Przegląd literatury - od Homera do Boccaccia.

Biblia
Mitologia
Homer „ Iliada ” i „ Odyseja ”
Starożytność

V wiek ( 475 r.n.e. )

Średniowiecze Średniowiecze w Polsce od chrztu Polski – 966 r

XV wiek
Jan Kochanowski
Renesans Mikołaj Rej
( odrodzenie ) Sęp Szarzyński
XVI wiek

Temat: Cywilizacja , kultura .

Cywilizacja
To stan rodzaju społeczeństwa w danym okresie historycznym uwarunkowany stopniem opanowania potrzeb przez człowieka , a więc ogół dóbr materialnych , środków i umiejętności produkcyjnych oraz instytucji społecznych w powiązaniu z wierzeniami , czyli światem duchowym człowieka .
Kultura
Tworzona dla człowieka i przez człowieka w ramach pewnej grupy społecznej , religijnej czy narodowej , owocem zachowań i działań człowieka są wytwory kultury : architektura i sztuki plastyczne , literatura , teatr , muzyka , film , radio , telewizja , ale także narzędzia i sprzęty użytku , obyczaje domowe i towarzyskie , nazwy etyczne i prawa , obrzędy liturgiczne i zwyczaje religijne .

Literatura jest częścią kultury i możemy ją tylko odbierać w pełni z zrozumieniem kulturalnych kontekstów ( całość tekstu , w którym znajduje się dany wyraz ) z jasną wizją okoliczności , które wpłynęły na kształt artystyczny danego dzieła z zrozumieniem dzieciństwa , z którego dane dzieło wyrasta . fundamentem kultury jest człowiek . Im bardziej wyższe i bardziej wysublimowane ( wyniosłe , szlachetne ) są jego dzieła tym wyższa jest kultura , którą tworzy człowieka .
Etyka
Rozmyślnie nad postępowaniem człowieka np. : czy coś jest moralne czy nie .

Temat: Mitologia .

Mity powstały z nieświadomości ludzkiej były wierzeniami starożytnych greków i rzymian .
Mitologia to zbiór mitów . mit to opowieść zmyślona przez ludzi o bogu , herosie , mitologia nie jest jeszcze religią . religia opiera się na kulcie , na obrzędach , które w przeciwieństwie do mitologii są oporne postępowi czasu . Pierwszymi wierzeniami greków był fetyszyzm ( czczenie przedmiotów martwych ) , w najdawniejszej religii pełno było demonów , mocy nieczystych szkodliwych dla ludzi . przed nimi starano bronić się muzyką , tańcami , przebraniem , Wyznawano wielobóstwo ( religia politeistyczna ) . Z demonami wiązał się kult zmarłych , grzebano ich ze wszelkimi dobrami materialnymi należącymi do nich za życia aby nie wracali na ziemię . Namiętnym głośnym płaczę , rozdzieranie twarzy paznokciami , wyrywaniem włosów usiłowano przebłagać zmarłego aby nie wracał w postaci upiora . Z kultu zmarłych narodził się kult herosów . Herosami byli założyciele osad , rodów , prawodawcy , bohaterowie wojenni , kapłani , prorocy , wynalazcy ułatwiających ludziom życie . Najbardziej były czczone bóstwa chtoniczne – czyli ziemskie . W miarę rozwoju cywilizacji także bogowie nabierali coraz więcej szlachetności i dostojeństwa . Hejod i Homer uprzystępnili grekom cały system bogów z przydomkami , wyznaczyli zakres ich władzy i utrwalili ich postacie . Homer ( z greckiego ślepiec lub zakładnik ) najprawdopodobniej żył na przełomie IX i XIII w. p.n.e. Hejod żył w VIII w. p.n.e. i napisał „Teogonię ” ( rodowód bogów ) . Świat bogów homerycznych to postacie jasne , wyraziste , ludzkie . Są to nieśmiertelni obdarzeni nieziemską siłą i urodą . Obok tego świata bogów funkcjonował system bogów przed homerycznych , zabobonów i wierzeń warstw niższych z elementami grozy demonizmu , krwiożerczości . W okresie hellenistycznym ( IV – I w. p.n.e. ) pod wpływem wypraw Aleksandra Wielkiego wzrasta znaczenie wschodu . Grecja ulega wpływom orientalnym . Bardzo ważne znaczenie wróżby i wyrocznie . Najważniejszą wyrocznią była Delficka . religia greków nie była religiom czystego piękna , beztroskiego ukochania życia . Należy pamiętać o ofiarach z rośli , zwierząt i ludzi , których zabijano na ołtarzach w ofierze bożkowi .
Religia rzymska pierwotnie różniła się od greckiej .Trzeźwi rzymianie o ubogiej fantazji pracowali w pocie czoła na codzienne utrzymanie . Często otaczali się bogami bez imion i przydomków , których używano przy prozaicznych czynnościach . W rozumie rzymian życie ludzkie w najdrobniejszych okolicznościach podlegało władzy i opiece bogów np. : Vaticanus – otwierał usta dziecku do pierwszego krzyku , Cunina – była opiekunką kołyski , Fabulinus – uczył je mówić itp. Ważną rolę odgrywało wróżenie z lotów ptaków , rzucanie ziarna specjalnie hodowanym kurą – jeżeli jadły chciwie to dobry znak ,od takich przypadków zależały nieraz losy ważnych decyzji państwowych . po zetknięciu się rzymian z grekami mitologia grecka wywarła przemożny wpływ na ukształtowanie ich pojęć religijnych.
Istotą i genezą mitu było szukanie odpowiedzi na zagadkę bytu świata i człowieka , jaka jest ich natura i przeznaczenie . Człowiek pierwotny odpowiadał na te pytania opowieścią mityczną .
Mity dzielimy na :

? Teogoniczne ( greckie heos – bóg , gignomai – stał się )
? Kosmogeniczne ( greckie cosmo – świat )
? Antropogeniczne ( Antropos – człowiek )
? Genealogiczne ( Genealogia – rodowód )

Temat: Wartości uniwersalne mitów greckich .

Dedal :

Uważany za wynalazcę siekiery , piły , poziomicy i innych narzędzi . Na Krecie królowi Minosowi zbudował labirynt w Knosos , kiedy Minos nie chciał pozwolić na powrót Dedala do Aten architekt postanowił uciec , w tym celu zrobił dla siebie i syna Ikara skrzydła z piór zlepionych woskiem . Ikar w czasie lotu zbytnio zbliżył się do słońca i w skutek roztopienia się wosku wpadł do morza . mit o Ikarze jest przesłaniem o niemożliwości wszystkich poczynań człowieka , w każdym działaniu musi istnieć racjonalizm .

Syzyf :

Był założycielem i królem późniejszego Koryntu . Za zdradę tajemnic boskich Zeus postanowił ukarać Syzyfa przedwczesną śmiercią . Wysłał po niego Tanetosa ( bóg śmierci ) , którego Syzyf uwięził . Wskutek tego ludzie przestali umierać . Po uwolnieniu Tanetusa na żądanie Zeusa ten skazał Syzyfa w podziemiu na ustawiczne toczenie kamienia pod górę , który po każdym wtoczeniu na szczyt spadał . Stąd powstało powiedzenie „ syzyfowe prace ” Przykłady dwóch wyżej wymienionych mitów świadczą o wartościach nieprzemijających i uniwersalnych . wartości stworzone w mitach greckich przeszły do cywilizacji europejskiej , funkcjonują również dzisiaj . W obszarze literatury polskiej może być przykład powieści S . Żeromskiego „ Syzyfowe prace ” , czy wiersz S. Grochowiaka „ Ikar ” .

Temat: „ Iliada ” Homera głosem o upadku Troi .

Początkowo starożytni przypisywali mu autorstwo Iliady i Odysei . Później twierdzono , że utwory nie są dziełem jednego człowieka lecz powstały jako utwory zbiorowe wielu poetów . Najprawdopodobniej epos grecki wyrósł z ludowych pieśni i podań w oparciu o mitologię i wydarzenia historyczne . Pieśni te przekazywane były przez tak zwanych napsadów , czyli wędrownych pieśniarzy sławiących czyny bohaterów . około VIII w. P.n.e. spisane były przez jednego z takich nazwanego Homerem ( Hom – razem , Aro – składa ; składacz wierszy )
Iliada przedstawia wyprawę greków przeciw Troi w 10 roku oblężenia miasta . miało to miejsce w XII w. p.n.e. przedstawione są wydarzenia kilkudziesięciu dni od zatargu Achillesa z Tegomennonem do pogrzebu Hektora . Iliada jest epopeją .
Epopeja
Jest to obszerny utwór epicki pisany wierszem lub prozom , który przedstawia dzieje narodu lub jego części na tle wydarzeń historycznych .
W Iliadzie dzieje Trojan i Greków ukazane są na tle wojny trojańskiej . Utwór ten posiada wiele wątków dotyczących całego narodu i poszczególnych jednostek . Z realizmem utwór pokazuje :

? Zachowanie
? Wygląd postaci
? Uzbrojenie
? Zwyczaje
? Narody
? Uczty
? Pogrzeby
? Walki

Bohaterami są ludźmi żywymi o wielkim uczuciu i namiętności . Światem ludzi rządzą bogowie .



Temat: Symboliczne treści mitów .

Baśnie i opowieści o cudownych przemianach pasjonowały starożytnych greków . Do tej skarbnicy podań o przemianach sięgnął poeta rzymski Owidiusz , który żył w I w. p.n.e. Opowieść o Narcyzie stała się przysłowiowym powiedzeniem .
Narcyzm
To bezskuteczne umiłowanie siebie zwłaszcza uwielbienie własnej urody . Jest to zamiana człowieka w kwiat .

Temat: Język środkiem komunikacji międzyludzkiej .

Język naturalny
To system znaków dźwiękowych , który powstał drogą naturalnego rozwoju , który służy społeczności ludzkiej do porozumiewania się .
Język sztuczny
To np. esperanto , notacja matematyczno logiczna .
System
Kod języka , zbiór wyrazów i reguł ich łączenia w większe całości ( grupy wyrazowe , zdania , związki frazologiczne , itp. ) .

Warunkami koniecznymi do komunikacji są :

1. Nadawca
2. Odbiorca
3. Kod językowy ( słownictwo , gramatyka danego języka )
4. Kanał komunikacyjny ( powietrze , papier , przewody telefoniczne , fale radiowe i inne nowoczesne nośniki ) .
5. Kontakt ( czyli nośnik przekazywanej informacji np. fale głosowe , fale świetlne , farba drukarska , taśma magnetofonowa itp. ) .

Temat: Biblia źródłem kultury europejskiej .

Biblia to księgi od greckiego „ Biblios ” ( łodyga ) , która staje się materiałem pisemniczym .
Biblia to zbiór ksiąg religijnych judyzmu i chrześcijaństwa . Jest dziełem teandycznym tz. bosko ludzkim , jest źródłem kultury europejskiej .

a) W sferze religijno moralnej ( przykazania dekalogu są podstawą stosunków międzyludzkich )
b) W sferze kulturowej ( natchnienie myślami artystów , pisarzy , inspiracja dla literatury , rzeźby , malarstwa , muzyki ) .

Biblia składa się z ksiąg Starego i Nowego Testamentu ( z łaciny „Testament ” – przymierze ) . Stary Testament zawiera dzieje przymierza Boga z ludźmi ( z Noem , Abrahamem , Mojżeszem i Dawidem ) . Nowy Testament wypełnia te dzieje życiem i działalnością Jezusa Chrystusa . Wszystkie księgi Starego i Nowego Testamentu dzielą się na trzy grupy :

a) Historyczne ( poemat epicki , kronika , nowela , zbiór praw Starego Testamentu , księga rodzaju , pięcioksiąg Mojżesza , księgi wyjścia , księga królewska w Nowym Testamencie , ewangelie ( Mateusza i Marka , Łukasza – synoptyczne „ wspólne spojrzenie ” ) , Jana , dzieje Apostolskie .
b) Dydaktyczne – nauczające ( dialog , monolog , pieśń miłosna , przypowieść , przysłowie , aforyzm . psalm . W Starym Testamencie księga Hioba , księgi psalmów , przysłów , mądrości , Nowy Testament list św. Pawła i innych apostołów .
c) Prorockie ( mowa religijna , kazanie , wyrocznia , przekleństwo , list ,apokalipsa , Stary Testament czterech proroków większych i dwunastu mniejszych , Nowy Testament apokalipsa – księga objawienia św. Jana ) .

Czas powstania Biblii ( Starego Testamentu ) – najstarsze teksty od XII w. do I w. p.n.e. ( Nowy Testament ) od 51 do 96 r. n.e. ( został napisany i stworzony ) . Najstarszy papirus z fragmentem ewangelii św. Jana odnaleziono w Egipcie w latach 98 – 138 . Duchowe konteksty z pergaminu pochodzą z IV –V w. n.e. – cały tekst Starego i Nowego Testamentu .
Przekłady
Najdawniejszym tłumaczeniem Starego Testamentu ( III – II w. p.n.e. ) była septugina ( tłumaczenie siedemdziesięciu na język grecki dla żydów z Aleksandrii , którzy posługiwali się tylko językiem greckim .Całość biblii przetłumaczył na język łaciński w IV wieku św. Hieronim ) .

Sobór trydencki w XVI wieku uznał ten przekład zwany wulgatą za obowiązujący w kościele rzymsko – katolickim . W wiekach XV i XVI w czasie walk wyznaniowych wystąpiło wzmożone zainteresowanie biblią co wpłynęło na tłumaczenia na języki narodowe . W Polsce odnotowujemy biblię królowej Zofii z XV wieku tz. biblia szaroszpacka , biblia Leopolity z 1561 roku , biblia Jakuba Wujka z 1599 roku , biblia tysiąclecia z 1965 roku .
Biblia jest księgą ludzkiego losu , księgą mądrości , księgą sakralną . Biblię odczytuje się w sensie dosłownym i w sensie duchowym .
Apokryft
To tekst anonimowy związany z biblią nie należący do kanonu Nowego i Starego Testamentu . Najczęstsze apokryfty : „ Żywot Matki Boskiej ” , „ Dzieciątka Jezusa ” i „ Ofiara krzyżowa na Golgocie ” .

Temat: Uniwersalne wartości biblii .

Przypowieść
Inaczej parabola ( z greckiego zestawienie obok siebie ) jest typowym gatunkiem literatury moralistycznej . Gatunek ten występuje w literaturze wszystkich czasów postaci , zdarzenia po to aby wyjaśnić nadrzędne prawdy uniwersalne : moralne , filozoficzne , religijne . Cecha ta gatunkowo polega na zestawieniu dwóch rzeczywistości .
Obraz życia codziennego ( świat przedstawiony ) .
Rzeczywistość uchwytna zmysłowo w sferze pojęciowej ( np. moralnej dobro – zło , wina – odpowiedzialność człowieka ) .

Podobnie zbudowane są baśnie . Zrozumienie przypowieści wymaga przejścia od znaczenia dosłownego do znaczenia alegorycznego ( ukryte domyślnie znaczenie ) , albo symbolicznego ( znaczenia zaszyfrowane , możliwość różnych rozumień i interpretacji ) . Odmiana przypowieści jest przykład czyli opowiadanie gdzie znaczną jest dosłowna fabuła .
Apokalipsa
Z greckiego apokalipsis ( odsłonięcie , objawienie ) . Apokalipsa zawiera opis czasów ostatecznych i wyjaśnienia sensu dziejów . Znajdują się tutaj wizje prorockie przyszłych losów , napomnienia , groźby , pouczenia . Księga ma wymiar ponadczasowy , ukazuje zmagania się zła z dobrem , przedstawia chaos i upadek ludzkości , przewrócenie ładu i sensu świata w wymiarze eschatologicznym – eschatos ( ostateczny ) .

Temat: Sofokles „ Antygona ” dramatem o mechanizmach władzy .

Sofokles i jego czasy .

Życie i działalność Sofoklesa przypada na czasy zwycięstwa Aten nad Persami pod Salominą . Żył w latach 496 – 406 p.n.e. Był przyjacielem Peryklesa przywódcy Ateńskiej Demokracji . Napisał około 130 tragedii . Przetrwało do czasów współczesnych tylko siedem ( Król Edyp , Edyp e koronie , Antygona ) . Twórczość Sofoklesa współzawodniczy z tragediami jego rówieśników Ajschylosa ( wprowadził drugiego aktora ) i Eurypidesa ( monologi odsłaniające postaciowe wnętrze ) . Sofokles wprowadził do dramatu trzeciego aktora . W czasie Sofoklesa jak i wyżej wymienionych dwór tragików następuje pełny rozkwit potęgi politycznej i kulturowej wraz z rozwojem Demokracji Ateńskiej .

Tragedia .

Była najwyżej ceniona wśród starożytnych gatunkiem literackim . Tragedia w V wieku p.n.e. znajdowała się w szczytowym okresie rozwoju . Podstawowym źródłem , z którego czerpała klasyczna tragedia był mit „ Antygona ” oparta jest na mitach tebońskich o tragicznym losie rodu Labtakydów . Tragedia w społeczeństwie greckim spełniała nie tylko funkcję kulturową i estetyczną ale społeczną i polityczną . Problemem były wówczas różne poglądy nad pochodzeniem prawa . Dyskutowano czy ważniejsze jest prawo naturalne pisane porównywalne z prawem boskim ,czy prawo umowne ustawowe , a także czy władz ziemska jest w mocy wydawać ustawy nie zgadzające się z owym prawem naturalnym boskim . Czy obywatel ma obowiązek poddać się takim rozporządzeniom .

Antygona jest dramatem o mechanizmach władzy .

Dramat Antygona to dramat zagadnień moralnych . Antygona i Kreon reprezentują dwie różne postawy moralne i stąd rodzi się konflikt między prawem boskim ( Antygona ) i prawem Ludzkim ( Kreon ) . Aby zaistniała tragedia musi w tym konflikcie zginąć wybitna jednostka . W dramacie Sofoklesa przegrywa zarówno Antygona jak i Kreon . Konflikt główny to Antygona – Kreon powodujący następne konflikty, Hajman – Kreon , lud – Kreon , Ismaena – Antygona . Mechanizmy władzy i prawdę państwa , interesów ponad jednostkowych reprezentuje Kreon . Kreon sprzeciwia się woli ludu . Jego bezwzględność a nawet okrucieństwo wynika nie z zaporczywości i gniewu a tylko z bezwzględnej i zimnej konsekwencji rozumowania .
1. Antygona to dramat władzy , dramat postaw moralnych ?
2. Co jest ważniejsze prawo ludzkie czy prawo boskie ?
3. Czy władza nad ludźmi musi się różnić od postaw moralnych jej jednostek ?

Prawo moralne to zespół cech charakteru decydujących o życiu i postępowaniu danej osoby !!!




Temat: Literatura i filozofia starożytnych .

Liryka grecka wieków VII – IV p.n.e. cechuje się bogatym wyborem różnych autorów . Należą tu tacy poeci jak Archilach , Alkman , Ankreon , Simonides , Pindor ( słynne ody ) , Safona ( największa poetka starożytnej Grecji żyła na przełomie VII – VI wieku p.n.e. na wyspie Lesbos . Skupiała wokół siebie grono młodych dziewcząt w kole czcicielek Afrodyty . Zajmowała się ich wykształceniem muzycznym i wychowaniem . Była przede wszystkim poetką miłości szczególnie pieśni weselnych . Imię Safony stało się symbolem kobiecej poezji starożytnej Hellady .
Wśród gatunków poezji greckiej pojawiły się między innymi takie pojęcia jak :
Tren
Pieśń lamentacyjna , żałobna , wyrażająca żal z powodu czyjejś śmierci ( Pindor ) .
Melika
Liryka w ścisłym związku z elementem muzycznym ( Anakreon , Safona ) .

Filozofii :

Horacy ( 65 –8 roku p.n.e. )

Jeden z największych liryków rzymskich , autor satyr i pieśni wzorowanych na Alkajosie , Safonie , Pindorze .l Jego pieśni – cormina ( zawierają tematykę erotyczną , biesiadną , refleksyjną , religijną . Jest autorem „ Ars poetica ” – sztuka poetycka zwana także listem do Pizomów . Teoria europejskiej twórczości poetyckiej opierała się na tym wzoru do XIX wieku .

Wergiliusz ( 70 – 19 roku p.n.e. )

Rzymianin , jego główne dzieło to „ Eneida ” ( epopeja o Enenaszu ) . Bakoliki ( sielanki ) , Georgiki ( poemat o rolnictwie ) . Eneida wyrosła z zespolonych mitów greckich ( Odyseja i Iliada ) , przetworzonych w legendy państwa rzymskiego . Epos ten wyrósł z dwóch filozofii . Stoickiej z wiary w opaczność boską , która kieruje losami świata , miała z góry wyznaczyć Rzymowi szczególną misję historyczną . W Polsce znany był już w XV wieku ( Grzegorz z Sanoka ) .

Filozofia
To nauka o poznawaniu sensu życia i sposobie jego godnego prowadzenia .

Seneka powiedział wiem , że nic nie wiem .
Epikur powiedział pantaraj ( wszystko ) .

Arystoteles ( 384 – 322 roku p.n.e. )

Najwybitniejszy uczony i filozof grecki , był synem lekarza Nikomacha , pochodził ze Staginy . Przez dwadzieścia lat przebywał w Akademii Platońskiej w Atenach gdzie zdobył wszechstronne wykształcenie , prowadził samodzielnie badania i wykłady . Pełnił też w ciągu kilku lat funkcję wychowawcy Aleksandra , następcy tronu królewskiego . Większość dzieł Arystotelesa powstało jako „ pisma szkolne ” , przeznaczone do użytku szkolnego .



Lucjusz Ateusz Seneka ( I wiek p.n.e. )

Mieszkał w Rzymie , był wychowawcą przyszłego cesarza Nerona i dygnitarzem za jego rządów . Autor popularnych pism etycznych i licznych tragedii wzorowanych na literaturze greckiej .

Platon ( 427 – 327 roku p.n.e. )

Filozof grecki , twórca pierwszego systemu idealizmu obiektywnego zwanego platonizmem . Według Platona świat rzeczywisty stanowi niedoskonałe odbicie istniejącego realnie świata doskonałych idei , prototypów rzeczy .

Epikur ( 341 – 270 roku p.n.e. )

Filozof grecki przedstawiciel starożytnego materializmu , kontynuator Ateński Demokrata . Stworzył system filozoficzny zwany epikuryzmem . Założył filozoficzną szkołę epikurejczyków . zajmował się głównie etyką ( teoria szczęścia tożsamego z dobrem ) .

Temat: Kształtowanie się języka ogólnonarodowego .

Podobieństwa i różnice między językiem polskim a innymi językami słowiańskimi .

Wszystkie języki słowiańskie pochodzą od jednego wspólnego języka prasłowiańskiego . Brak z tego czasu zabytków piśmiennictwa około V wieku n.e. Wspólnota prasłowiańska rozpadła się na trzy grupy :

? Zachodniosłowiańskie
? Wschodniosłowiańskie
? Południowosłowiańskie

Zachodniosłowiańskie Wschodniosłowiańskie Południowosłowiańskie

Język polski
Język czeski
Język słowiański
Język górnołużycki
Język dolnołużycki

Język rosyjski
Język ukraiński
Język białoruski

Język bułgarski
Język słowiański
Język serbsko – chorwacki
Język macedoński

Do dzisiejszego dnia istnieją pewne podobieństwa wśród języków słowiańskich , zachodzą również różnice . Najstarszym słowiańskim językiem literackim był tak zwany starocerkiewnosłowiański ( SCS ) – wzniósł się z języka starocerkiewnego i starosłowiańskiego . W tym języku zachowały się zagadki z IX wieku .
Przegłos polski – oboczność samogłosek e – o , e – a ,w współczesnym języku polskim są pozostałością dawnego procesu fonetycznego zwanego przegłosem polskim np. e – o : wieźdź – wozić , nieść – niosem ;
e – a : lesie – las , wierzyć – wiara .
Przegłos ten nazywa się polskim ponieważ zaszedł on tylko w kształtującym się naszym języku . Zachodził on między IX – XI wiekiem .Odstępstwa od zaszłych zmian spotykamy jeszcze w tekstach staropolskich i średniopolskich np.
- sławienia , zwolenia ( Bogu Rodzica )
- powiedał ( Legenda o świętym Aleksym )
- powiedają ( Rozmowa z mistrzem Polikarem przed śmiercią )
- jedło ( Rzekcy – Szymanowca )

Iloczas .

System samogłosek ustnych w języku prasłowiański był bardziej rozbudowany niż dzisiaj w języku polskim . Występowały samogłoski długie ; a , e , o , i , y , u . Samogłoski krótkie ; a , e , i , u , y oraz ( jery ) b – miękkie i twarde (czas wymawiania zredukowany ) . Jery stojące na końcu wyrazu ( słabe ) znikneły . Jery mocne ( wewnątrz wyrazu ) wydłużyły się przez co w dzisiejszej samogłosce np. koniec – kon , pies – p .
To zróżnicowanie samogłosek na długie i krótkie zredukowane nazywamy iloczasem .
W dzisiejszych czasach iloczas nie występuje . Pojawiał się od XVI wieku . Odziedziczone jery zaginęły w XI – XII wieku , pozostały ślady jerów . Pewnym z nich jest e ruchome : pies – psa , sen – snu . Iloczas zaginął na przełomie XV i XVI wieku pozostałością jest występowanie dziś ó .

Akcent .

Początkowo swobodny jak w rosyjskim , potem słaby , dynamiczny , akcent na przedostatniej sylabie .

Od gwar plemiennych do języka narodowego .

Język polski należy do grupy języków słowiańskich , a wraz z nią do rodziny języków indoeuropejskich . W grupie języków słowiańskich bliższe językowi polskiemu były dorzecza ( dialekty ) lechickie ( również wymarłe dialekty : połabski , pomorski ) . Język ogólnonarodowy czyli odmiana kulturalna języka narodowego jest tą odmianą , która jest upowszechniana przez szkołę , administrację , literaturę , prasę – służy ona jako środek porozumiewania się we wszystkich dziedzinach wszystkich członków narodu . Język literacki , czyli pisemna odmiana języka ogólnego utożsamiany bywa z językiem literatury pięknej czyli ze stylem artystycznym . Powstanie języka literackiego jest trudne do ustalenia , istnieją spory uczonych na ten temat . Można przepuszczać , że już w pierwszej połowie XIX wieku istniał dobrze ukształtowany ponaddialektalny język , który możemy uważać za prototyp ogólnonarodowego języka literackiego .
Periodyzacja – rozwój literatury i języka .

Periodyzacja historyczno – językowa Periodyzacja historyczno – językowa
Okres staropolski Średniowiecze
Tak zwana literatura
staropolska
Okres średniopolski Oświecenie
Barok
Okres średniopolski Oświecenie
Romantyzm
Pozytywizm
Młoda Polska
Dwudziestolecie międzywojenne


Zmiany w dziedzinie słownictwa .

Słownictwo polskie pochodzące z języka prasłowiańskiego rozwijało się wzbogacając język o nowe wyrazy , również zapożyczone . Duży wpływ na rozwój naszego języka miała łacina i greka . Zapożyczyliśmy od tych języków wiele słów nadając im tylko spolszczoną postać głoskową np. kościół , kapłan , anioł ,Piotr , Andrzej , Maciej . W danym okresie kolonizacji niemieckiej wiele wyrażeń , a szczególni nazwy rzemiosł zapożyczono z języka niemieckiego np. sołtys , gwint , bruk ,dekarz , farba , ganek , dach . W okresie odrodzenia zaczęły się pojawiać w słownictwie terminy pochodzenia włoskiego np. altana , fresk , kalafior , sałata , marcepan . Z kontaktów z Węgrami pozostały naleciałości z języka węgierskiego np. giermek , tabor , baca , kontusz . Wreszcie zapożyczenie wyrazów francuskich ( za czasów królów elekcyjnych ) np. fryzjer , agrafka , awangarda , dama , gorset ,szarża . Były też wpływy innych języków .

Temat: Sztuka starożytna źródłem inspiracji poetów współczesnych .

Temat: Liryka miłosna .

„ Pieśń nad pieśniami ”

Tytuł znaczy tyle co najdoskonalsza pieśń . Jest to jedyna w piśmie świętym księga , w której nie mówi się o Bogu wprost , ani o narodzie wybranym .Jest to utwór do czytania równoczesnego na kilku poziomach stwierdził to Czesław Miłosz . Podobnie Anna Kamieńska uznaje możliwość alegorycznej wykładni poematu jako dziejów doszukiwania się Boga , duszy ludzkiej – oblubienicy .
Współczesna biblistyka sądzi , że „ Pieśń nad pieśniami ” jest dojrzałym owocem myśli teologicznej proroków o oblubieńczym stosunkiem Boga do narodu wybranego . Zawarte utwory w „ Pieśni nad pieśniami ” składają się na niezrównanej piękności zbiór świeckiej liryki miłosnej .
Pełno tak zwanych śmiałych metafor , alegorii , jest to jeden z najwspanialszych erotyków w literaturze światowej . Pieśń mówi o narodzinach miłości i jego dojrzewaniu . O próbach jakim ją poddano , jej utwierdzeniu o radości i owocach jakie przynosi oraz o potędze i tryumfie .

Świętego Pawła „ Hymn do Miłości ”

Utwór zawiera prawdy związane z życiem człowieka , ideał powszechnej miłości bliźniego , wiara w człowieka , miłość jako wartości nadające sens życia ludzkiego .


Temat: Wizja człowieka i świata średniowiecza .

Epoka średniowiecza zaczęła się od upadku Zachodniego Cesarstwa rzymskiego a 476 roku i trwała do XV wieku . Polskie średniowiecze trwało około 500 lat od X do XV wieku . Czasy początkowe średniowiecza to okres sporów o władzę między Cesarstwem a Papiestwem . Kościół doprowadza do dominacji swoich rządów . Nauka znajduje się również pod kontrolą kościoła , jest ona dostatecznie do potrzeb religii . Szkoły istniały przy klasztorach i przy katedrach . Uczono przede wszystkim teologii i filozofii . Filozoficzne poglądy na istnienie człowieka wywierały decydujące wpływy na kształtowanie się człowieka średniowiecza .

Świętego Augustyna ( 354 – 430 roku )

Ujmował człowieka jako zawieszonego , umiejscowionego między bytami aniołów i bytami zwierząt . To umieszczenia człowieka między bytami wyższymi i niższymi powodowało poczucie wewnętrznego rozdarcia , rodziło konflikt między cielesnością a duchowością człowieka . Święty Augustyn analizując psychikę człowieka odkrył wartości refleksji nad samym sobą .

Święty Tomasz z Akwinu ( 1225 – 1274 roku )

Rozważając miejsce człowieka na „ drabinę Bytów ” uznał , że przeznaczony dla niego szczebel hierarchii jest celowo dla niego przewidziany i naturalny . Człowiek odpowiednio umieszczony na tej drabinie musi sprostać swej roli , dlatego filozofia tomistyczna kładzie taki nacisk na problemy etyki , która normowała życie człowieka wskazanymi cnotami zwłaszcza roztropności .

Święty Franciszek z Asyżu ( 1182 – 1226 roku ) – Franciszkanizm

Zapoczątkował wielki ruch odmiany ,oralnej w świecie pełnym okrucieństwa . Franciszkanizm to program – do dziś żywy – wiary radosnej , prostej płynącej z wszechstronniejszej miłości do świata i stworzenia , miłości podobnej ewangelicznym dosłownym nauką miłosierdzia , ubóstwa , braterstwa .

Pierwsze ośrodki życia kulturowego powstają na dworze królewskim , książęcym , przy kościołach i katedrach . Pierwsze wyższe uczelnie to :

? 1200 rok Sorbona w Paryżu
? XIII wiek Padwa , Bolonia – we Włoszech
? 1364 rok Akademia Krakowska

Obowiązującym światopoglądem był teocetyzm .

Literatura w średniowieczu powstawała w języku łacińskim , była to literatura religijna i świecka . Gatunki literacki :

? Żywoty świętych
? Legendy o świętych
? Apokrypty ( historia z życia kogoś )
? Pieśni religijne
? Kroniki ( duży okres w czasie )
? Roczniki ( wydarzenie zapisane jednorazowo obejmujące jeden rok )

Literatura średniowiecza miała charakter przede wszystkim dydaktyczny , moralizatorski . Przekazywała ona dwa ideały ludzi średniowiecza :
W literaturze religijnej asceta ; ( człowiek wiecznie umartwiający się , doskonalący się wewnętrznie , żyjący w nędzy , upokorzeniu aby zasłużyć na szczęście wieczne ) .
W literaturze świeckiej rycerz ; ( waleczny , oddany swemu władcy , gotowy zginąć w imię wiary chrześcijańskiej ) .
Średniowiecznymi formami teatralnymi są głównie misteria religijne .

Sztuka :

Dominowały dwa style :

? Romański
? Gotycki

Styl romański powstał na zachodzie Europy w końcu X wieku i przetrwał do XIII wieku .

Architektura

Najwspanialsze zabytki tego stylu znajdują się we Francji : kościoły zbudowane z kamienia początkowo na planie koła ( rotunda ) , później jako trójnawowa bazylika , na planie zbliżonym do krzyża . Cechą charakterystyczna tej architektury są półkoliste sklepienia , otwory okienne i drzwiowe . Grube masywne mury , małe okna , wysokie wierze upodobniały je do budowli obronnych . zabytki w Polsce :

? Rotunda Najświętszej Marii Panny na Wawelu z X wieku
? Podziemia katedry w Poznaniu , Gnieźnie , Wrocławiu , Płocku , Kruszwicy
? Tum pod Łęczycą

Rzeźba

Sceny biblijne były również wzory roślinne i zwierzęce jako ornamenty do dekoracji okien , gzymsów , portali , kolumny . Do najwspanialszych zabytków należą :

? Kolumny w kościele Trójcy w Strzelinie
? Drzwi gnieźnieńskie wykonane z brązu , pokryte płaskorzeźbami przedstawiającymi życie i śmierć świętego Wojciech .

Malarstwo

Wyłącznie religijne , a oprócz tego ozdoby na rękopisach czyli iluminacje oraz barwne ozdoby malowane na tynkach ścian ( polichromie – oznaczenia na kolory ) . Dominują barwy złote , czerwone , srebrne . Na obrazach podkreślona jest wielkość Boga i znikomość człowieka . Brak na nim perspektywy i realistycznych proporcji ciała ludzkiego .

Styl gotycki od XIII do XV wieku .

Architektura

Kościoły wysokie , strzeliste budowane z cegły , sklepienia krzyżowo – żebrowe , łuki ostre , wysokie otwory okienne , przypory wzmacniające mur . We wnętrzu jasno w oknach barwne witraże . Ściany zdobi się cegłą pokrytą polewą układaną w różne wzory . Fasada czyli główne wejście bogato zdobione . Najważniejsze zabytki :

Francja :

? Katedra Noterdame w Paryżu

Polska :

? Katedra na Wawelu XIV wiek
? Katedra w Gnieźnie XIV wiek
? Kościół Majoracki w Krakowie XVI wiek
? Kościoły w Toruniu , Wrocławiu , Gdańsku i Poznaniu ( katedra )

Rzeźba

Liczne nagrobki np.

? Jagiełły
? Kazimierza Wielkiego
? Ołtarz Wita Stwosza

Postacie ludzkie mają naturalne wielkości , zachowana jest proporcja , realizm .

Malarstwo

Nadal liczne polichromie , pojawiają się już tematy świeckie . Pod koniec XVI wieku zaczyna się malarstwo sztalugowe .

Temat: W kręgu średniowiecznych wartości rycerskich na przykładzie „ Pieśni o Rolandzie ”.

Streszczenia wybranych fragmentów pieśni .

„ 140 ”

Bohater Roland patrzy na pobojowisko po bitwie i prosi Boga o przyjęcie duszy poległych Francuzów do nieba .

„ 168 ”

Roland czuje zbliżającą się swoją śmierć i udaje się na wzgórek , w kierunku Hiszpanii , gdzie chce umrzeć jako zwycięzca .

„ 169 ”

Przebiegły Saracyn udaje martwego aby zdobyć broń Rolanda . Tą bronią jest miecz .
„ 170 ”

Roland leży konający pod drzewem i zwraca twarz ku Hiszpanii . W obliczu śmierci przypomina sobie ojczystą Francję , swego króla Karola . Prosi Boga o przebaczenie za popełnione grzechy . Bóg wysłuchał jego prośbę i poprzez swoich aniołów zabrał jego duszę do nieba .

Obok literatury religijnej w średniowieczu wyrósł drugi nurt zasadniczy , literatura rycerska , dworska . Jest to literatura świecka z poza kręgu kościoła ukazująca inny rodzaj wzoru do naśladowania , inny typ bohatera . Utwory te będące poematami rycerskimi zawierały wiele wątków baśniowych ( potwory , karły , czarownice , olbrzymi , smoki ) . Najważniejsze i najbardziej znane są trzy cykle opowieści :

? W Anglii cykl rycerzy okrągłego stołu skupiony wokół legendarnego króla Artura ,
? W Niemczech cykl karłów ( Nibelungów ) strzegących wielkiego skarbu w Renie .
? W Francji cykl o cesarzu Karolu Wielkim i jego dwunastu paladynach .

Podmioty rycerskie pojawiły się też wśród narodów słowiańskich , do nich należy „ Słowo o wyprawie Igora ” , utwór staroruski z XII wieku . Utwory należące do epiki rycerskiej krążyły początkowo jako opowieści ustne , dopiero później spisane . Cechą ich jest anonimowość Autora , ukazanie tego samego tematu w różnych ujęciach , przekształcenie się bohatera i zdarzeń w kolejnych wersjach .
Pieśń o Rolandzie to poemat francuski zapisany na początku XII wieku , ułożony znacznie wcześniej . Podstawą tego utworu były tworzone przez wędrownych śpiewaków tak zwanych truwerów ( ministrali ) . Pieśń o bohaterskim rycerzu francuskim , który osłaniając powrót wojsk Karola Wielkiego króla fraków zginął w Hiszpanii w walce z przeważającymi siłami Sarecynów . Charakterystyka Rolanda :

? Wierność królowi
? Ślepe zaufanie dla króla
? Wielki chrześcijanin , nienawidzi pogan , kultywuje poczucie wyższości w stosunku do Arabów ( Sarecynów )
? Odważny , ceni wysoko swój honor , dba o swoją sławę
? Wielki patriota , uznaje braterstwo broi
? Dobry przyjaciel , nie zdradza swoich towarzyszy , poczuwa się do odpowiedzialności za poddanych
? Mściwy z rządzą zemsty
? Nie zna uczucia strachu .

W pieśni o Rolandzie pojawiają się nowe elementy życia społecznego i służby Bogu , władcy i ojczyźnie . Budzi się poczucie odrębności narodowej .

Temat : Tristian i Izolda opowieść o miłości i cierpieniu .

Jest to opowieść o tragicznej miłości dworskiej dwojga ludzi Tristiana i Izoldy . Wypity przez pomyłkę napój miłosny połączył ich serca na zawsze . Izolda została żoną króla Marka , Tristian był jego poddanym , do tej chwili życie pary kochanków było pasmem cierpień miłosnych . Miłość jest od nich samych silniejsza , od ich zdrowego rozsądku , zakochani oszukują prawowitego małżonka , ryzykują własnym życiem , wygnany z kraju Tristian umiera od ran i żalu za ukochaną . Izoldzie pęka z rozpaczy serce po śmierci kochanka . Dopiero po ich śmierci miłość tryumfuje z grobu Tristiana wyrasta głóg i wnika do grobu Izoldy . Jest to symbol wiecznej niezniszczalnej i prawdziwej miłości .
Historia pary kochanków była częstym motywem wielu utworów literackich w różnych epokach . Dzieje Tristiana i Izoldy to poetycko baśniowa opowieść o miłości wiarołomnej , występnej , nie znającej granic , sięgającej za grób . W opisie bohaterów zauważamy tragizm trzech postaci ; Tristiana , Izoldy i króla Marka .

Temat: Ideały ludzi średniowiecza .

Legenda o świętym Aleksym .
1. Żywoty świętych przedstawiające ideał ascety miał charakter dydaktyczno – moralizatorski i służył do pouczania ludzkości jak żyć . Fanatyzm religijny i niski poziom wiedzy wpłynęły na popularyzacje apokryfów . Legenda powstała w Syrii w XI wieku , przetłumaczono ją na język polski a XV wieku przez autora anonimowego .
2. Aleksy dla zbawienia wyrzekł się dobrobytu , osobistej godności , życia rodzinnego , władzy itp.
3. Wiecznym umartwianiem się osiągnął zbawienie duszy , szczęści , został uznany świętym
4. Cechy charakteru :

? Chojny dla biednych
? Litościwy
? Współczujący
? Religijny
? Miłosierny
? Nie był egoistą

5. Wzorce postaw życiowych : kompetencja – rozmyślanie , heroizm , ascetyzm – praktykowanie cnót .
6. Terminologia .

Hogigrafia

Dziedzina piśmiennictwa chrześcijańskiego obejmująca : żywoty świętych , legendy o ich życiu .

Literatura parenetyczna

Są to utwory piśmiennicze kształtujące i propagujące wzorce postępowania związane z odgrywaniem określonych ról społecznych np. : opisy życia i postępowania panujących .

Temat: Najstarsze zabytki piśmiennictwa w języku polskim .

Cechy piśmiennictwa średniowiecznego

1. Alegoryzm .

Czyli obrazowe przedstawienie zjawisk i pojęć , obraz lub opowiadanie o umownym znaczeniu przenośni . Moralizowanie i pouczanie sprzyjało powszechnemu stosowaniu przysłów .

2. Rozwój epiki , liryki i dramatu .

Najważniejsze utwory zapisano w dwóch głównych rodzajach literackich „ epika i liryka ” .

3. Dramat średniowieczny ,.

Rozwinął się w kościele z okazji różnych świąt , głównie z okazji Bożego Narodzenia i Wielkanocy . Rozkwit dramatu nastąpił w XIV i XV wieku – przybrał wtedy formę wielkich widowisk scenicznych zwanych misteriami . W przerwach wystawiano intermedia – krótkie dowcipne , rubaszne ( wesołe teksty , używanie donośnych wyrażeń , gwara ) prostackie formy teatralne .

Polskie piśmiennictwo średniowieczne .

1. Złota bulla papieska papieża Incentego z 1136 roku skierowana do arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba zawierała pierwsze pojedyncze nazwy polskie ( imiona osobiste , nazwy miejscowości – około 400 słów ) .
2. Księga henrykowska około 1270 roku – kronika klasztoru cystersów w Henrykowie na Dolnym Śląsku zawiera pierwsze polski zdania .

Day ut ia pobrusa , a ti poziwai
( Daj niech ja pokręcę żarnami , a ty odpoczywaj )

3. Kazania Świętokrzyskie XIII , XIV wiek – tekst polski
4. Psałterz floriański z XIV , XV wieku przeznaczony dla królowej Jadwigi , zawiera trzy wersje językowe : łacińską , polską i niemiecką .
5. Biblia królowej Zofii tłumaczona na język polski w połowie XV wieku dla ostatniej żony Władysława Jagiełły .
6. Bogurodzica z XII , XIII wieku – tekst polski
7. Legenda o świętym Aleksym z XV wieku
8. Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią , koniec XV wieku ( najobszerniejszy utwór wierszowany )
9. Żale Matki Boskiej pod Krzyżem ( Lament Świętokrzyski ) z XV wieku
10. Satyra na leniwych chłopów z XV wieku – autor anonimowy pochodzenia szlacheckiego
11. Pieśń o zdobyciu Jędrzeja Tenczyńskiego z XV wieku
12. O zachowaniu się przy stole – wiersz Słoty z początku XV wieku , dydaktyczny , omawiający zasady dobrego tonu w obyczajności w wiekach XIV i XV
13. Roczniki i kroniki
A. Roczniki – były to luźne zapiski w języku łacińskim prowadzone rok po kroku przez zakonników klasztorów umieszczone początkowo na marginesach . Dotyczył różnych zdarzeń w dziejach kościoła , a także wydarzeń historycznych .
B. Kroniki – były dłuższe , zawierały opisy wydarzeń historycznych w porządku chronologicznym .
a) Najstarsza kronika pochodzi z XII wieku – Kronika Gala Anonima . Doprowadzona do roku 1113 , jest to przykład literatury rycersko – dworskiej .
b) Z XIII wieku pochodzi Kronika Polska Mistrza Wincentego Kadłubka – opisuje czasy legendarne .
c) Kronika Wielkopolska Janka z Czarnkowa z XIV wieku – jako pamiętnik opowiada o czasach Kazimierza Wielkiego , Ludwika Węgierskiego .
d) Historia Polski Jana Długosza ( Roczniki czyli Kroniki Sławnego Królestwa Polskiego ) z XV wieku . Największe osiągnięcie pisarskie polskiego średniowiecza . Dzieło o znaczeniu europejskim .

Temat : Bogurodzica – zabytek języka polskiego i kultury .

Pieśń towarzyszy człowiekowi przez całe życie . Przez długie stulecia pieśń rozpowszechniali śpiewacy . W starożytnej Helladzie byli to aojdoiwe i rapsodowie . W średniowiecznej Francji truwerzy i trubadurzy , w Anglii bardowie , w Saksonii skaldowie , w Niemczech minezengerzy , na Rusi skomoruchy , w Polsce Irce , rybałci .
W wiekach średniowiecza w kościele za sprawą papieża Grzegorza Wielkiego ( VI - VII wieku ) wykształcił się chorał gregoriański , czyli melodia pieśni śpiewana chóralnie bez akompaniamentu instrumentalnego .
Taki sposób wykonywania ma najstarsza polska pieśń religijna „ Bogurodzica ” . Jest to pieśń maryjna , hymn dynastyczny , carmen patrium ( pieśń , ojczyzna ) .
1. Bogurodzica jest przykładem poezji melicznej – jest to pierwszy hymn narodowy autorstwa nieznanego .
2. Powstała prawdopodobnie w XII lub XIII wieku , nie zachował się jednak żaden zapis z tych czasów . Najstarszy zapis datuje się na początek XV wieku . Początkowo pieśń składała się z dwóch zwrotek . Z upływem lat przybyło zwrotek do stanu dwudziestu dwu.
3. Pierwsza zwrotka jest prośbom do matki Boskiej o wyjednanie łask dla ludzi u swego Syna . Druga zwrotka to prośba narodu ba za sprawą Jana Chrzciciela Bóg dał im życie w dostatku i by zasłużyli na życie wieczne .
4. Bogurodzica skomponowana była prawdopodobnie przez autora częściowo obeznanego z poezją i muzyką . Wzorce zostały zaczerpnięte z hymnów grecko – bizantyjskich , albo z pieśni łacińskich .
5. Wiersz jest asylabiczny tz. poszczególne wersy mają różną ilość sylab , jest to cecha wiersza średniowiecznego .
6. Kompozycja .
Dwuczłonowość i treściowy oraz składniowy paralelizm ( podobieństwo składniowe następujących po sobie zdarzeń , lub ich członów np. Bogurodzica dziewica u Twego Syna Gospodzina ) .
7. Rymy .
Wewnętrzne ( wewnątrz wersu ) – powodują rytmiczność , melodyjność utworu .
Zewnętrze – nieregularne .

W tekście występują ścisłe rymy żeńskie np. słowiena – zwolenia , brak rymów męskich np. stół , wół , kół .
Wiersz zdaniowo rytmiczny cechuje się brakiem jednakowej ilości sylab , a w późniejszym czasie nastąpiła budowa wiersza sylabicznego . Nowy system wersyfikacji pojawił się dopiero w XVI wieku .
Wyraz
Staropolski Brzmienie
współczesne Uwagi
Bogurodzica
Bogarodzica Jest to złożenie celownika z mianownikiem przeszło na złożenie z dopełniaczem
Sławiena Sławiona Jest to wpływ języka czeskiego , przegłos polski e > o ; pozostałość w gwarach np. czym się zamiata : mietła , wiesna
Bogiem sławiena
Zwolena Przez Boga wielbiona
Wybrana Jest to dawna forma imiesłowa biernego . Wpływ języka czeskiego – czechizm .
Gospodzina Pan Dopełniacz , wyraz staropolski – archaizm ; miał znaczenie : pan , władca , używany przede wszystkim w odniesieniu do Boga . Pierwotne znaczenie szerokie tego wyrazu : pan , władca , gospodarz , gospodyni , ugaszczający gości uległo zawężeniu . Ślady tego dawnego znaczenia znajdujemy dziś w wyrazach : gospoda , gospodarz , gospodyni .
Zyszczy Pozyskać , Zjednać Druga osoba trybu rozkazującego , obecnie dłuższa forma rozkaźnika .
Spuścić Spuść , Ześl Druga osoba liczby pojedynczej , dawniej dłuższa forma rozkaźnika .
Dziela Dla ( twego działa ) Z języka starocerkiewnosłowiańskiego , jest to archaizm leksykonalny .
Krzchiciela Chrzciciela Zamiana spółgłoski k > ch , zachowano w gwarze .
Bożycze Synu Boży Wołacz od rzeczownika Bożyc – Syn Boży .
Usłysz, Słysz , Napełń Wysłuchaj ,
Napełnij Są to krótsze formy rozkaźnika .
Jąź Która Archaizm leksykonalny , zaimek bierny , biernik liczby pojedynczej z partykułą ż .
Jegoź Czego ,o co prosi Dopełniacz liczby pojedynczej składnia staropolska ., archaizm leksykonalny czyli słownikowy .


Temat : Współczesność i średniowiecze .

Krzysztof Kamil Baczyński „ Modlitwa do Bogurodzicy ” . Próba analizy tekstu wiersza .

1. Co świadczy o formie modlitwy ?
a) Tytuł
b) Wzorce z Bogurodzicy z przełomu XII i XIII wieku
c) Skierowanie swoich próśb do Matki Boskiej

2. Jaką rolę odgrywa w tym utworze anafora ( wyraz powtarzający na początków wersów , która ) .

Pośrednik między człowiekiem a Bogiem , wysłuchuje naszych próśb do Syna .

3. Do czego nawiązuje poeta ?

Baczyński nawiązuje do oryginalnego tytułu „ Bogurodzica ” do tradycji narodowej związanej z tym utworem tytułem i treścią .

Symbolika liczb i innych układów .

3 – Trójca Święta
10 – Potrójność Trójcy Świętej , jedność jej samej ( 3x3+1=10 ) , to wszystko równe jest
najwyższej doskonałości .
4 – Cztery sensy biblijne

Duchowy

Moralny Eschatologiczny
(zasada postępowania człowieka) (zbawienie i życie pośmiertelne)

Typiczny
(Alegoryczny w Starym Testamencie . Zapowiedź wydarzeń w Nowym Testamencie )

Czterej ewangeliści : Mateusz , Marek , Łukasz , Jan .
Cztery cnoty kardynalskie : roztropność , wstrzemięźliwość , sprawiedliwość ,męstwo .
7 – siedem sakramentów i siedem części .

Na uprzywilejowanych znaczących liczbach opierano rozmaite zabiegi , chwyty np. : trójdzielność kompozycji tekstów literackego ( „ Boska komedia ” – Dantwani) .
Lewica – miejsce dla potępionych np. w scenach sądu najwyższego .
Prawica – miejsce dla wybranych .

Południowa strona katedry była zarezerwowana dla postaci z Nowego Testamentu . Północna strona katedry zarezerwowana na wyobrażenia ze starego Testamentu . Brak perspektywy w malarstwie . Na jednej płaszczyźnie równocześnie przedstawiano obok siebie kilka scen z różnych okresów i miejsc życia postaci . Ówczesny widz nie oglądał po kolei on widział tak zwane widzenie duchowe : łączenie przeszłości , teraźniejszości i przyszłości .

Temat: Synteza wiadomości średniowiecza .

Dorobek literacki średniowiecza polskiego trudno ocenić na tle kultury europejskiej . Inaczej przedstawia się nasza literatura , inaczej też na gruncie czysto polskim . Z punktu widzenia ogólnoeuropejskiego jest on nikły , nie zawiera utworów które mogły by reprezentować nasza literaturę w uniwersalnej literaturze średniowiecznej , jak np. : dzieła zachodnich literatów – Boska komedia Dantego ( 1265 – 1321 ) we Włoszech .
Utworzenie państwa polskiego w X wieku to fakt , który przyczynił się do wejścia Polski w orbitę gotowego świata cywilizacji feudalnej , stając się jej współuczestnikiem . Polska musiała wytworzyć nowe wartości kulturalne , proces te trwał długo i powoli hamująco wpływały na nią takie fakty jak geograficzna izolacja . leżącego na uboczu państwa Piastów , jak jego rozwój polityczny prowadzący do rozdrobnienia na małe księstwa jak wreszcie ustawiczne walki na pograniczu lub najazdy pustoszące cały kraj . Dopiero od epoki Kazimierza Wielkiego ( 1310 – 1370 ) , od jego europejskiej polityki o aspiracja mocarstwowych powstaje stałe , trwałe podłoże materialne , na którym możne rozwijać się kultura umysłowa . Sprzyjała temu działalność Akademii Krakowskiej ( 1364 rok ) . Od tej chwili rozwój kultury umysłowej przywiera na sile by w ciągu 150 lat dosięgnąć poziomu ogólnoeuropejskiego . Piśmiennictwo , które zaledwie zdobyło się w ciągu trzech i pół wieków na dwie kroniki łacińskie , kilka żywotów świętych i kilka drobniejszych zapisów . W okresie XV wieku i pierwszym dziesięcioleciu XVI wieku – do 1543 roku rozwija się imponująco wydając kompleks zjawisk literackich , które tworzyły podwaliny dalszego rozwoju literatury . Literatura nasza odrabia zaległość , stwarza język literacki kształtując odpowiednio na wzorach łacińskich , usiłuje ona przyswoić sobie gatunki literackie najpospolitsze , a więc pieśni religijne , opowiadania legendarne lub apokryficzne by następnie spróbować sił własnych na polu utworów z rzeczywistością polską i poświęconych jej artystycznym odtworzeniu . Wykształcona proza , która pod ta treść potrafi wyrazić obcą treść potrafi wyrazić całkowicie swobodnie i naturalnie . Doskonali częściowo środki ekspresji poetyckiej . Wiersz polski stosowano przede wszystkim w pieśni religijnej , rozwija się w granicach od ośmiozgłoskowca do trzynastozgłoskowca z przewagą tego pierwszego . Rymy jego są pospolite w najlepszym razie gramatycznie dominują rymy „ średniowieczne ” to jest oparte na zgodności samej tylko zgłoski końcowej wyrazów np. dawa – miewa , chleb – potrzeb . Twórczość literacka powstała między 1492 ( koniec średniowiecza ) , a kończy się w 1543 roku ( początek renesansu ) , jest zjawiskiem przejściowym – reprezentuje zmierzch alegoryzmu średniowiecznego , który towarzyszy wrzaskowi humanizmu renesansu .
Rozprawka jest formą wypowiedzi pisemnej będąca wynikiem rozważań nad jakimś zagadnieniem , parta jest na wyjaśnianiu , uzasadnieniu i wnioskowaniu . Celem rozprawki jest potwierdzenie lub obalenie jakiejś tezy . wymaga trójdzielnej kompozycji :

1. Wstęp – teza
2. Rozwinięcie – argumenty
3. Zakończenie – uwagi jakie nasuwają się w uzasadnieniu tezy .

Jeżeli teza nie wydaje się od razu rzeczywista , budzi wątpliwości można przyjąć inny układ treściowy :

1. Wstęp – wysunięcie zagadnień wymagających wyjaśnień
2. Wyjaśnienia oparte na argumentach
3. Teza

Temat: Ortografia polska . Zasady poprawnej pisowni .

1. Cztery sposoby pisemnego utrwalania mowy .

Pismo Piktograficzne ( obrazkowe )
Najstarsze liczy około 6000 lat – każde słowo jest utrwalane za pomocą rysunku przypominającego wyglądem daną rzecz . pojęcie abstrakcyjne trudne do przedstawienia . Piktogramów używano w Starożytnym Egipcie .
Pismo Ideograficzne
Znaki graficzne całkowicie zatraciły cechy obrazu przypominającego daną rzecz . Pismo te wynaleźli Majowie . Zmodyfikowane pismo Ideograficzne to dzisiejsze pismo chińskie . Na tej zasadzie funkcjonują oznaczenia liczebników we wszystkich językach ,
Pismo sylabowe
Wynalezione w Azji Mniejszej . Tego rodzaju pismo używane jest w Japonii .
Pismo głoskowo – literowe
Najbardziej precyzyjna , najbardziej ekonomiczne , jest powszechnie używane w Europie . Istnieją tak zwane dwa alfabety grecki i łaciński . Alfabet grecki został przystosowany do właściwości języka Starocerkiewnosłowiańskiego ( SCS ) . W ten sposób powstała cyrylica używana do dzisiaj przez Rosjan , Ukraińców , Białorusinów , Bułgarów , Serbów i Macedończyków . Pozostałe narody przyjęły alfabet łaciński .


2. Kształtowanie się ortografii polskiej .

Dostosowanie alfabetu łacińskiego do właściwości fonetycznych języka polskiego było połączone z istotnymi trudnościami . Liczba głosek w języku polskim była prawie dwukrotnie większa niż w języku łacińskim . Początkowo kilka różnych ale zbliżonych głosek np. c , cz , ć , k – oznaczono jednym znakiem K . Prowadziło to do nieporozumień i dlatego wprowadzono uzupełnienia .

a) Przez umieszczenie nad lub pod literami dodatkowych znaków diakrytycznych w postaci kropek , przecinków , kresek , ogonków , dwukropków powstały :

Ź , Ż , Ć , Ś , Ń , Ó , Ę , Ą , Ł

b) Przez stosowanie liter podwójnych na oznaczenie tych spółgłosek polskich , których nie znał język łaciński :

CZ , SZ , DZ , DŹ , DŻ , RZ

Dwuznaki te utworzono na wzór dwuznaków CH używanego już w języku łacińskim w wyrazach zapożyczonych z greki .

Ostatecznie podstawowe zasady polskiego systemu ortograficznego zostały ukształtowane na przełomie XV i XVI wieku . Dokonało to się w bezpośrednim związku z rozwojem sztuki drukarskiej i rozwojem piśmiennictwa , ukształtowany wówczas polski styl ortograficzny jest jak na owe czasy opracowany bardzo dobrze .

3. Dostosowanie zasad ortografii polskiej .Ortografia polska opiera się na czterech zasadach:

Zasada fonetyczna ( fonetyczna )
Całkowita , stała odpowiedniość między głoskami a literami . Jak wymawiamy tak piszemy : las , kot , głowa , kajak , kolano .
Zasada morfologiczna ( nauka o formach wyrazów , odmiana i tworzenie wyrazów )
Istota polega na zachowaniu prawidłowej pisowni rdzeni przedrostków , przyrostków w odmianach wyrazów co zapewnia podstawową komunikatywną funkcję języka .

Wietrzny bo wiatr
Wieczny
Wieczny bo wiek
Karze bo kara
Każe
Każe bo kazać

Zasada historyczna
Stosowanie liter np. : rz , ó , w , w wyrazach rzeka , rzecz , rzeźba , góra , król , pozór , jest uzasadnione tylko historycznie . Zakres stosowania zasady historycznej jest stosunkowo niewielki , ogranicza się do rozróżniania : rz , ź , ó , ch , h , które jest oparte na tradycji historyczno – językowo – kulturalnej , a nieco współczesnej wymowie spółgłosek .
Etymologia
To nauka o pochodzeniu i pierwotnym znaczeniu wyrazów .
Zasada konwencjonalna ( umowna )
Pisownia wielkich liter na początku niektórych wyrazów . Z wielkiej litery piszemy wyrazy , które są nazwami własnymi . wyrazy pospolite piszemy małą literą . Przymiotniki utworzone od nazw własnych piszemy małą literą np. : polski – Polska . Sprawą konwencji jest również pisownia rozdzielna lub łączna grup wyrazowych np. : Zielona Góra , Stary Sącz , Biały Stok , Krasnystaw . Konwencją jest również zasada , że partykułę „ nie ” z rzeczownikami , przymiotnikami , przysłówkami piszemy razem np. : nieszczęsny , niedobry , nieprędko . Z czasownikami piszemy rozdzielnie np. : nie robię , nie wychodzę , nie ma . Z imiesłowami przymiotnikowymi piszemy albo razem albo rozdzielnie w zależności od znaczenia np. : nie palący – w tej chwili , niepalący – taki , który wogle nie pali .

Z powyższej zasady wynika , że pisownia polska jest w zasadzie pisownią fonetyczno – morfologiczną , dzięki czemu nasza ortografia jest bardziej zbliżona do języka mówionego niż np. : ortografia angielska czy francuska .

Temat: Charakterystyka epoki . Renesans wyrazem indywidualizmu człowieka .

Renesans czyli odrodzenia w Europie to okres przypominający nam wieki XIV , XV i XVI . Kolebką renesansu są Włochy . Zaczątki rozwoju w Italii pojawiają się w drugiej połowie XIV wieku . Pełen rozkwit odrodzenia przypada tam na wiek XV . Jego schyłek datuje się na pierwszą połowę XVI wieku .

Renesans
Jest prądem obejmującym sumę objawów , nowożytnych przemian w różnych dziedzinach życia ideologii i sztuki . Następuje spotęgowanie twórczości na wszystkich polach szczególnie na polu architektury , rzeźby i malarstwa .

Pojawia się nowy pogląd na świat i nowe ustosunkowanie do źródeł kultury . Nowe oblicze społeczne otrzymuje kultura , gdy miejsce kościelnego i rycerskiego ducha zajmuje inicjatywa ogólnego mieszczaństwa ( Florencja , Niderlandy ) i świecki przepych dworów ( wśród których zresztą góruje przez pewien czas dwór papieski ) . Gwałtowny rozwój miast włoskich spowodowany był ożywieniem handlowym ze Wschodem w czasie wypraw krzyżowych rozwijało się rzemiosło i przemysł . powstaje nowa klasa mieszczaństwa , która chce żyć dostatnie , a nawet rozpustnie . Wśród społeczeństwa istnieje gwałtowny prąd od wiary do wiedzy – rozwój wyższych uczelni , chęć poznawania świata , liczne odkrycia geograficzne . W 1543 roku Mikołaj Kopernik opublikował dzieło o teorii chelicentrycznej . we Włoszech działa humanista Leonardo da Vinci ( malarstwo , technika ) .
Nowy pogląd na świat polegał na umiłowaniu piękna i radości życia , na ukształtowanie nowego ideału człowieka . Miejsce średniowiecznego hasła Bóg i niebo zajmuje zupełnie inne „ świat i piękno słowa ” . Odrodzenie w Polsce przypada na wiek XVI podobnie jak w innych krajach Europy . Znamiona przemian kulturowych pojawiają się u nas już w drugiej połowie XV wieku . Najbardziej rozkwita renesans polski za czasów Zygmunta Augusta i Stefana Batorego . Nazywamy ten okres złotym wiekiem kultury i literatury . Twierdzi się , że zaczął się on w roku 1543 wydaniem „ Krótkiej rozprawy ” przez Mikołaja Reja , a zakończył w 1584 roku to jest z datą śmierci Jana Kochanowskiego . Ostatnie lata XVI i początek XVII wieku ( 1620 rok to zmierzch tej epoki ) . W bogatej panoramie życia kulturowego epoki , na szczególne wyodrębnienie zasługuje humanizm i reformacja . Odrzucono teocentryzm głoszony przez kościół i wprowadzono antropocentryzm . Humanizm ( Homo – człowiek ) to kierunek życia umysłowego , który koncentrował się na sprawach człowieka . jako dewizę przyjęto powiedzenie rzymskiego poety Terencjusza ( 190 – 159 rok p.n.e. ) „ Człowiekiem jestem i nic mi co ludzkie obce mi nie jest ” .
Reformacja będąca wielkim ruchem religijnym wyrastającym z ówczesnych konfliktów atakowała głównie ostoję feudalizmu – kościół katolicki , w swoim bojowym okresie była sojuszniczką humanizmu i renesansu , ponieważ podważała władzę największego autorytetu średniowiecza . Odrodzenie charakteryzowało się też nawrotem do kultury starożytnej – Grecja , Rzym . W odmienny sposób spoglądano na wytwory tej kultury w starożytnej literaturze i sztuce szukano wzorów postępowania .

Leonardo da Vinci ( 1454 – 1519 )

Włoski malarz , architekt , rzeźbiarz , teoretyk , technik , badacz przygód i filozof , jeden z największych autorytetów renesansy . Obrazy i freski religijne oraz portrety o harmonijnej kompozycji i proporcjach , łagodnym światłocieniu : Dama z łasicą , Madonna w śród skał , Ostatnia wieczerza , Mona Lisa ; wynalazki techniczne i naukowe .
W 1467 roku Leonardo został uczniem w pracowni florenckiego malarza Andrei del Verrochia ( 1435 – 1488 ) . Podobno mistrz przestał malować , kiedy odkrył , że uczeń przewyższa go talentem ! Leonardo najwięcej nauczył się obserwując i poznając otaczający go świat . Przyglądał się ludziom na ulicach i szkicował ich twarze . Obserwował wody rzeki Arno i porównywał je z płynącymi po niebie chmurami .
Leonardo utrwalał na rysunkach wyniki swoich odkryć i obserwacji . Przed namalowaniem obrazu planował i rysował całą kompozycję zwracając uwagę nawet na ton malowania . Rysowanie był najlepszym sposobem robienia notatek . Leonardo w licznych szkicownikach pozostawił różne zapiski i rysunki – od projektów machin wojennych po układ mięśni konia ( pracodawcami byli książęta i przedstawiciele europejskich rodów królewskich , którzy często zamawiali projekty nowego rodzaju uzbrojenia ) .
Studiował anatomię , aby zrozumieć , w jaki sposób porusza się ciało ludzkie . potrafił dokładnie narysować to , na co patrzył , ale wykonywał taż rysunki z wyobraźni . Zręcznymi pociągnięciami pędzla umiał wiernie odtworzyć na płótnie zarówno odległy krajobraz jak i łagodnie uśmiechniętą ludzką twarz . Uważał , że światło i cienie mogą się na obrazie bez wyraźnego rozgraniczenia jak dym czy mgła .
W 1911 roku Mona Lisa ( Lisa gherardini , żona medyka del Giocando – portret z 1503 roku ) został skradziony z paryskiego Luwru . sprawcą okazał się były pracownik tego muzeum , który pod płaszczem wyniósł obraz . Chciał go sprzedać we Florencji antykwariuszowi , który zawiadomił policję . Złodziej tłumaczył się , że chciał , aby obraz powrócił do swojej ojczyzny . skazano go na rok więzienia .

Dante Alighieri ( 1265 – 1321 )

Najwybitniejszy poeta włoski , brał udział w życiu politycznym Florencji , główne dzieło „ Boska Komedia ” – uczony poemat oparty na całym dorobku myśli i sztuki średniowiecznej , uznany za jedno z najwybitniejszych osiągnięć poetyckich .

Francesko Petrarka ( 1304 – 1374 )

Poeta włoski otwierający okres humanizmu europejskiego , arcydzieło literatury świata II conzoniere ( pieśń ) zbiór liryków głównie sonetów , opiewających idealną miłość Petrarka do Laury , w języku łacińskim między innymi pisma polemiczne , poemat epicki .

Rafael – właściwie Rafaelo Santi ( 1483 – 1520 )

Włoski malarz , jeden z największych artystów epoki renesansu , obrazy religijne , a zwłaszcza Madonny ( Piękna ogrodniczka , Madonna Sykstyńska ) , portrety ( Leon X z kardynałem ) , freski ( w Stanzach i Loggiach watykańskich , kierował budową bazyliki świętego Piotra w Rzymie ) , styl pełen harmonii i klasy , piękna , wielki wpływ na sztukę europejską .
Papież Juliusz II był mecenasem umiejącym dostrzec rodzący się talent . Gdy usłyszał o młodym malarzu z miasta Urbino , Rafaelu zlecił mu wykonanie malowideł w swych prywatnych pokojach w Watykanie .

Michał Anioł – właściwie Michelangelo Buonrroti ( 1475 – 1564 )

Urodził się w Capresie , we włoskiej prowincji Taskani . Mając kilka tygodni rodzina razem z nim przeniosła się do Florencji . Od młodości miał ambicje artystyczne i po skączeniu szkoły posłany został do pracowni rzeźbiarza Bertoldo di Giovaniego w 1489 roku.
Michał Anioł jest jednym z największych artystów jacy kiedykolwiek żyli , jego twórczość obejmowała malarstwo , architekturę , rzeźbę . do największych jego arcydzieł można zaliczyć :

? Pieta 1497 – 150
? Dawid 1501 – 1504
? Święta Rodzina 1503 – 1504
? Kaplica Sykstyńska 1508 – 1511
? Sąd ostateczny 1536 – 1541

Temat: Boccacio – Dekameron , analiza , interpretacja ( 1313 – 1375 ) .

Rok 1348 był dla Florencji rokiem klęski i żałoby , zaraz morowa opanowała miasto jak i ogromną część Europy . Ten ponury epizod stał się przyczyną powstania książki , która miał być źródłem wesołości dla wielu pokoleń . Pomysł stu nowel oprawionych w opowieść ramową znamy także z opowieści 1001 nocy . Ten pomysł należy w literaturze do kompozycji szufladkowej . Baccacio wkłada swe opowieści w usta dziesięciu osób , które uciekły z miasta przed zarazą . Osiąga efekt artystyczny , wprowadzając na przemian dwie kontrastowo przeciwne sobie tendencje – jedności i rozmaitości . symetryczny podział na dziesięć dni ułatwia łączenie nowel w grupy o pokrewnej tematyce , a zwłaszcza o wspólnej tonacji , jak miłość , tragedia , lub sytuacje farsowe , figle płatane mężom przez żony . Przykazanie naczelnym mądrości życiowej dla Boccaciego jest zgodność z naturą – pogodne przyjęcie jej praw . Najpotężniejszą siłą , która włada człowiekiem jest miłość . Największy sukces artystyczny towarzyszy autorowi w opowieści o „ sokole ’ . Tryumf jest osiągnięty dzięki dyskrecji i delikatności , dzięki prostocie opowieści o sokole , którego życie jest poświęcone dla ukochanej kobiety .