Czego może się nauczyć od starożytnych człowiek dzisiejszy i człowiek jutra?

Kultura starożytna to nie tylko wspaniałe wynalazki, dziś uważane za rzeczy normalne, takie jak posługiwanie się ogniem, wynalezienie koła, prostych, a później bardziej skomplikowanych narzędzi, konstrukcje architektoniczne, alfabet i pismo, świat wierzeń, ale przede wszystkim świat literatury. Już pierwsze wielkie cywilizacje stworzyły dzieła o wiekopomnym znaczeniu. Są to: Biblia, wielkie tragedie greckie (Antygona i Król Edyp), Mity Starożytnej Grecji i Rzymu, epopeje Homera. Te dzieła to ponadczasowe drogowskazy dla pisarzy, poetów i społeczeństw współczesnych. Co w nich jest takiego, co zmusza nas do przemyśleń, dogłębnej analizy, co staje się przedmiotem prac doktorskich i dysput naukowych ? Jest w nich cos, co zawiera nie tylko wielką dawkę wiedzy o życiu starożytnych, ale co dla nas współczesnych wyznacza drogę życia, stanowi o prawie moralnym i sądowym.

Czego w takim razie może się nauczyć od starożytnych człowiek dzisiejszy i człowiek jutra?

Aby to udowodnić w swoich rozważaniach opre się na następujących utworach literackich: Biblii, Królu Edypie i Antygonie Sofoklesa, micie o Syzyfie oraz na Odysei Homera.
Najbardziej tajemniczą księgą w historii cywilizacji ludzkiej jest Biblia. Nie wiemy nic o czasie jej powstania, o jej autorze bądź autorach. Jedno jest pewne. Jest skarbnica wiedzy o człowieku, o jego historii, emocjach, uczuciach, postawach moralnych. To na Biblii opiera się cala literatura światową. Człowiek współczesny, który nie zna Biblii, nie tylko nie rozumie szeregu lektur powstałych w przeciągu naszej ery, ale także nie pojmuje wielu dziel sztuki współczesnej. W każdym utworze literackim odnajdujemy elementy zaczerpnięte z Biblii. Stala się ona inspiracja dla wielu poetow i pisarzy. Znamienne jest to, ze Biblia rozpoczyna się zdaniem "Na początku było Slowo, a Slowo było u Boga, i Bogiem było Slowo." To boskie Słowo miało cudowną moc sprawczą, dzięki której powstały: dzień i noc, sklepienie niebieskie, lądy i morza, przyroda, kosmos, ptaki i zwierzęta.

Najstarsze prawzorze, jakie odnajdujemy w Biblii to miłość ojcowska, miłość macierzyńska, miłość do Boga, zazdrość, władza, poświęcenie dla ludzkości, wierność Bogu, pokora, cierpienie – obrazują je np. dzieje Hioba, dzieje Chrystusa, postawa Abrahama, czciciele złotego cielca, Kain i Abel, budowa wieży Babel itp. Ogromnie ważną etyczna i prawodawcza wartością Biblii jest określenie postaw dobrych i złych – ustanowienie 10 przykazań, obietnica nagrody za życie prawe i kary za złe uczynki. Biblia w sposób naturalny dzieli się na 2 wielkie części: Stary Testament, w którym najważniejszą role odgrywa dekalog, czyli uporządkowanie w sferze etycznej, i Nowy Testamentm który propaguje wielka miłość bliźniego. Tak wiec Biblia uczy nas współczesnych podstawowych zasad moralnych, wskazuje drogę postępowania, pokazuje jak należy walczyć o swoja wolność.

Grecy i Rzymianie, ze względu na politeizm, odeszli od Biblii, i stworzyli własną mitologie, w której bogowie byli bardzo podobni do ludzi, zarówno pod względem fizycznym, jak i psychologicznym. Mity miały pokazywać starożytnym, jak powinni postępować, stanowiły dla nich wzorce. Opowieści o bogach i herosach dzisiaj traktujemy jako baśnie lub ciekawostki, ale musimy przyznać, ze stanowią one niewyczerpane źródło wiedzy, sa skarbnica motywów, tematów i symboli. Nie tylko pogłębiają naszą wiedzę na temat życia i wierzeń starożytnych Greków, ale są dla nas obrazem ówczesnego światopoglądu i systemu wartości, prezentują wzorce postaw i ponadczasowe wartości, poruszają uniwersalne treści.

Jednym z bohaterów mitu greckiego jest Syzyf, słynący z gadulstwa, sprytu i plotkarstwa. Bogowie okrutnie go ukarali, gdyż skazali go na wieczne wtaczanie głazy pod gore. Morał tego mitu jest przestrogą, że kłamstwo nie popłaca. Za plotkarstwo, niedyskrecję i pychę można zostać potępionym na wieki. Od imienia tego mitycznego króla utworzono zwrot "syzyfowa praca", który oznacza beznadziejny, bezskuteczny wysiłek, nieprzynoszący rezultatów. Jest to dla nas współczesnych przestroga, szczególnie obecnie, w dobie "wyścigu szczurów", gdy praca pochlania nas bez reszty i nie liczy się inny człowiek, rodzina, społeczeństwo.

Najsłynniejszym greckim dramatopisarzem był Sofokles. Jego największe dzieła to "Antygona" i "Król Edyp". Dla Antygony najwyższe wartości to miłość do brata i prawo ustanowione przez bogow, nakazujące zasypanie ciała zmarłego choćby trzema garściami piachu. W Imie obowiązku wobec zmarłego brata poświęca nie tylko swoja przyszłość, ale i życie – płaci wiec najwyższą cenę. Nieśmiertelność tego dzieła polega na tym, iż autor tragedii ukazuje ludzkie konflikty i motywy postępowania ludzi, które przetrwały wiele stuleci i jeszcze dzis SA aktualne. Wciąż żywy jest konflikt pomiędzy dobrem społecznym a dobrem jednostki, wciąż istnieje walka o władze, motyw zdrady i dochodzenia swoich spraw, zderzenie sfery uczuć i obowiązku. Nadal dyskutujemy pojęcie sprawiedliwości i pragniemy, aby prawo czy ustawa dotyczyły w tej samej mierze wszystkich – nawet rodzin rządzących rządzących wydających ustawy. Wydaje nam się, że człowiek, który skupia w swym reku władze – czy to kraju, rejonu, czy przedsiębiorstwa, musi dbać o autorytet i postępować stanowczo, a nie kierować się emocjami i interesami jednostek. Trwale jest także uczucie siostrzane, szacunek, jaki winni SĄ ludzie zmarłemu, czytelnik współczesny rozumie wiec uczucia Antygony. Dziś także oprócz prawa oficjalnego istnieje prawo niepisane, a interesy i uczucia jednostki bywają sprzeczne z dobrem społecznym. Wszystko to sprawia, że problemy zawarte w Antygonie SA wciąż aktualne, bo aktualna jest sfera tematów poruszana przez Sofoklesa.

W drugim swoim utworze, "Królu Edypie", pozostał wierny tej tematyce. Na pierwszy plan wysuwa się przeznaczenie, które odgrywa w życiu Edypa najważniejszą role. Tak uważali wszyscy Grecy. Przeznaczenie determinowało życie każdego człowieka od chwili narodzin po śmierć. Tragiczne wydarzenia, jakich doświadczył Edyp – ojcobójstwo, małżeństwo z własną matką i urodzenie się dzieci z tego związku były mu od początku przeznaczone. Edyp buntuje się przeciwko temu i złorzeczy bogom, probuje zmienić przeznaczenie, ale kończy się to dramatycznie. Sofokles pokazuje, że człowiek nie zawsze ma możliwość pokierowania własnym życiem, ale zawsze musi o to walczyć, choćby poniósł największą ofiarę.

Uważam, że te 2 greckie tragedie są ponadczasowe i to ze wystawiane są na deskach teatrów na całym świecie, oraz wchodzą w skład kanonu lektur uczniowskich, świadczy o ich aktualności w płaszczyźnie etycznej.

Jedna z najpiękniejszych epopeji jakie stworzył człowiek jest "Odyseja" Homera. To jedna z pierwszych opowieści podróżniczych. Opisuje przygody Odyseusza w drodze powrotnej do Itaki, żony Penelopy i syna Telemacha. Dla Homera najważniejsza jest miłość do rodziny, wierność towarzyszom podróży, prawość, walka z ludzkimi słabościami, przeciwstawianie się przeznaczeniu. Podróż Odyseusza stała się kanwą dla wielu filmów, przedstawień teatralnych, opowiadań i wierszy (Z. Herbert – "Do Itaki"). Ta podróż uczy nas współczesnych, że można wyjść z twarzą z najtrudniejszej sytuacji, wspierać innych, stawać się wzorcem do naśladowania. W sytuacji, gdy należy bronic ojczyzny i honoru, życie jednostki staje się mało istotne, i należy je bezwzględnie poświęcić. Wydaje mi się, ze szczególnie Polacy doświadczyli tego wielokrotnie podczas ważnych historycznych wydarzeń.

Przytoczone wyżej argumenty świadczą dobitnie o tym, że literatura starożytna nie tylko jest, ale pozostanie na zawsze najważniejszą encyklopedia moralna, kulturowa i literacka dla wszystkich ludzi na całym świecie. Podstawowa księga ksiąg jest Biblia, od której wszystko się zaczęło. Literatura antyczna niesie nam wiedze nie tylko o tym, co się stało, ale również uczy odpowiednich postaw w sytuacjach tragicznych, gdy nie można się kierować własną wygodą i własnym dobrem, ale dobrem rodziny, lokalnego społeczeństwa i narodu. To właśnie tej literaturze mamy szczególnie dużo do zawdzięczenia i dlatego myślę, że pamięć o niej nie zaginie tak, jak nie zaginęła w ciągu prawie 3000 lat.