Zjednoczenie Włoch

Jak nam wiadomo Włochy były podzielone na królestwa czy państwa, które miały swoją autonomię. Każde z owych państewek chciało zjednoczyć kraj pod swoim berłem, co było wynikiem nieustających walk. J tak mimo dwukrotnej klęski wojennej Piemontu w latach 1848 i 1849 autorytet i wpływy tego państwa oraz rządzącej nim dynastii nie tylko nie doznały uszczerbku, lecz znacznie umocniły się na całym półwyspie. Piemont zachował konstytucję i włoski trójbarwny sztandar narodowy. Utrzymał swą bitną armię, która odzyskała sławę uczestnicząc w zwycięskiej dla antyrosyjskiej koalicji wojnie krymskiej. Na terytorium Piemontu uwidaczniał się najszybszy postęp gospodarczy, a w porównaniu z innymi terytoriami włoskimi Piemont był wzorem porządku i praworządności.
Pod wpływem wydarzeń na południu Włoch ruch ludowy, który przybierał na sile w 1847 r., rozszerzył się gwałtownie w całym kraju. Pod jego wpływem w lutym 1848 r. konstytucji otrzymania Toskania, a z początkiem marca - Królestwo Sardynii. Konstytucje te opierały się na wzorze monarchii lipcowej, która właśnie runęła w gruzy we Francji. Dla państw włoskich był to jednak pewien postęp i punkt wyjścia dla walki o głębsze przemiany demokratyczne. Wreszcie po długotrwałym oporze konstytucje (zwani Statutem Fundamentalnym) otrzymało Państwo Kościelne (14 marca). Konstytucja ta w minimalnym stopniu ograniczała władze papieża, dużą role przy-znano kolegium kardynalskiemu, ciału odpowiadającemu izbie wyższej, mianowanemu i całkowicie zależnemu od papieża. Faktycznie jednak tak tu, jak i w reszcie państw włoskich masy ludności zdobyły na drodze rewolucyjnej liczne prawa demokratyczne i swobody obywatelskie. Wydarzenia w państwach włoskich wzmogły wrzenie w zależnej od Austrii prowincji lombardzko-weneckiej. Gdy w dodatku dotarła tam wieść o rewolucji w Wiedniu, ludność gotowa była do walki na śmierć i życie o uwolnienie się z niewoli austriackiej. Dnia 18 marca (tego samego, w którym wybuchła rewolucja w Berlinie) Mediolan został ogarnięty powstaniem. Walka ludności z wojskami trwała 5 dni, była niezwykle krwawa i pociągnęła za sobą tysiące zabitych obu stronach. W toku walki utworzono w Mediolanie najpierw Radę Wojenną a następnie Rząd Tymczasowy. Powstanie zakończyło się zwycięstwem a generał Radetzky, dowódca wojsk austriackich, opuścił Mediolan. Wenecja. W Wenecji rewolucja wybuchła 17 marca. Na jej czele stanął uwolniony przez powstańców z więzienia działacz patriotyczny Manin, który wraz Tommaseo 23 marca proklamował przy entuzjazmie tłumów wskrzeszenie Republiki Weneckiej. Austriacy, wypędzeni i z innych miejscowości prowincji lornbardzko-weneckiej, zatrzymali w swym ręku cztery twierdze: Mantuę, Legnano, Peschierę oraz linię komunikacyjną z Austrią, która w tym czasie również przeżywała zwycięstwo żywiołów rewolucyjnych. Konsekwencją wydarzeń trzech miesięcy 1848 r. na półwyspie było podjęcie walki o całkowite uwolnienie kraju i jego zjednoczenie. To musiało doprowadzić do wojny z Austrią.
Od 1850 r. główna rolę w rządzie odgrywał arystokrata-liberal, człowiek niezwykle majętny, hrabia Cavour, który wkrótce stanął na czele rządu. W warunkach koniunktury gospodarczej, która zapanowała w Europie od końca 1848 r. i ogarnęła również Włochy, umiał on podnieść handel, przemyśl i rolnictwo w państwie oraz uporządkować finanse. Cavour był inteligentnym, zręcznym i przewidującym politykiem-dyplomatą. Z determinacją dążył ku jednemu celowi, zjednoczeniu Włoch pod wodzą dynastii sabaudzkiej, a dla jego osiągnięcia wykorzystywał wszystkie sprzyjające okoliczności, nawiązując wszelkie możliwe zewnętrzne i wewnętrzne sojusze. Oprócz części sfer obszarniczych i zamożnego włoskiego mieszczaństwa, które po doświadczeniach lat 1848—1849 stanęło na gruncie konstytucjonalnego monarchizmu, umiał pozyskać dla swej sprawy również i działaczy republikańskich, jak Garibaldi i Manin. Skrycie podsycał działalność rozgałęzionej organizacji patriotycznej, Towarzystwa Narodowego, którego celem było wywalczenie zjednoczenia Włoch; formę ustrojową przyszłego państwa traktowano jako sprawy drugorzędną. Cavour nie wahał się wystąpić przeciw papieżowi i potężnemu klerowi, przeprowadzając w Piemoncie zastąpienie ustawodawstwa kościelnego świeckim ustawodawstwem cywilnym. Również klasztory ulęgły likwidacji. Zyskało mu to poparcie sfer postępowych i patriotycznie nastrojonych mas, widzących w papieżu główną przeszkodę w dziele zjednoczenia kraju.

Premier Piemontu nie wahał się wciągnąć swego kraju do udziału w wojnie krymskiej. Nadwerężało to wprawdzie zasoby małego państwa, jednakże Piemont został dopuszczony do uczestnictwa w Kongresie Paryskim (1856), gdzie jego przedstawiciele podnieśli sprawę wyzwolenia i zjednoczenia ziem włoskich. Stosunek sił dwóch antagonistów: wielkiej monarchii habsburskiej i małego państwa piemonckiego, począł się zmieniać na niekorzyść Austrii. Nieprzyjazna wobec Rosji postawa Austrii w wojnie krymskiej spowodowała utratę poparcia dla Austrii tego wciąż olbrzymiego mocarstwa. Neutralność zaś Austrii w tej wojnie, w zestawieniu z aktywnym uczestnictwem Piemontu, zobowiązywała Anglię i Francję do opowiedzenia się w ewentualnym konflikcie po stronie Włochów.
Wreszcie Cavour, tak zręcznie zdobywający wpływy wewnątrz i na zewnętrz Włoch, zdołał skłonić Napoleona III do sojuszu wojskowego przeciw Austrii. Dał się on ponieść perspektywie wystąpienia jako ,,wyzwoliciel Włoch ",licząc również na korzyści, jakie dlań stąd popytną. Chwała na polu wojennym, w szczególności po zwycięstwach w wojnie krymskiej, tym razem w walce z Austria, umocniłaby jego władzę i rozszerzyła wpływy we Włoszech.
W lecie 1858 r. na zjeździe w Plombieres Napoleon III i Cavour zawarli tajny układ, mocą którego Francja i Piemont miały łącznie przystąpić do wojny przeciw Austrii. Po uzyskanym zwycięstwie Piemont rozszerzyłby swe terytorium, lecz zachowane pozostałyby Toskania, państwo papieskie i królestwo neapolitańskie. Włochy nie byłyby zjednoczone, lecz sfederowane pod kierownictwem Piemontu. Francja za udzieloną pomoc uzyskałaby od Piemontu Sabaudię. Otwartą pozostawiono sprawę przyłączenia do Francji Nicei, która w przeciwieństwie do Sabaudii, zamieszkanej przez Francuzów, była w większości zamieszkana przez Włochów. Utrzymując papieża na tronie rzymskim i licząc na dalszy nań wpływ oraz planując osadzenie na tronie środkowych Włoch swego krewnego, księcia Hieronima (który niebawem poślubił córkę Wiktora Emanuela II, króla Piemontu), Napoleon III dążył do zdobycia w planowanej federacji włoskiej roli rozjemcy i protektora, pragnąc w ten sposób podnieść swą pozycję we Francji i Europie. Takie były kalkulacje cesarza francuskiego, który - z dużą wprawdzie ostrożnością - próbował iść śladami swego wielkiego stryja. Cavour natomiast zawarł układ w Plombieres, albowiem udział Napoleona III w wojnie z Austrią wydawał mu się niezbędnym warunkiem uzyskania zwycięstwa, bez którego realizacja jego dalszych planów nie miała żadnych szans powodzenia.
Wojnę rozpoczęła 29 kwietnia 1859 r. Austria, sprowokowana wojowniczymi gestami i mobilizacją wojskową Piemontu. Podobnie jak przed 10 laty wojna ta nie przyniosła zadawalających rezultatów. Ruch rewolucyjny wzbierał w państwie papieskim i neapolitańskim. Groziło to przekreśleniem planów z Plombieres. Przeciw Napoleonowi III, który, porwany entuzjazmem po wkroczeniu do Mediolanu, wezwał cale Włochy do walki o wyzwolenie, wystąpiły obecnie francuskie koła arystokratyczne i klerykalne, zarzucając mu sprzeniewierzenie się interesom narodowym Francji. W tych warunkach Napoleon III, nie oglądając się na swych sojuszników, zdecydował się zawrzeć pokój.

Postanowienia traktatu francusko-austriackiego (ratyfikowanego w listopadzie 1859 r.) przewidywały oddanie Lombardii za pośrednictwem Francji Piemontowi. Wenecja nadal miała pozostać we władaniu Austrii. Traktat potwierdzał plan federacji i przewidywał powrót wygnanych książąt. Zrewolucjonizowana ludność Włoch środkowych nie zezwoliła jednak na realizacje tego ostatniego punktu, a Cavour (który najpierw podął się do dymisji protestując przeciw pokojowi w Villafranca, lecz w styczniu 1860 r. wróci do steru rządu) tak zręcznie pokierował biegiem zdarzeń, ze Włochy środkowe - po przeprowadzeniu plebiscytów - zostały zjednoczone z Piemontem. Natomiast Sabaudię i Niceę oddano Francji, która tylko na tej podstawie zgodziła się przekazać Lombardię Piemontowi.
Perspektywy federacji włoskiej, jako namiastki zjednoczenia, przekreśliła akcja Garibaldiego na południu Włoch. Garibaldi stojąc na czele ochotników (zwanych strzelcami alpejskimi) wziął udział w wojnie z Austrią i oddał w niej duże usługi, choć król i Cavour wciąż patrzyli z niechęcią i obawą na jego plebejskie oddziały. Garibaldi protestował przeciw wytworzonemu w wyniku umów pokojowych stanowi rzeczy, w szczególności boleśnie odczul utratę swej ziemi ojczystej — Nicei. Zgromadził więc swe oddziały, w których było wielu cudzoziemców (w tym i Polaków) i potajemnie z tysiącem ochotników, ubranych w czerwone koszule, w maju 1860 r. wyładował na Sycylii. Wkrótce doszło do bitwy z wojskami króla Neapolu pod Calatafimi. Choć gorzej uzbrojeni i walcząc w trudnym górzystym terenie, garybaldczycy pokonali najemnych żołnierzy królewskich. Akcja Garibaldiego wzbudziła entuzjazm na całej wyspie, a jego oddziały zyskały tysiące nowych ochotników. Demokratyczne poglądy, jakie wyzna-wal Garibaldi, jego proste obejście i ludowy charakter jego wojska — wszystko to sprawiało, ze garnęli się doń prości ludzie, przede wszystkim wyzyskiwani przez obszarników chlopi-dzierzawcy. Z wyzwoleniem od despotyzmu burbońskiego łączono nadzieje na radykalną reformę rolną, na otrzymanie ziemi. Garibaldi zajął Palermo, a następnie Messynę, wojska neapolitańskie zaś musiały w popłochu opuścić wyspę, Garibaldi podążył za nimi. Dnia 7 września wkroczył on do Neapolu i poparty przez lud objął dyktatorską władzę, a rząd znalazł się w ręku demokratów i republikanów.
Zwycięstwa Garibaldiego oraz perspektywa, iż Włochy zjednoczą się w formie republiki demokratycznej, miały znaczenie ogólnoeuropejskie. Ożywiły się Kola radykalne, dążące do oddolnego zjednoczenia Niemiec; sile i otuchę z wydarzeń we Włoszech czerpali patrioci polscy, w szczególności lewica ,,czerwonych"; ruch czynnego poparcia dla Garibaldiego ogarnął robotników angielskich.
Akcja Garibaldiego groziła upadkiem wszystkich planów Cavoura i dynastii sabaudzkiej. Gdyby Garibaldiemu udało się zdobyć Rzym, mógł on proklamować republikę włoską i ruch republikański przeniósłby się na północ. By ubiec Garibaldiego, wojska piemonckie wkroczyły na terytoria papieskie i zajęły je, pozostawiając papieżowi jedynie Rzym. Wkrótce weszły one i na teren królestwa neapolitańskiego, gdzie obecnie władzę sprawował Garibaldi. Kola mieszczańskie w Neapolu, a również wielu polityków z otoczenia Garibaldiego prowadziło agitację za przyłączeniem Neapolu do królestwa. Garibaldi uległ presji tych rożnych czynników i zgodził się na przeprowadzenie plebiscytu w sprawie przyłączenia do Piemontu, który - jak wszędzie indziej - dal ogromną większość za przyłączeniem. W listopadzie król Wiktor Emanuel wjechał do Neapolu, a towarzyszył mu Garibaldi, który wołał: ,,Niech żyje król!" Sadził on, ze w ten sposób stawia dobro sprawy włoskiej ponad swe osobiste przekonania republikańskie, Nie doczekał się jednak wdzięczności od króla i został odsunięty od wszelkiego wpływu na dalszy bieg spraw.
Gdy Garibaldi w 1862 r. próbował wraz z ochotnikami pójść na podbój Rzymu, po wylądowaniu na południu w Kalabrii natrafił na opór żołnierzy Wiktora Emanuela i, raniony, został wzięty do niewoli, choć wkrótce pod naporem opinii uwolniono go.
Na początku 1861 r. zwołano ogólnowłoski parlament, który 17 marca proklamował Wiktora Emanuela królem zjednoczonych Włoch. Powstało wielkie pod względem przestrzeni i ludności (22 miliony) państwo europejskie. Tymczasową stolicą został Turyn, a w cztery lata później Florencja. Poza granicami państwa włoskiego znajdowała się wciąż Wenecja, okupowana przez Austriaków, i Rzym we władzy papieża, broniony obecnie przez załogę francuską.
Przed młodym państwem stały liczne problemy do rozwiązania. Na dużych jego obszarach, szczególnie na południu, pozostała własność latyfundialna i towarzysząca jej nędza chłopska. Rozwój kapitalizmu rujnował ogromne rzesze drobnych wytwórców, których sytuacja była często rozpaczliwa. Różnice dzielnicowe były niełatwe do przezwyciężenia i wykorzystywane przez sfery reakcyjne.
Ostateczne wyzwolenie Wenecji i Rzymu przyniosły z sobą kolejne wydarzenia wojenne w Europie. W 1866 r. wybuchła wojna austriacko-pruska. Do wojny przyłączyły się Włochy, lecz poniosły porażki na lądzie i na morzu. Jedynie Garibaldi wraz ze swymi ochotnikami skutecznie walczył o zajęcie południowego Tyrolu. Ale w wyniku klęski, jakiej Austria doznała z rąk Prus, musiała ona ustąpić Włochom, sojusznikom Prus, Wenecję. W 1866 r. na podstawie umowy z rządem włoskim wojska francuskie ewakuowały Rzym. Wkrótce Garibaldi z Tyrolu, który musiał opuścić, wyruszył - raz jeszcze - na Rzym (1867). Do Rzymu wróciły oddziały francuskie, a Garibaldi poniósł klęskę. Dopiero gdy w 1870 r. Napoleon III został pokonany przez Prusaków pod Sudanem, a oddziały francuskie odwołano z Rzymu, wkroczyły tam wojska włoskie (21 września). Papież zamknął się w Watykanie. W plebiscycie ludność Rzymu opowiedziała się ogromną większością za przyłączeniem do Królestwa Włoskiego. Do Rzymu, jako stolicy Włoch, wjechał triumfalnie na początku 1871 r król Wiktor Emanuel II.
Mimo że w wyzwoleniu i zjednoczeniu Włoch największą rolę odegrała walka patriotyczna i rewolucyjna mas narodu włoskiego, słabość elementów republikansko-demokratycznych w porównaniu ze szlachecko-burzuazyjnymi zwolennikami Cavoura i dynastii piemonckiej - była tak wielka, ze we Włoszech utrwaliła się monarchia konstytucyjna z licznymi przeżytkami feudalnymi i o względnie słabo rozwiniętej nowoczesnej technice i przemyśle. Włochy odgrywały w najbliższych dziesięcioleciach rolę jedynie drugorzędną.
I to byłoby na tyle....

Przypisy
Historia Włoch
op.cit
Wituch T. Garibaldi, Wrocław 1983, s. 206
op.cit 210
Ostrowski A. Garibaldi, Warszawa 1969, s. 208
Wituch T. Garibaldi, s. 223
op.cit. s. 277

Bibliografia
1. Wituch T. Garibaldi, Wrocław 1983
2. Ostrowski A. Garibaldi, Warszawa 1969
3. Kieniewicz S. Powstanie styczniowe, Warszawa 1972
4. Morawski K. Polacy i sprawa polska w dziejach Italii w latach 1830 – 1866, Warszawa 1937
5. Historia Włoch
6. Wielka Historia Powszechna, t6, Warszawa 1936