| Zabór | Stosunek zaborcy do Polaków | Stosunek Polaków do Zaborcy |
|---|---|---|
| Zabór Rosyjski | - stan wojenny trwający do końca XIX w., który pozwolił władzom rosyjskim na zsyłanie bez sądu Polaków na Syberię. Podejrzanych o działalność polityczną stawiano przed sądem wojskowym, które orzekały surowsze wyroki, liczne aresztowania. - konfiskaty mienia majątków ziemskich, nieruchomości miejskich - kontrybucję w postaci nadzwyczajnych opłat ściąganych z ludności jako kary za noszenie żałoby narodowej i nie uczestniczenie w uroczystościach prarosyjskich. Istnieją formy represji wobec Polaków zamieszkałych na Litwie, Białorusi i Ukrainy, zakaz nabywania majątków ziemskich mogli tylko dziedziczyć. Masowe konfiskaty, przymus wyprzedaży dóbr ziemskich Rosjanom, kontrybucja 10% a później 5% rocznego dochodu. - likwidacja odrębności Królestwa Polskiego w 1864r.. Car powołał Komitet Urzędujący , namiestnicy: gen. Berg i gen. Fiodor Trepow; zniesiono sekretariat stanu Królestwa z siedzibą w Petersburgu, Radę Stanu i Radę Administracyjną. Nazwę Królestw zastąpiono nazwą Przywisły jako kraj Nadwiślański podzielony na 10 guberni. Po śmierci Berga urząd namiestnika zastąpiono stanowiskiem gen.-gubernatora wprowadzono administrację terenową. Urzędy i instytucje poddano zwierzchnictwu ministerstwa w Petersburgu. - rusyfikacja w administracji zasiadają Rosjanie, niektóre stanowiska zajmowali Polacy jako lojalni poddani cara. Polski charakter miały tylko niektóre instytucje Towar. Kredytowe, Ziemskie, kolej Warszawsko-Wiedeńska, warszawskie Teatry Rządowe. Polskie czasopisma i książki poddano surowej rosyjskiej cenzurze w sądach i urzędach oraz stopniowo w szkolnictwie nakazano uznać język rosyjski. W 1869r. zlikwidowano Szkołę Główną w Warszawie w miejsce rosyjskiego Uniwersytetu w Warszawie otwarto Aleksandryjsko-Maryjski instytut dla panien, zakazano używania polskiego w miejscach publicznych. | - emigracja Polaków na zachód z inicjatywy Mierosławskiego w 1865r. wznowiło działalność TOP, którego zadaniem było wywalczenie niepodległości ojczyzny. W 1866r. powstało Zjednoczenie Emigracji Polskiej. Udział Polaków w komunie Paryskiej liczący na poparcie Francji w walkach o wolność - rusyfikacja oświaty na podstawowym, średnim i wyższym spowodowała powstanie tajnego nauczania - W 1885r. Jadwiga Dawidowa powołała tajne kursy dla kobiet zwane Uniwersytetem Latającym. Zakładano sieć tajnych bibliotek, z których wypożyczano zakazane dzieła literatury romantycznej o treści patriotycznej. Organizowano Kółka samokształcenia. Podstawową placówką wychowania patriotycznego były domy Matki Polski z nauką mowy ojczystej i pacierza. |
| Zabór Austriacki | - w 1867r. rząd austriacki wprowadził autonomię. Urzędy przeszły w ręce Polaków, na czele administracji stanął polski arystokrata, w rządzie wiedeńskim powołano ministra do spraw Galicji. Utworzono sejm krajowy. - wprowadzono język polski do szkół, urzędów i sądów. Drukowano książki z historii Polski nastąpił swobodny rozwój polskiej kultury, prowadzenie legalnego życia polskiego w tym działalności partii politycznej. - organizacje wpierające autonomię w Galicji. Polskie Towarzystwo Gimnazjalistów „Sokół”- krzewienie kultury fizycznej związek stowarzyszeń zarobkowych - rozwój polskiej oświaty na szczeblu początkowym i średnim powołano w 1866r. Radę Szkolną Krajową, która przeprowadziła odrodzenie szkół. Sejm krajowy wydał w 1872r. ustawę wprowadzającą bezpłatne i obowiązkowe nauczanie w zakresie 4 klas ( zmniejszenie liczby analfabetów) powstały nowe wyższe uczelnie- Uniwersytet Jagielloński, Wyższa Szkoła Handlowa - rozwój handlowy | |
| Zabór Pruski | - kulturkampf (walka o kulturę) przeciwko kościołowi katolickiemu dążenie do całkowitego zgermanizowania społeczeństwa, urzędów szkolnictwa - wykupywanie ziem polskich i sprzedawanie Niemcom- komisja Kolonizacyjna - rugi pruskie, czyli usuwanie Polaków siłą, którzy nie posiadali obywatelstwa niemieckiego i mieszkali nielegalnie - usuwanie języka polskiego w nauczaniu religii, zakaz używania go w miejscach publicznych - utworzenie związku wszechniemieckiego w 1891r. popierającego antypolską politykę władz - założenia przez Hanemanna,Kenemanna i Tiedemanna związku dla popierania Niemczyzny na Kresach Wschodnich tzw. Hakata. Zakaz chłopom polskim wznoszenia zabudowań na parcelach(niewielkie działki wydzielone pod zagrodę) pozwalając władzom niemieckim na przymuszony wykup majątków polskich ziemian. | - wydawanie polskich czasopism „Dziennik Poznański” Tygodnik Wielkopolski, tworzenie bibliotek i czytelni - w 1908r. strajk dzieci i ich rodziców w obronie języka polskiego w szkole - obrona Polaków w kulturze przez towarzystwa teatralne i organizacje naukowe: Biblioteka Raczyńskich, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Poznaniu. - działalność kościoła w obronie polskości, arcybiskup Mieczysław Ledóchowski sprzeciwiał się uzależnieniu kościoła od państwa, ksiądz Piotr Wawrzyniak- rozwój gosp. społecznej - zakładanie kółek rolniczych, towarzystw rzemieślniczych, przemysłowych, banków które udzielały rodakom nie procentowych pożyczek - przeciwstawiając się Komisji Kolonizacyjnej Polacy podjęli walkę o ziemie-wykupili ja z rąk niemieckich, zakładali spółdzielnie chłopskie zaopatrujące w narzędzia i maszyny rolnicze. Organizowały zbyt art. rolnych, prowadziły szkolenia rolnicze. Chłopi kupują gosp. zaborowe, omijali zakaz wznoszenia zabudowań (Michał Drzymała) |
