Astronauci

GAGARIN JURIJ A. (1934–68), ros. astronauta, pułkownik lotnictwa; 1957 ukończył szkołę lotn. w Orenburgu, 1968 — Akad. Techn. Lotnictwa w Moskwie; od 1960 w pierwszym zespole radz. astronautów (od 1961 jako jego dowódca); 12 IV 1961, jako pierwszy człowiek, odbył lot kosm. (108 min) po orbicie satelitarnej ZiAemi w statku kosm. Wostok 1, podczas którego dokonał jednokrotnego okrążenia Ziemi; zginął podczas lotu treningowego; po jego śmierci Międzynar. Federacja Lotn. ustanowiła złoty medal jego imienia; imię Gagarina nadano m.in. Wojsk. Akad. Lotn. w Moskwie, centrum przygotowania astronautów, miastu rodzinnemu astronauty (Gżack) oraz jednemu z kraterów na Księżycu.

ALDRIN EDWIN EUGENE (ur. 1930), astronauta amer.; uczestnik 2 załogowych lotów kosm.: 11–15 XII 1966 z J. Lovellem jako drugi pilot statku Gemini 12; 16–24 VII 1969 jako nawigator statku Apollo 11 i pilot lądownika księżycowego LM „Eagle” uczestniczył wraz z N. Armstrongiem i M. Collinsem w pierwszej w historii wyprawie człowieka na Księżyc; 20 VII 1969 wylądował wraz z N. Armstrongiem w lądowniku księżycowym na obszarze Morza Spokoju, a 21 VII 1969 jako drugi w historii człowiek (po N. Armstrongu) dokonał wyjścia na powierzchnię Księżyca.

ARMSTRONG NEIL (ur. 1930), astronauta amer.; uczestnik 2 załogowych lotów kosm.: 16–17 II 1966 z D. Scottem jako dowódca statku kosm. Gemini 8; 16–24 VII 1969 jako dowódca Apollo 11 uczestniczył wraz z Aldrinem i M. Collinsem w pierwszej w historii wyprawie człowieka na Księżyc; 20 VII 1969 wylądował wraz z E. Aldrinem w lądowniku księżycowym LM „Eagle” na obszarze Morza Spokoju, a 21 VII 1969 jako pierwszy w historii człowiek dokonał wyjścia na powierzchnię Księżyca.

COLLINS MICHAEL (ur. 1930), astronauta amer.; uczestnik 2 załogowych lotów kosm.: 18–21 VII 1966 był drugim pilotem statku Gemini 10; 16–24 VII 1969 jako pilot kabiny macierzystej statku Apollo 11 uczestniczył wraz z N. Armstrongiem i E. Aldrinem w pierwszej w historii wyprawie człowieka na Księżyc; z orbity okołoksiężycowej kontrolował operację lądowania członu księżycowego (lądownika LM Eagle) na powierzchni Księżyca, a następnie jego start i połączenie z modułem gł. statku Apollo 11.

LEONOW ALEKSIEJ A. (1934–94), ros. astronauta, generał; od 1960 w zespole astronautów; 18–19 III 1965 pełniąc funkcję drugiego pilota odbył (wespół z P.I. Bielajewem) lot kosm. po orbicie wokółziemskiej w statku Woschod 2, podczas którego jako pierwszy człowiek w dziejach lotów kosm. wyszedł ze statku w otwartą przestrzeń kosm. i — połączony z nim liną — orbitował w przestrzeni przez ok. 12 min, oddalając się od statku na odległość do 5 m; VII 1975 jako dowódca statku Sojuz uczestniczył (wraz z W. Kubasowem — ZSRR oraz Th.P. Staffordem, V. Brandem i D.K. Slaytonem — USA) w pierwszym w historii (i jedynym dotychczas) wspólnym międzynar. locie kosm. statków należących do różnych państw (Sojuz–Apollo).

MANAROW MUSA Ch. (ur. 1951), astronauta radz.; od 1978 w zespole astronautów; odbył 2 loty kosm. (jako inżynier pokładowy): pierwszy z W.G. Titowem i A.S. Lewczenką w statku Sojuz TM-4 (start 21 XII 1987) ku stacji orbitalnej Mir, na której przebywał 364 dni następnie powrócił na Ziemię wraz z Titowem i J.L. Chretienem w statku Sojuz TM-6; drugi lot z W. Afanasjewem i T. Akiyamą w statku Sojuz TM-11 (start 2 XII 1990) również ku stacji orbitalnej Mir, na której przebywał wraz z Afanasjewem przez prawie 6 mies., 26 V 1991 powrócił na Ziemię z Afanasjewem i H. Sharmanem.

TITOW HERMAN S. (1935–2000), ros. astronauta, generał lotnictwa; 6–7 VIII 1961 odbył, jako drugi w historii człowiek, pierwszy całodobowy (trwający 1 dobę 1 godz. 11 min) lot kosm. po orbicie satelitarnej Ziemi w statku Wostok 2.

TITOW WŁADIMIR G. (ur. 1947), astronauta ros.; dowódca 2 załogowych wypraw kosm.: 1) 20–22 IV 1983 odbył, wraz z G.M. Striekałowem i A.A. Sieriebrowem, lot orbitalny w statku Sojuz T-8; 2) wraz z M.Ch. Manarowem i A.S. Lewczenką uczestniczył w locie statku Sojuz TM-4 (start XII 1987) ku stacji orbitalnej Mir, na której przebywał 364 dni; powrócił na Ziemię wraz z Manarowem i J.L. Chrtienem w statku Sojuz TM-6.

STAFFORD THOMAS (ur. 1930), astronauta amerykański; od 1962 w zespole astronautów; uczestniczył w locie statku Gemini 6 (1965); dowódca statków Gemini 9 (1966) i Apollo 10 (1969); 1975 uczestniczył jako dowódca we wspólnym locie statków Sojuz-Apollo.






APOLLO, seria amer. statków kosm. przeznaczonych do realizacji załogowych lotów na Księżyc, także nazwa programu tych lotów oraz programu badań przeprowadzonych na Księżycu przez astronautów i przyrządy tam dostarczone w lądownikach statków typu Apollo. Głównym celem badań Księżyca w ramach realizowanego od 1961 programu Apollo było: uzyskanie próbek gruntu księżycowego, pomiar pola magnet. i badania sejsmiczne Księżyca oraz badania struktury i składu zewnętrznej skorupy księżycowej pod kątem poznania budowy wewn. globu, pomiary składu gazów przy powierzchni Księżyca, a także badania wiatru słonecznego i promieniowania kosm. w obszarze poza magnetosferą Ziemi. Do lotu na Księżyc skonstruowano statki załogowe Apollo składające się z 2 zasadniczych modułów: 1) modułu gł. obejmującego przedział załogowy (dla 3 astronautów), wyposażony w urządzenia niezbędne do realizacji lotu statku i zapewnienia załodze właściwych warunków egzystencji (układy: nawigacji, sterowania, klimatyzacji, łączności, lądowania oraz silniki korekcyjne) oraz przedział napędowy (silnikowy) zawierający urządzenia sterownicze i gł. silnik wykorzystywany do sprowadzenia statku z parkingowej orbity wokółksiężycowej na trajektorię ku Ziemi i przy dokonywaniu korekt trajektorii lotu na trasie Ziemia–Księżyc–Ziemia; 2) lądownika księżycowego LM, składającego się z członu lądowniczego wyposażonego w silnik rakietowy wsteczny umożliwiający łagodne lądowanie na powierzchni Księżyca, oraz członu wzlotowego zawierającego próżnioszczelną kabinę załogową (dla 2 astronautów) wraz z urządzeniami i wyposażeniem niezbędnym do realizacji zadań na powierzchni Księżyca, zaopatrzonego w silnik rakietowy umożliwiający start z powierzchni globu i dotarcie do modułu gł. statku Apollo krążącego w tym czasie na wokółksiężycowej orbicie parkingowej.
Do wyniesienia statków Apollo w przestrzeń kosm. używano różnych wersji rakiety Saturn. Pierwsze loty Apollo — załogowe i bezzałogowe — odbywały się począwszy od 1966 na orbitach okołoziemskich, a ich celem było ogólne zbadanie funkcjonowania mechanizmów statku; pierwszy lot z załogą (F. Borman, J. Lovell, W. Anders) na orbitę wokółksiężycową odbył się w Apollo 8 (21–27 XII 1968); próba działania lądownika LM z załogą na pokładzie — oddzielenie się jego od członu gł. i zbliżenie do Księżyca na odległość ok. 15 km, a następnie powrót i połączenie z członem gł. — odbyła się podczas misji Apollo 10 (18–26 V 1969); pierwsze lądowanie astronautów (N. Armstrong i E. Aldrin) na Księżycu nastąpiło 20 VII 1969 podczas wyprawy Apollo 11 (16–24 VII 1969, pilotem Apollo był M. Collins); całkowity czas pobytu lądownika na Księżycu wynosił ok. 22 h, w jego trakcie N. Armstrong, a następnie E. Aldrin opuścili 21 VII 1969 kabinę lądownika i zeszli na powierzchnię Księżyca przebywając na niej ok. 3 h. Kolejne lądowania ludzi na Księżycu odbyły się podczas wypraw: Apollo 12 (14–24 XI 1969), Apollo 14 (31 I–9 II 1971), Apollo 15 (26 VII–7 VIII 1971), Apollo 16 (16–27 IV 1972), Apollo 17 (7–19 XII 1972); w sumie w programie księżycowym Apollo dokonano 11 lotów załogowych z udziałem 33 astronautów, przy czym na Księżycu wylądowało 6 ekspedycji księżycowych liczących łącznie 12 astronautów; spędzili oni na powierzchni Księżyca poza lądownikiem 3 dni 9 h 15 min i przywieźli na Ziemię ok. 385 kg próbek gruntu księżycowego; w 3 ostatnich wyprawach (Apollo 15, Apollo 16, Apollo 17) do przemieszczania się astronautów po powierzchni Księżyca został wykorzystany pojazd księżycowy Rover. Łączne koszty realizacji programu księżycowego Apollo ocenia się na 25 mld dolarów. Po zakończeniu właściwego programu księżycowego zmodyfikowanych statków serii Apollo (bez lądownika LM, wyposażonych w nowy węzeł cumowniczy) użyto trzykrotnie podczas najdłuższych dotychczas amer. wypraw załogowych Apollo 18 (25 V–22 VI 1973), Apollo 19 (28 VII–25 IX 1973) oraz Apollo 20 (16 XI 1973–8 II 1974) obejmujących połączenie ze stacją orbitalną Skylab; ostatnim lotem kosm. statku typu Apollo był jego udział 16–24 VII 1975 (załoga: Th. Stafford, D. Slayton, V. Brand) w misji Sojuz–Apollo obejmującej połączenie z radz. statkiem Sojuz 19 (A. Leonow, W. Kubasow) i przeprowadzenie wspólnego programu badań.