Czy króla S. A. Poniatowskiego zaliczymy w poczet władców przegranych czy zwycięzców.

Stanisław August Poniatowski był człowiekiem wykształconym i miał ambicje aby uczynić Polskę lepszą i mocniejszą. Wierzył w dobro Katarzyny II i poparcie Rosji, gdyż właśnie Katarzyna pomogła młodemu Poniatowskiemu w objęciu władzy. Był on więc uległy i podatny na wolę carycy. Stanisław August Poniatowski wstępował na tron mając zaledwie 33 lata. Polska była wtedy drugim pod względem wielkości mocarstwem w Europie, jednak bardzo rozbitym wewnętrznie (co było stanem rzeczy dogodnym dla wszystkich, więc mocarstwa podtrzymywały anarchie w Polsce, jednocześnie patrząc sobie na ręce i strzegąc integralności terytorialnej kraju). Szlachta była niechętna w stosunku do nowego króla od samego początku.
Ciężko mi ocenić czy Stanisław August Poniatowski bardziej się Polsce przysłużył czy jej zaszkodził. Miał okresy świetności i okresy kiedy przeżywał porażki. Postaram się przedstawić w tej pracy zarówno złe jak i dobre strony panowania ostatniego monarchy. Był on władcą który zmieniał Polskę, umacniał ją wewnętrznie, wprowadzał ustawy, reformy, powołał pierwszą świecką uczelnię – Szkołę Rycerską, pierwsze czasopismo tzw. „Monitor”, teatr publiczny. Miał aspiracje budowlane (np. sędziwy zamek książąt mazowieckich miał się stać „Zamkiem Króla Jegomości i Rzeczpospolitej”, a prace nad nim trwały blisko 16 lat, i Łazienki królewskie król zlecił zmodernizować i upiększyć.). Na sejmie w 1766 roku uchwalono między innymi sprawę religii (pozostawiając katolicyzmowi tytuł religii panującej, ale gwarantując różnowiercą swobodę wyznania i prawo do pełnienia funkcji publicznych w państwie). jednak król mimo swej władzy i pełnego poparcia Katarzyny II nie potrafił poradzić sobie ze swoimi przeciwnikami, lub też nie dostrzegał niebezpieczeństwa z ich strony.Tak więc Michał Krasiński i Józef Pułaski nie czekając na koniec sejmu i wyjście Rosjan ogłosił 29 lutego 1768 roku w Barze akt „poprawy” konfederacji radomskiej. Odtąd przez 5 długich lat konfederacja barska prowadziła walkę zbrojną na terenie rzeczpospolitej, paraliżując działalność państwową, sądową, administracyjną, skarbową. Uniemożliwiała jakąkolwiek politykę międzynarodową, wreszcie zachęciła sąsiadów do pierwszego rozbioru polski. Król usilnie walczył z konfederatami usiłując zażegnać kryzys, jednak bezskutecznie. 15 kwietnia 1772roku Rosja Austria i Prusy (mocarstwa rozbiorowe) obsadziły swoimi wojskami ziemie polskie.Rosja zajęła obszar między rzekami Dźwiną i Dnieprem, Austria – południową część województwa Krakowskiego i Sandomierskiego, województwo Ruskie oraz część Bełskiego i Podolskiego, Prusy natomiast Pomoże bez Gdańska i Torunia, Warmię z Elblągiem oraz pas ziemi nad Notecią. Niewątpliwie była to wielka porażka Stanisława Augusta. Rzeczpospolita straciła 30% terytorium i 30% ludności mimo tego pozostawała jednym z najbardziej rozległych państw w Europie. Rozbiór miał zatwierdzić sejm rozbiorowy 19 kwietnia 1773 roku. W przed dniu otwarcia sejmu zawiązała się konfederacja poselska pod wodzą Adama Ponińskiego. Według polskiego zwyczajowego prawa konstytucyjnego marszałek konfederacji był jednocześnie marszałkiem sejmu i wtedy Sejm jako skonfederowany nie ulegał prawu „liberum veto” , lecz obradował na zasadzie większości głosów. Król miał związane ręce, przede wszystkim grał na zwłokę, starał się za wszelką cenę odwlec zwołanie sejmu, później starał się przeszkodzić w zawiązaniu go w konfederację.
Sejm porozbiorowy powołał nową najwyższą władzę administracyjną zwaną Radą Nieustającą, której przewodniczył król co wzmacniało jego władzę. Wszystkie uchwały przechodziły większością głosów. Król miał dwa głosy i w razie równości zdań decydował. W następnych latach zakres władzy Rady Nieustającej, jeszcze się zwiększył. Przede wszystkim duży sukces odniósł Poniatowski w organizacji wojska, które podporządkowano odpowiedniemu departamentowi Rady Nieustającej. Hetmani stali się od tej pory zwyczajnymi figurantami i musieli złożyć przysięgę na wierność królowi i radzie (co nie wszyscy chętnie uczynili). Zamojskiemu Powierzono ułożenie spraw sądowych, w których zniesiono karę śmierci i tortury na procesach o czary (w tej dziedzinie Polacy wyprzedzili odpowiednie reformy w krajach zachodnioeuropejskich, a nawet we Francji czy w Anglii)
Największym osiągnięciem sejmu rozbiorowego było ustanowienie pierwszego ministerstwa oświaty publicznej i świeckiej – Komisji Edukacji Narodowej. Widać więc, że Stanisław August Poniatowski stara się wykorzystać każdą sytuację, by w Polsce było lepiej. Podczas spokojnego okresu swojego panowania król poświęcał dużo czasu na spotkania z uczonymi, poetami, malarzami, czy architektami.Wokół króla i Warszawy koncentrowało się życie umysłowe i kulturalne polski. Stanisław August organizował słynne Obiady Czwartkowe (na zamku i w łazienkach królewskich). Przybywali na nie zaproszeni przez króla przedstawiciela świata sztuki i nauki. Król wkładał duże wysiłki aby podtrzymać wszelkie próby oczyszczenia i wygładzenia mowy polskiej (zaniedbanej przez dwóch jego poprzedników, którzy w ogóle nie znali polskiego języka). Moim zdaniem to świadczy o przywiązaniu króla do narodu i jego tradycji.Król musiał niestety liczyć się ze zdaniem ambasadora Rosji Sackelberga, który nieustannie patrzył mu na ręce.Stanisław August umacniał swoją władzę starając się ostrożnie wprowadzić do Rady Nieustającej jak najwięcej swoich ludzi. Stackelberg wtrącał się do wszystkiego (wtrącał się nawet do nominacji na niższe urzędy cywilne, kościelne i wojskowe).Rosja zajęła się wojną z Turcją, Austria też prowadziła działania wojenne i Poniatowski od razu zaczął działać. Powołano Sejm zwany później Wielkim (październik 1788r.) podczas którego zawarto sojusz z Prusami (król nie zgodził się jednak na ich warunki, nie ustąpił i Gdańsk razem z Toruniem pozostały Polskie). Uchwalono zwiększenie wojska do 60 tysięcy żołnierzy (miało być 100 tysięcy lecz nie było na to funduszy), w listopadzie 1788 zniesiono Departament Wojskowy Rady Nieustającej, a do kierowania sprawami wojskowymi powołano wspólną dla Litwy i Korony 18 – osobową Komisję Wojskową Obojga Narodów, a po długich debatach zniesiono całą radę. Sejm w kwietniu 1791r. Uchwalił ustawę dla miast. Przyznawała ona
- mieszkańcom miast królewskich nietykalność osobistą
- pozwolono im na nabywanie dóbr ziemskich
- mogli wysyłać przedstawicieli na sejmy (z głosami doradczymi)
- postanowiono rokrocznie przyznawać tytuł szlachecki 30 najbardziej zasłużonym mieszczaninom.
Jest to niewątpliwie duży sukces króla, ale jeszcze nie ten największy.Największym moim zdaniem sukcesem Stanisława Augusta Poniatoskiego było uchwalenie Konstytucji 3 majowej, która służy nam przecież do dzisiaj i była pierwszą konstytucją na kontynencie Europejskim. Konstytucje oprócz króla przygotowywali: Ignacy Potocki, Stanisław Machałowski, Hugo Kołątaj, Julian Ursyn Niemcewicz i włoch Ksiądz Piattoli. Wprowadzała ona między innymi: dziedziczenie tronu i głosowanie większością, znosiła wolne elekcje, liberum veto i konfederacje, władzę wykonawczą posiadał król ze Strażą Praw (prymas + 5 ministrów wyznaczonych przez króla: policji, pieczęci, interesów zagranicznych, wojny, skarbu, a także marszałek sejmu).Przewodniczył w Straży praw król lecz każda jego decyzja musiała być poparta podpisem odpowiedniego ministra. Wprowadzono zasadę odpowiedzialności ministrów (sejm mógł zgodzić się na kandydaturę króla ale i większością 2 / 3 głosów mógł zażądać odwołania go. Straż Praw stała na czele wszystkich urzędów w kraju. Podlegały jej komisje: policji, wojska , skarbu i edukacji. Władzę nad „siłą zbrojną narodową” posiadał król. Niestety następstwem uchwalenia Konstytucji była wojna z Polsko Rosyjska do której włączyły się Prusy popierając Rosję i zrywając sojusz z polską (obawiając się, że Polska bardzo szybko urośnie w siłę i może im zagrozić). Mimo znacznej poprawy militarnej, Polska od razu stała na przegranej pozycji (60000 Polskich „świeżych” żołnierzy, przeciw 100000 zaprawionych w boju samych Rosjan). Mimo tego Polacy bronili się dzielnie. Nie wiem czy fakt przegrania wojny z Sojusznikami dużo potężniejszymi od Polski można nazwać porażką... Podczas tej wojny po zwycięskiej bitwie pod Zieleńcami Stanisław August wprowadził najwyższe odznaczenie wojskowe (które jest przyznawane do dzisiaj) krzyż Virtuti Militari. Wojna z Rosją doprowadziła do drugiego rozbioru Pilski. Tym razem Stanisław August pod presją Rosji, zaproponował mocarstwu zawieszenie broni. Katarzyna II, ociągała się z odpowiedzią i w końcu wyraziła zgodę, lecz pod pewnymi warunkami. Zgodnie z wolą carycy król Polski miał dobrowolnie przystąpić do Targowicy (co spowodowało, że zdradził konstytucje).Król po skonsultowaniu się ze swoimi ministrami zgodził się na warunki. Czy była to zła decyzja? Król musiał wybierać, czy kontynuować bezsensowną wojnę (co wiązało się z poświęceniem ludzi, i zniszczeniem dobytku kulturowego kraju), czy też w haniebny sposób zawiesić działania wojenne. Moim zdaniem była to bardziej porażka dumnego człowieka, niż władcy. Tak więc drugi rozbiór Polski stał się faktem. Kraj podzielono między dwoma mocarstwami, i tak Rosja zajęła ziemie ukraińskie i białoruskie, Prusy natomiast dostały Gdańsk i Toruń, Wielkopolskę, Kujawy i Mazowsze. Źle zrobił król, że pozwolił odciąć Polskę od morza i od neutralnego pasa gór. Stanisław August stracił zapał i chęci do dalszej walki o cokolwiek, on i jego rodzina byli zadłużeni za kilkadziesiąt milionów złotych. Następnie podczas kadencji Poniatowskiego doszło do powstania. Sygnał dał generał Antoni Madaliński, ruszył on z nad Narwi w stronę Krakowa. 24 marca 1794 roku na rynku głównym w Krakowie złożył uroczystą przysięgę Tadeusz Kościuszko, co czyniło go przywódcą powstania. Król powstania nie poparł, obawiał się o własne życie. Zaczął stawiać własne dobro wysoko nad dobrem ojczyzny. Powstanie upadło. Sąsiadujące mocarstwa postanowiły znów podzielić Polskę. Król usiłował jeszcze protestować stawiać jakikolwiek opór, jednak bezskutecznie. 24.10.1795 roku nastąpił kolejny trzeci już rozbiór Polski. Dokładnie miesiąc później 25.11.1795 roku król abdykował.Król Stanisław August Poniatowski zmarł 12.02 1798 roku. Jego ciało złożono w podziemiach kościoła św. Katarzyny. Otwór w podłodze zakryto kamienną płytą na której umieszczono napis „Stanislaus Augustus rex Poloniae” – Stanisław August król polski.