Protestantyzm

Informacje ogólne

Protestantyzm to jeden z trzech wielkich odłamów chrześcijaństwa wywodzący się z ruchów reformatorskich w Kościele rzymskokatolickim w XVI w. Ich inicjatorami byli m.in. Marcin Luter i Jan Kalwin. Protestantyzm obejmuje blisko 2 tysięcy ugrupowań, Kościołów chrześcijańskich, związków wyznaniowych i wspólnot, którzy Uznają one Biblię za jedyne źródło objawienia i podstawę wiary.

Historia

Nazwa protestantyzmu powstała dopiero w XVI w. i oznaczała sprzeciw wobec zakazu działalności i rozwoju ruchu reformatorskiego (protest przeciw decyzji cesarskiej, zakazującej rozpowszechniania doktryny, przyjęty 19 lutego 1529 roku na sejmie w Spirze przez grupę miast i książąt zgodnie z prawem obowiązującym w Rzeszy Niemieckiej).

Ruch religijny, społeczny i polityczny zwany reformacją był drugą obok humanizmu siłą kształtującą rozwój XVI-wiecznej cywilizacji europejskiej. Za jej początek uważa się datę 31 października 1517 roku, kiedy niemiecki zakonnik Marcin Luter ogłosił 95 tez krytykujących ideę papieża Leona X sprzedawania odpustów, by w ten sposób zebrać pieniądze na budowę Bazyliki św. Piotra w Rzymie. Kiedy Luter – jak podają źródła przybijał swoje tezy do bramy katedry w Wittenberdze, w Niemczech i całej Europie trwało nasilenie się nastrojów antykościelnych.

W XVI wieku Kościół rzymskokatolicki stanowił potężną władzę nastawioną na poszerzenie wpływów politycznych i bogacenie się. Tracił tym samym swoje pierwotne funkcje religijne. Coraz częściej krytykowano go za zachłanność w gromadzeniu dóbr (znaczne dochody przynosiła wspomniana wcześniej sprzedaż odpustów) i demoralizację duchowieństwa. Jednym z antagonistów był Marcin Luter – ojciec reformacji.

Nauka Lutra i jego niezłomna działalność agitacyjna wyzwoliły ogromne siły społeczne, znalazły kolejnych propagatorów. Reformacja postulująca moralną odnowę Kościoła przez powrót do wiary i praktyk wczesnego chrześcijaństwa odpowiadała religijnym i społecznym potrzebom epoki. Szybko przenikała do innych krajów Europy. Jej efektem było powstanie nowych wyznań chrześcijańskich - kościołów i wspólnot protestanckich.

Reformacja zapoczątkowała proces powstania i rozwoju nowych kościołów i wyznań protestanckich. Z kościołów protestantyzmu historycznego (luteranizm, kalwinizm i anglikanizm) wyłoniły się następujące wspólnoty religijne, miedzy innymi: anabaptyści, mennonici, unitarianie, kwakrzy, adwentyści, purytanie, independenci.

W XIX i XX wieku pojawiły się, najpierw w USA, grupy na pograniczu chrześcijaństwa (mormoni, świadkowie Jehowy), a w XX wieku kościoły ewangeliczne i zielonoświątkowe odwołujące się do początkowego hasła protestantyzmu – powrotu do Biblii i chrześcijaństwa pierwotnego. Liczbę protestantów na świecie szacuje się na około 300-450 milionów.

Różnice między protestantyzmem a religią katolicką i prawosławną

Odrębność protestantyzmu od katolicyzmu i prawosławia polega przede wszystkim na tym, że nie uznaje za doktrynę wiary tego, co zostało dodane przez Kościół rzymski lub prawosławny do Pisma Świętego. W związku z tym wyłoniły się dwa nurty zasadnicze: jeden z nich - "fundamentaliści" - traktuje Biblię dosłownie, drugi - "liberałowie" - interpretuje ją symbolicznie.
Następnym ważnym wyróżnikiem protestantyzmu jest zdecydowane odrzucenie dogmatów maryjnych. Maria, matka Jezusa, zajmuje, zgodnie z Pismem Świętym, wyjątkowe miejsce, ale protestantyzm nie oddaje Jej czci religijnej, należnej jedynie Bogu. Spośród sakramentów obowiązujących w katolicyzmie i prawosławiu protestanci akceptują chrzest i eucharystię, przy czym ten ostatni większość traktuje jako wspomnienie Ostatniej Wieczerzy. Niektóre związki protestanckie i Kościoły udzielają święceń kapłańskich pastorom. Małżeństwu nadają inną interpretację. Kalwiniści odrzucają wszystkie katolickie sakramenty.

Dążenia ekumeniczne w protestantyzmie

Przykładem dążeń ekumenicznych w protestantyzmie może być działalność Ruchu Praktycznego Chrześcijaństwa, który na konferencjach w Sztokholmie (1925) i w Oksfordzie (1937), pomijając sporne zagadnienia doktrynalne, chciał zjednoczyć wysiłki Kościołów i związków wyznaniowych protestantów w celu zajęcia wspólnego stanowiska wobec współczesnych problemów społeczno-politycznych.

Należy też wspomnieć o Ruchu dla spraw Wiary i Organizacji Kościelnej, powstałym w 1910 roku po konferencji w Edynburgu, który podjął problem utworzenia Światowej Unii Kościołów. W 1948 roku w Amsterdamie powstała Światowa Rada Kościołów. W 1961 roku nastąpiło zespolenie z Międzynarodową Radą Misyjną. Do Światowej Rady Kościołów przystąpiły również liczne Kościoły prawosławne i starokatolickie. Jej rozwój może mieć znaczący wpływ na dalsze losy protestantyzmu światowego. W latach 80. i 90. XX w. doszło do pewnego zbliżenia między Kościołem rzymskokatolickim a największymi kościołami protestanckimi w ramach dialogu ekumenicznego, niemniej żadnej z różnic doktrynalnych nie przezwyciężono.