytania, Irlandia i Dania.
W kwietniu 1972 r. stworzono tzw. węża walutowego, który miął zapobiec nadmiernym wahaniom kursów walut państw członkowskich, a w 1973 r. powstał Europejski Fundusz Współpracy Walutowej. W 1975 r. powołano do życia nową instytucję WE - Trybunał Obrachunkowy, którego głównym zadaniem stała się kontrola budżetu Wspólnot.
W 1978 r. państwa członkowskie EWG podpisały na szczycie w Bremie porozumienie w sprawie utworzenia Europejskiego Systemu Walutowego. Wprowadził on jednolitą walutę europejską (ecu), jako jednostkę przeliczeniową rachunkach między krajami członkowskimi, gwarantował większą stabilność cen i kursów walut narodowych oraz stworzył system interwencyjny na rynku finansowym Wspólnoty.
W 1981 r. nastąpiło drugie rozszerzenie Wspólnot o Grecję, a 1986 r. przyjęto Hiszpanię i Portugalię.
Kolejnym etapem integracji, pierwszym znaczącym krokiem w kierunku Unii Europejskiej było podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego w dniach 17 i 28 lutego 1986 roku (trzy państwa ówczesnej dwunastki Wspólnot - Włochy, Gracja i Dania podpisały go w drugim terminie). Traktat, który jest w zasadzie umową międzynarodową, nazwę swą zawdzięcza temu, iż wprowadzał zmiany do traktatów założycielskich Wspólnot, a także zawierał postanowienia kładące fundament pod obecny II filar Unii Europejskiej (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa). Istotnym składnikiem JAE (Jednolitego Aktu Europejskiego) była deklaracja o Europejskiej Współpracy Politycznej, która była w zasadzie sformalizowaniem już istniejących od 1970 roku kontaktów między państwami członkowskimi Wspólnot. Dokument ten zakładał utworzenie do końca 1992 r. w pełni Jednolitego Rynku Wewnętrznego, wolnego od wszelkich barier, opartego na swobodnym przepływie osób, towarów, kapitałów i usług. Ważnym punktem JAE było ustanowienie Rady Europejskiej, w której skład wchodzą szefowie państw lub rządów państw członkowskich oraz przewodniczący Komisji Wspólnot, którzy są wspomagani przez ministrów spraw zagranicznych i jednego członka Komisji. Spotkania Rady Europejskiej odbywają się dwa razy do roku. JAE wzmocnił pozycję Parlamentu Europejskiego. Ponadto, JAE włączył do Traktatu o EWG współpracę m.in. w dziedzinie polityki społecznej, ochrony środowiska i badań naukowych.
Tworzenie rynku wewnętrznego wymagało jednak dalszych reform zmierzających do rozwoju integracji. Doprowadziło to do podpisania 7 lutego 1992 w Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej. Podpisanie Traktatu poprzedzone było długimi i żmudnymi negocjacjami. Za datę ich rozpoczęcia można uznać Konferencję Międzyrządową w Rzymie, rozpoczętą w grudniu 1990 roku. Trzeba pamiętać, że Traktat jest efektem kompromisu między państwami członkowskimi i efektem całego procesu integracji europejskiej zapoczątkowanego przez Traktat Paryski o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali. Traktat z Maastricht ustanowił Unię Europejską. Opiera się ona na trzech filarach: pierwszym są dotychczasowe Wspólnoty Europejskie, drugi stanowi Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa - w której uprawnienia instytucji Unii są bardzo ograniczone, natomiast trzeci filar stanowi Wspólna Polityka Spraw Wewnętrznych i Wymiar Sprawiedliwości, gdzie Unia raczej koordynuje działania Państw Członkowskich niż posiada własne kompetencje. Traktat wprowadził obywatelstwo europejskie oraz określił zasady będące podstawą, na której opiera się Unia Europejska - wymieniono tu demokrację, poszanowanie praw człowieka, solidarność, wolności obywatelskie i gospodarcze.
W 1995 r. Unia Europejska powiększyła się o Austrię, Finlandię i Szwecję.
Traktat z Maastricht nie zlikwidował słabości instytucji Unii Europejskiej. Organy Wspólnot tworzone z myślą o związku sześciu państw, obecnie muszą "obsługiwać" twór składający się z 15 państw o znacznie szerszych niż to pierwotnie zakładano kompetencjach. Konieczne stały się także pewne uzupełnienia do Traktatu o Unii Europejskiej.
Kolejnym etapem rozwoju Unii Europejskiej jest Traktat Amsterdamski z 1997 roku (wszedł w życie w maju 1999 roku). Traktat Amsterdamski zwiększył uprawnienia Parlamentu Europejskiego, uprościł procedurę podejmowania decyzji w Radzie Unii Europejskiej, zdecydowanie zwiększył kompetencje Unii w zakresie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych, a także Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Traktat Amsterdamski podkreślił respektowanie przez Unię praw fundamentalnych określonych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 roku (stroną konwencji są jednak Państwa Członkowskie a nie Unia Europejska), zobowiązał również Unię do przestrzegania i promowania tych zasad.
Rozszerzenie UE na Wschód
Po okresie przemian ustrojowych, reform politycznych i społeczno-gospodarczych w większości krajów Europy Środkowej i Wschodniej, stało się jasne, że te państwa powinny włączyć się w proces integracji kontynentu.
Proces rozszerzania Unii Europejskiej na Wschód toczy się na podstawie Art. O Traktatu z Maastricht, stanowiącego, iż "każde państwo europejskie może ubiegać się o status członka Unii". W powołaniu na ten zapis, wnioski o członkostwo w Unii Europejskiej zostały złożone przez:
Węgry - 31 marca 1994 r.
Polskę - 8 kwietnia 1994 r.
Rumunię - 22 czerwca 1995 r.
Słowację - 27 czerwca 1995 r.
Łotwę - 13 października 1995 r.
Estonię - 24 listopada 1995 r.
Litwę - 8 grudnia 1995 r.
Bułgarię - 14 grudnia 1995 r.
Czechy - 17 stycznia 1996 r.
Słowenię - 10 czerwca 1996 r.
Wcześniej wnioski o przyjęcie do UE złożyły Malta, Turcja i Cypr.
Rozszerzenia Unii Europejskiej o państwa Europy Środkowej i Wschodniej jest postrzegane w Unii jako najtrudniejsze spośród dotychczasowych rozszerzeń. Decyduje o tym zarówno wyjątkowo duża liczba kandydatów (dwunastu, nie licząc Turcji), jak i fakt, że wszystkie kraje kandydujące reprezentują znacznie niższy poziom rozwoju gospodarczego niż obecne państwa Unii, a niektórzy - jak Polska - mają też duży udział rolnictwa w zatrudnieniu, przy równocześnie niskiej produktywności produkcji rolnej. Unijna wspólna polityka, gdzie jest największy stopień integracji, tj. wspólna polityka rolna, jest jednocześnie tą dziedziną, która absorbuje najwięcej pieniędzy ze wspólnego budżetu (około połowę).
W końcu marca 1998 r., proces rozszerzania Unii Europejskiej na wschód rozpoczął się formalnie z udziałem wszystkich dziesięciu krajów kandydujących tego regionu (Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry). Jednocześnie podjęto negocjacje akcesyjne z Cyprem.
Do pierwszej fali negocjujących krajów zaliczono, zgodnie z rekomendacją Komisji Europejskiej, Czechy, Estonię, Polskę, Słowenię i Węgry oraz Cypr. Negocjacje z tymi krajami rozpoczęły się 31 marca 1998 roku.
Komisja Europejska, przygotowując ramy finansowe dla działalności Wspólnot Europejskich w latach 2000-2006. przyjęta założenie, że rozszerzenie UE o gotowe do tego kraje Europy środkowej i Wschodniej mogłoby nastąpić już z początkiem 2002 r. i zarezerwowała w unijnym budżecie stosowne środki. Propozycje Komisji sformułowane w dokumencie "Agenda 2000", dotyczące spraw budżetowych, a zarazem reformy polityki strukturalnej i modyfikacji Wspólnej Polityki Rolnej, zostały - po wprowadzeniu pewnych zmian - zaakceptowane na szczycie w Berlinie 24-25 marca 1999 r. W lipcu 1999 roku Komisja Europejska zdecydowała o rozdziale nowych funduszy przedakcesyjnych, które mąją pomóc państwom starającym się o członkostwo w Unii Europejskiej przystosować ich gospodarkę do wymogów unijnych.
Na szczycie Unii Europejskiej w Helsinkach, w dniach 10-11 grudnia 1999 r., oficjalnie zaproszono do negocjacji kandydatów tzw. drugiej fali: Bulgarię, Litwę, Łotwę, Rumunię, Słowację oraz Maltę, znosząc zarazem podział kandydatów na grupy. Negocjacje z tymi kandydatami rozpoczęły się 15 lutego 2000 r. Turcja uzyskała w Helsinkach status kraju kandydującego do członkostwa w Unii Europejskiej.
Traktat w Nicei
Rozszerzenie UE wymagało dalszych reform. Celem zainaugurowanej l4 lutego 2000r. Konferencji Międzyrządowej było uzgodnienie niezbędnych - z punktu widzenia przyszłego rozszerzenia UE - reform instytucjonalnych, które nie zostały rozstrzygnięte w Amsterdamie w 1997 r. Za trzy najważniejsze tego rodzaju kwestie uznano: podział głosów w Radzie UE i system podejmowania decyzji kwalifikowaną większością głosów, skład Komisji Europejskiej (liczba komisarzy) oraz zakres decyzji podejmowanych kwalifikowaną większością głosów. Te trzy zagadnienia, stanowiące tzw. "pozostałości z Amsterdamu", wypełniły zasadniczo agendę Konferencji, którą rozszerzono ponadto o problematykę tzw. ściślejszej współpracy.
Konferencję Międzyrządową zakończono uzgodnieniem nowego Traktatu podczas spotkania Rady Europejskiej w Nicei, w nocy z 10 na 11 grudnia 2000 r. Ustalenia Traktatu Nicejskiego zostały oficjalnie uznane za wystarczające do przystąpienia do rozszerzenia Unii. Traktat Nicejski, po ostatecznym zredagowaniu, zostanie podpisany przez państwa członkowskie, a następnie będzie poddany procedurze ratyfikacyjnej, zarówno w parlamentach narodowych, jak i w Parlamencie Europejskim. Zakłada się, że procedura ta powinna dobiec końca najpóźniej w grudniu 2002 r., tak aby z początkiem 2003 r. Unia Europejska uzyskała stan gotowości do przyszłego rozszerzenia.
W deklaracji zamieszczonej w aneksie do Traktatu Nicejskiego przewidziano dalszą debatę na temat przyszłości Unii Europejskiej. Ma ona m.in. dotyczyć następujących kwestii: jak ustalić i monitorować bardziej szczegółowy podział kompetencji pomiędzy Unią Europejską i państwami członkowskimi, odzwierciedlający zasadę subsydiarności; status Karty Praw Podstawowych UE przyjętej na szczycie w Nicei; uproszczenie Traktatów w celu uzyskania ich większej czytelności i przejrzystości; oraz rola narodowych Parlamentów w przyszłej konstrukcji europejskiej. Nowa konferencja przedstawicieli rządów państw członkowskich, która zajmie się tymi zagadnieniami, zostanie zwołana w 2004 r. Konferencja ta w żadnej mierze nie powinna stanąć na przeszkodzie procesowi poszerzania Unii Europejskiej. Krąje kandydujące, które do tego czasu zakończą negocjacje, zostaną zaproszone do uczestnictwa w konferencji, a kraje prowadzące nadal negocjacje uzyskają status obserwatorów.

13 grudnia 2002 na szczycie w Kopenhadze zakończone zostały negocjacje z państwami kandydującymi i podjęto decyzje o rozszerzeniu UE o kolejnych 10 państw: Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry.

Droga Polski do Unii Europejskiej
Jesienią 1989r. została zapoczątkowana w Polsce polityka radykalnych zmian systemowych. Tadeusz Mazowiecki, który objął rządy reprezentował pogląd, że Polska powinna zabiegać o członkostwo w strukturach europejskich po to, by miała na trwałe zapewnione miejsce w Europie, by była włączona w obszar stabilny, bezpieczny, rozwinięty gospodarczo i cywilizacyjnie. W 1991r. polski rząd powołał Pełnomocnika do Spraw Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej. 16 grudnia tegoż roku podpisano Układ Europejski, tzw. umowę o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi oraz ich państwami członkowskimi. Układ ten obowiązuje dopiero od 1993r., kiedy to Polska uzyskała status partnera stowarzyszonego Unii Zachodnioeuropejskiej, a wszedł w życie 1 lutego 1994r. na podstawie uchwały Rady Ministrów. Na jego podstawie nasz kraj i Wspólnoty rozwijają stosunki gospodarcze i polityczne, co pozwala m.in. na stopniową integrację z ujednoliconym rynkiem. W Układzie Europejskim Wspólnoty nie przyrzekły nam członkostwa. Unia Europejska zadeklarowała tylko, że jest otwarta przed nowymi krajami, o ile spełnią one określone warunki polityczne i ekonomiczne oraz o ile sama Unia Europejska będzie do tego gotowa. Mogłoby to nastąpić pod warunkiem, że każdy z kandydujących krajów jest państwem prawa, posiada instytucje demokratyczne, gwarantujące przestrzeganie praw człowieka i ochronę mniejszości narodowych. W każdym kraju pragnącym członkostwa musi sprawnie funkcjonować gospodarka rynkowa. W przyszłości winna ona być zdolna sprostać konkurencji. Kraje chętne do członkostwa musiały również zaakceptować absolutnie wszystkie akty prawne.
Polska nie traktowała Układu Europejskiego jako zwyczajnej umowy handlowej. Stowarzyszenie dawało nam bowiem szansę zintegrowania gospodarki narodowej ze znacznie wyżej rozwiniętymi krajami Europy Zachodniej. Ułatwiało dostęp do zachodnich technologii. Przyczyniało się do zwiększenia inwestycji zagranicznych. Sprzyjało więc i sprzyja nadal rozwojowi gospodarczemu. Kraje „ 15” długo nie mogły zdobyć się na decyzję o otwarciu negocjacji z chętnymi do tego państwami. Równocześnie starały się pomagać krajom aspirującym do członkostwa.
3 maja 1995r. została opublikowana tzw. Biała Księga pt. „Przygotowanie krajów Europy Środkowej i Wschodniej do integracji z Rynkiem Wewnętrznym Unii Europejskiej”.
28 stycznia Rada Ministrów przyjęła i przekazała do Sejmu dokument pt. Narodowa Strategia Integracji”. Założono w nim, że negocjacje członkowskie rozpoczną się na początku 1998roku i mogą zakończyć się przed rokiem 2000. Końcowym etapem będzie ratyfikacja traktatu o przystąpieniu przez Polskę, państwa członkowskie i Parlament Europejski.
16 lipca 1997r. Komisja Europejska ogłosiła w AGENDZIE 2000 pozytywną opinię na temat polskiego wniosku o członkostwo w Unii Europejskiej.
Zgodnie z założeniami 31 marca 1998r. rozpoczęły się negocjacje o członkostwo Polski w Unii, a 29 kwietnia Komitet Integracji Europejskiej przyjął „Narodowy Program Przygotowania Polski do Członkostwa w UE”, będący odpowiedzią na unijny dokument „Partnerstwo dla Członkostwa”.
11 grudnia Polska złożyła 5 kolejnych stanowisk negocjacyjnych (prawo spółek, ochrona konsumenta i zdrowia, stosunki zewnętrzne, statystyka oraz unia celna).
Na lata 1999-2001 przypadają zasadnicze rozmowy. Są w nich sprecyzowane warunki, na jakich Polska będzie mogła wejść do Unii Europejskiej. W niektórych dziedzinach naszemu krajowi mogą zostać przyznane tzw. „okresy przejściowe”, czyli czas niezbędny na pełne dostosowanie się do unijnych wymogów. Polsce zależy na tym, by okresy przejściowe były możliwie krótkie i obowiązywały w możliwie niewielu dziedzinach (aczkolwiek w sprawie swobodnego zakupu ziemi to Polska wystąpiła o kilkunastoletni okres przejściowy).
Rokowania są wyjątkowe. Nie przebiegają według zasady „coś za coś”, jak to się na ogół dzieje w rozmowach handlowych między dwoma lub kilkoma krajami. Ich celem jest włączenie Polski do wielkiego, rządzącego się swoimi prawami organizmu gospodarczo-politycznego. W związku z tym musimy przejąć prawo i wszystkie zasady funkcjonowania Unii. Dlatego powiada się, że kandydaci do Unii Europejskiej muszą przyjąć „wszystko, albo nic”. Ale szybka integracja z Unią Europejską może wiązać się niekiedy z radykalną i przez to bolesną dla społeczeństwa polskiego reform. Unia Europejska ocenia, że Polska zbyt wolno przystosowuje prawo do standardów europejskich, słabo radzi sobie z restrukturyzacją górnictwa czy hutnictwa. Jednak dążenie do członkostwa w Unii nie oznacza, że Polska powinna zgadzać się na wszystkie warunki stawiane przez partnerów zachodnich. Warunki te muszą być przedmiotem negocjacji, aby nie były sprzeczne z interesami Polski. Polska nie może i nie powinna bezkrytycznie przyjmować wspólnotowych wymagań.
Podsumowując, nasze starania o wejście do Unii Europejskiej nie odbywa się, co się często zarzuca „na kolanach”. Z drugiej strony trzeba jednak pamiętać, że to Polska stara się wejść do Unii, a nie odwrotnie. Chcemy po prostu znaleźć się w doborowym towarzystwie krajów, gdzie żyje się dłużej, a samo życie jest łatwiejsze, przyjemniejsze, bardziej bezpieczne, bardziej przyjazne człowiekowi i przyrodzie.