Wierzenia Egipcjan

Długa jest lista egiptologów, którzy uważają, że Egipcjanie byli monoteistami, czyli czcili jednego tylko boga, uniwersalnego, który objawiał się w różnych postaciach. Taki monoteizm nazywa się polimorfcznym. Inni badacze bronią popularnego poglądu, że Egipcjanie byli politeistami, a to oznacza, że czcili wielu bogów. Jeszcze inni twierdzą, że wierzący Egipcjanin był henoteistą, to znaczy, wybierał spośród wielu bogów jednego, który był dla niego najważniejszy. Ostatnio pojawił się pogląd, że ówcześni ludzie w ogóle nie zastanawiali się nad takim problemem jak "jeden bóg czy wielu".

W starożytnym Egipcie znaczenie i rangę poszczególnych bogów wyznaczała wiara ludu, upodobania władców, a także pomysły kapłanów. Lud czcił przede wszystkim tych bogów (znamy ich co najmniej kilkuset!), którzy byli bezpośrednio związani z rodzinną wioską albo miastem. Gdy rosło znaczenie któregoś z bogów, umacniały się wpływy miasta, i odwrotnie: ranga miasta decydowała o ogólno egipskim zasięgu wpływów jego patrona. W niektórych miastach działali kapłani-teologowie, którzy opracowali naukę o naturze bogów, świata, ich pochodzeniu. Tworzyli rodziny bogów, łącząc ich w pary, trójki, ogdoady (ósemki), enneady, czyli grupy dziewięcioosobowe, i nawet większe. Bogowie najbardziej znanych ennead mieli być bogami najstarszymi. Przypominali uosobione elementy natury. Takie filozoficzne pomysły kapłanów znała i rozumiała wąska grupa myślicieli i władców. Sami faraonowie utożsamiali się z bogiem Horusem oraz byli synami boga Re. Otaczały ich wcielenia bogini Hathor. Dobierali też dla siebie i państwa imiona osobiście cenionych bogów albo patronów miejsc, które aktualnie były stolicami całego Egiptu (np. bóg Amon). Tu także istniała tendencja do łączenia bogów w pary: Amon-Re, trójki: Amon-Re-Harachte. Za najważniejszą trojce uważano te z Abydos czyli Ozyrysa-boga dobroci, Izyde i Horusa. Trójca z Memfis to Ptah, Sahmet i Nefer-Tum; w Tebach królowali:Amon, Mut i Chonsu. Trzymając się wersji że Egipcjanie byli monoteistami tym głównym bogiem egipskim był Amon lub inaczej zwany Amon-Re. Był to bóg słońca, ojciec życia a pozostali bogowie byli tylko poszczególnymi elementami jego ciała.

Zgodnie z rytuałem „psychostatis” (co oznacza ważenie dusz, czyli ceremonie ostatecznego sadu nad umarłymi) dusza zmarłej osoby płynęła świętą barka poprzez wody Pól Elizejskich.

Podczas swej podroży barka wznosiła trochę światła w krainy zamieszkałe przez potępione dusze, które drżały ze szczęścia na widok tej odrobiny słońca jaka była im teraz zakazana. Barka płynęła dalej, a kiedy minęła nieco jaśniejsza strefę odpowiadającą w mniejszym lub większym stopniu naszemu czyśćcowi , docierała na dwór Ozyrysa i jego czterdziestu dwóch pomocników. Na jednej szali składano serce zmarłego a na drugiej pióro- symbol bogini Maat. Jeśli zmarły uczynił w swoim życiu więcej dobrego niż złego stawał się jednym z głosów prawdy a tym samym scalał się z mistycznym ciałem boga Ozyrysa. Jeśli było inaczej serce zmarłego pożerało zwierze z głową krokodyla i ciąłem hipopotama a zmarły trącił szanse istnienia w Innym Świecie. Natomiast dusze ułaskawione przenosiły się do Jalu czyli pól Elizejskich. Fundamentalna idea religijna starożytnego Egiptu była wiara w ciągłość życia nawet po fizycznej śmierci. I tylko ci którzy nadal cieszą się tym czym cieszyli się za życia będą mogli wejść do Tamtego Świata. Stad meble, napoje, ubrania i wszelkie przedmioty potrzebne w codziennym życiu.

System wierzeń religijnych starożytnego Egiptu był dość zawiły, niejednorodny i zmienny w czasie. Kult poszczególnych bogów związany był z określonym miejscem, tylko niektóre z nich awansowały do rangi bóstw państwowych. Początkowe wierzenia Egipcjan (z czasów predynastycznych) miały charakter zoomorficzny, następnie w okresie Starego Państwa przybrały charakter antropomorficzny. Z poszczególnymi bogami wiązały się różne mity i tradycje, dotyczące zwłaszcza aktu stworzenia świata. Trzy najbardziej rozpowszechnione wywodziły się z trzech ośrodków: Heliopolis, Hermopolis i Memfis. Tradycja najstarsza, heliopolitańska mówiła, że na początku był chaos, który miał płynną konsystencję. Później pojawił się jako wzgórze bóg słońca Atum (Re) i stworzył Szu - powietrze oraz Tefnut - wilgoć. Z nich zrodziła się Nut - niebo i Geb - ziemia, którzy stali się rodzicami Ozyrysa, złego Seta, Izydy (która stała się żoną Ozyrysa) i Neftydy. Wszyscy oni tworzyli tzw. Enneadę (czyli dziewiątkę) Bogów. Tradycja hermopolitańska natomiast opisywała pary bogów: Nun i Nunet (woda), Heh i Hehet (przestrzeń), Kek i Keket (ciemność), Amon i Amonet (niewidzialność). Stworzyli oni wzgórze w Hermopolis i umieścili tam jajo, z którego wykluł się bóg słońca. Tradycja memficka powstała najpóźniej i stworzyła boga Ptaha, który to połączył w sobie osiem bóstw pochodzących z Heliopolis i Hermopolis. Takie boskie połączenia były w Egipcie powszechnie stosowaną praktyką. W myśl zasady nierezygnowania z dawnych tradycji, poszczególni bogowie oraz związane z nimi mity były łączone ze sobą w stopniu nieograniczonym, dochodząc często do absurdu.

Oprócz oficjalnych wierzeń ogólnonarodowych, które związane były z odprawianiem ceremonii świątynnych przez kapłanów (lub samego faraona w czasie świąt), rozwijały się również wierzenia lokalne i prywatne. Zwykli obywatele oddawali cześć różnym bóstwom ochronnym, często w zaciszu domowych sanktuariów. Bardziej światli i wykształceni przedstawiciele wyższych klas również mieli swoje własne wyobrażenia filozoficzno-religijne, nieraz skłaniające się nawet ku monoteizmowi. Nie rezygnowali oni jednak z celebrowania oficjalnych wierzeń państwowych. Było to możliwe dzięki temu, że generalnie w starożytnym Egipcie panowała atmosfera tolerancji religijnej (z małymi wyjątkami, np. w czasie rządów Echnatona).

Wyobrażenia Egipcjan o życiu po śmierci wynikały z ich poglądów o istocie człowieka. Istota ludzka była czymś niezmiernie złożonym, składającym się z ciała i elementów duchowych: "ka", "ba", "ach" i cienia, które nie mogły istnieć bez cielesnego odpowiednika (stąd mumifikacja lub choćby posąg czy inskrypcja z imieniem). Rozłączenie tych pierwiastków po śmierci przyczyniało się do całkowitej dezintegracji osoby, dlatego czyniono wszystko, by temu zapobiec (mumia, posągi, uwiecznianie imienia, obrzędy magiczne, bogate dary i ofiary z pokarmów). Stąd też wynikały zabiegi o trwały grób dla mumii (piramidy, mastaby czy groby szybowe).

Wierzono także w rodzaj sądu nad duszami zmarłych (sąd Ozyrysa), które – aby się usprawiedliwić – korzystały z zaklęć i wzorów odpowiedzi zawartych w Księdze umarłych, w którą wyposażano każdego zmarłego. Świat zmarłych umieszczano "na zachodzie".