Uzdrowiska w Polsce - walory uzdrowiskowe

Warunkiem przydatności środowiska przyrodniczego dla celów leczniczych i profilaktycznych są walory krajobrazowe i naturalne czynniki lecznicze, a w tym także korzystne właściwości bioklimatyczne. Podstawę rozwoju funkcji uzdrowiskowych stanowią zatem wody mineralne, torfy lecznicze zwane borowinami oraz lecznicze właściwości klimatu. Największe jednak znaczenie dla lecznictwa uzdrowiskowego posiadają wody mineralne. Ich występowanie na terenie Polski jest dość dobrze rozeznane. Według A.Achmatowicz - Otokowej (1974) dzielą się one na 5 grup:
• szczawy, mające co najmniej 100 mg wolnego dwutlenku węgla /CO,/ w litrze wody,
• wody siarczkowe zawierające dający się zmiareczkować wolny siarkowodór bądź rozpuszczony w wodzie wodorosiarczek (HS).
• solanki, które obok NaCI zawierają znaczne domieszki Fe, J.
• pozostałe wody mineralne słabo zmineralizowane. Zawierają one przeważnie kationy sodu (Na), wapnia (Ca), magnezu (Mg) oraz aniony chloru (Cl), wodorowęglanu (HCO,), siarczanu (SO^).
• wody radoczynne posiadające emancje radu co najmniej 2 nC/kg. Dodatkowo wyróżnia się jeszcze tzw. wody termalne jeśli ich temp. przekracza 20C.
Szczawy występują w Polsce w Sudetach i w Karpatach. W zależności od innych domieszek dzielą się na szczawy alkaliczne (Szczawno, Kudowa Zdrój, Jedlina), żelaziste Duszniki, Kudowa, Długopole Zdrój). Krynica, Żegiestów. Nałęczów), alkaliczno-ziemno-żelaziste (Czerniawa, Świeradów, Długopole Zdrój. Kudowa Zdrój, Polanica Zdrój Krynica i inne), alkaliczno-słone (Szczawno, Krościenko. Szczawnica, Iwonicz Zdrój. Rvmanów Zdrój). Niektóre szczawy żelaziste (Świeradów Zdrój) są radoczynne, natomiast źródła w Dusznikach Zdroju i Kudowie Zdroju zawierają ważne leczniczo ślady kwasu arsenowego.

Wody siarczane i siarczano-słone wiążą się z osadami morza mioceńskiego i występują w rejonie Buska Zdroju, Solca Zdroju. Swoszowic i Krzeszowic. Solanki natomiast występują na Podkarpaciu (Rabka. Jastrzębie Zdrój, Goczałkowice, rejon Bochni) i są związane ze złożami soli mioceńskich, bądź na niżu (Ciechocinek, Inowrocław. Wieniec Zdrój. Konstancin-Jeziorna, Połczyn Zdrój, Kamień Pomorski. Kołobrzeg), gdzie wiążą się z wysadami soli okresu cechsztyńskiego. Niektóre solanki zawierają domieszki jodu i bromu, inne natomiast mają charakter term (Ciechocinek 30 -36 C).

Główne obszary balneologiczne Polski wiążą się zatem z Sudetami. Karpatami, Niecką Nidziańską. Wałem Kujawsko-Pomorskim i terenami nadmorskimi. Ogółem 77 złóż wód mineralnych uznanych jest za lecznicze a rozpoznane ich zasoby wynoszą 2260 m3/h, w tym około 900 m3/h stanowią wody termalne. Do celów leczniczych wykorzystuje się obecnie tylko 36% zasobów udokumentowanych. Rozpoznane jest również 10 złóż borowin (peloidów) w następujących miejscowościach: Hala Izerska, Jakuszyce (dolnośląskie). Kamień Pomorski, Kołobrzeg, Ludzicko (zach. pomorskie), Podemszczyzna (podkarpackie), Podlas, Radułtowice (śląskie), Wieniec.

W ostatnich latach odkryto ponad 20 dalszych potencjalnych złóż borowinowych, z których największe znajdują się w województwach: lubelskim, zachodniopomorskim, warmińsko-mazurskim i wielkopolskim. Na podstawie przedstawionych zasobów wód mineralnych nastąpił rozwój sieci uzdrowisk. Niektóre z nich (Szczawnica, Ustroń, Ciechocinek) posiadają bardzo odległe tradycje lecznictwa uzdrowiskowego.

W Polsce zarejestrowano 62 uzdrowiska, z czego 52 pełni takie funkcje. Większość z nich zlokalizowana jest w południowej części Polski (uzdrowiska górskie i podgórskie), dziesięć uzdrowisk znajduje się na wybrzeżu Bałtyku. Sieć uzdrowisk uzupełniają kurorty usytuowane w pasie nizin. Istnieje również 60 innych miejscowości, które spełniają podstawowe warunki uzdrowiska (tereny potencjalnie uzdrowiskowe).

Charakter występujących źródeł wód mineralnych skojarzony często ze specyficznymi właściwościami leczniczymi klimatu stanowi podstawę zróżnicowania specjalizacji terapeutycznej polskich uzdrowisk. Informuje o tym załączone zestawienie.

Wykaz niektórych polskich uzdrowisk i profilów specjalizacji leczniczej:
Busko Zdrój — choroby gośćcowe, nerwów obwodowych, kobiece, skóry,
Ciechocinek — choroby układu krążenia, rehabilitacja narządu ruchu, choroby gośćcowe, kobiece, górnych dróg oddechowych,
Cieplice — rehabilitacja układu ruchu, choroby gośćcowe, układu nerwowego obwodowego, dróg moczowych i nerek,
Czerniawa — choroby układu krążenia, kobiece, układów oddechowego i krwiotwórczego,
Długopole Zdrój — stany po przebytej żółtaczce zakaźnej,
Duszniki Zdrój — choroby układu krążenia, kobiece, górnych dróg oddechowych, układu krwionośnego i niektóre choroby zawodowe,
Inowrocław — choroby gośćcowe, układu nerwowego, górnych dróg oddechowych, układu krążenia,
Iwonicz Zdrój — rehabilitacja narządu ruchu, choroby nerwów obwodowych, gośćcowe, układu dokrewnego. oddechowego, niektóre choroby narządów trawienia oraz cukrzyca,
Jastrzębie Zdrój — choroby gośćcowe i układu nerwowego obwodowego,
Jedlina Zdrój— nieżyty dróg oddechowych, astma, zaburzenia nerwicowe,
Kamień Pomorski — choroby układów oddechowego, nerwowego obwodowego, gośćcowe, układu krążenia, krwiotwórczego i skóry,
Kołobrzeg — choroby układów oddechowego, krążenia i dokrewnego,
Krynica — choroby układu trawienia, cukrzyca, choroby dróg moczowych, krążenia, kobiece, układu dokrewnego i krwiotwórczego,
Kudowa Zdrój — choroby układu krążenia, rehabilitacja po operacjach serca, choroby układu dokrewnego i krwiotwórczego,
Lądek Zdrój — choroby gośćcowe, rehabilitacja narządów ruchu, choroby układu nerwowego obwodowego, tętnic obwodowych, kobiece i skóry,
Nałęczów — choroby układu krążenia, rehabilitacja po operacjach serca, choroby zawodowe ludności wsi,
Polanica Zdrój — choroby układów krążenia, trawienia, dokrewnego,
Połczyn Zdrój — choroby gośćcowe, układu nerwowego obwodowego, kobiece,
Przerzeczyn — choroby gośćcowe i układu nerwowego obwodowego,
Rabka — lżejsze postacie chorób układu krążenia, oddechowego, przemiany materii i zaburzeń czynnościowych tarczycy,
Solec Zdrój — choroby gośćcowe i układów nerwowego obwodowego,
Sopot — (uzdrowisko od 28.01.1999 r.) - choroby reumatyczne, dróg oddechowych, kobiece,
Swoszowice — choroby gośćcowe i nerwów obwodowych,
Szczawnica — choroby układu oddechowego, alergozy, pylice,
Szczawno — choroby układów trawienia, oddechowego, dróg moczowych i niektóre choroby zawodowe,
Świeradów Zdrój — choroby gośćcowe, układów nerwowego, obwodowego, krążenia i układu dokrewnego,
Świnoujście — choroby układu krążenia, kobiece, układów dokrewnego, oddechowego oraz skóry,
Ustroń Śląski — choroby gośćcowe, pourazowe, nerwów obwodowych, Żegiestów Zdrój — choroby układów krążenia, trawienia i krwiotwórczego.

Zagrożenia ekologiczne obejmują także obszary uzdrowiskowe. Obecnie 23 uzdrowiska są zagrożone utratą walorów leczniczych. Stwierdzone zanieczyszczenia złóż wód mineralnych występują w Nałęczowie, Szczawnie Zdroju. Rymanowie Zdroju, Iwoniczu Zdroju i Busku Zdroju, notuje się je także w Krynicy. Wszystkie polskie uzdrowiska mają przekroczone dopuszczalne normy zapylenia i zasiarczenia powietrza. Do najbardziej zagrożonych należą uzdrowiska górnośląskie i niektóre sudeckie, zwiększa się zagrożenie uzdrowisk kujawskich, krakowskich i nadmorskich. Poza tym większość uzdrowisk polskich cechują zły stan sanitarno-higieniczny i niewłaściwe zagospodarowanie przestrzenne. Nadto miejscowości uzdrowiskowe położone w atrakcyjnych turystycznie strefach krajobrazowych stają się miejscami koncentracji różnych form ruchu turystycznego co pogłębia i nasila procesy degradacji walorów uzdrowiskowych. Nadto miejscowości uzdrowiskowe położone w atrakcyjnych turystycznie strefach krajobrazowych stają się miejscami koncentracji różnych form ruchu turystycznego co pogłębia i nasila procesy degradacji walorów uzdrowiskowych.