Kolonizacja w XIX w

Powstanie Sipajów 1857–1858, ogólnonarodowe powstanie w Indiach przeciw Anglikom wszczęte przez tubylczych żołnierzy; po zajęciu Delhi cesarzem ogłoszono Bahadura Szaha II z dynastii Wielkich Mogołów; w 1858 okrutnie stłumione, jednak Anglia przejęła bezpośrednią kontrolę nad Indiami i przeprowadziła w nich poważne reformy.

Sipaj, sepoy (z hindi sipāhi - "jeździec, kawalerzysta"), żołnierz indyjski w służbie państwa europejskiego, zwłaszcza w wojsku brytyjskim w Indiach. W 1857 sipaje wywołali w Indiach powstanie, zajęli Delhi i powołali na tron Bahadura Szaha II z Dynastii Wielkich Mogołów. W 1858 powstanie zostało krwawo stłumione, Indie poddano władzy Wielkiej Brytanii.

Tajpingów powstanie 1851-1864, wielkie powstanie ludowe w Chinach, skierowane przeciw mandżurskiej dynastii Cing (Qing). Tajpingowie byli wyznawcami religijno-społecznej doktryny nawiązującej do utopijnej koncepcji idealnego społeczeństwa. Na czele powstania stanął Hung Siu-cuan (Hong Xiuquan), który ogłosił się w 1851 Niebiańskim Królem Niebiańskiego Królestwa Najwyższego Spokoju ze stolicą w Junganie, od 1853 (po zdobyciu miasta) w Nankinie.
Po nieudanej wyprawie na Pekin (1853-1855) rozpoczął się konflikt między przywódcami powstania. Równocześnie próbowano realizować reformę rolną i zreorganizować administrację wg zasad wojskowych. 1864 wojska mandżurskie zdobyły Nankin i rozgromiły powstańców. Hung Siu-cuan popełnił samobójstwo.

Bokserów powstanie (1899-1901), powstanie ludowe w Chinach zorganizowane przez tajne stowarzyszenie I-ho-tuan, początkowo skierowane przeciw dynastii Cing, następnie przeciw cudzoziemcom. Krwawo stłumione przez wojska ekspedycyjne Połączonej Armii Ośmiu Mocarstw (Niemcy, Stany Zjednoczone, Rosja, Anglia, Francja, Japonia, Włochy, Austro-Węgry).
Zakończone zostało traktatem z 7 IX 1901, w którym nałożono na Chiny kontrybucje wojenne oraz wprowadzono wiele ograniczeń, m.in. zasadę "otwartych drzwi", tzn. wolnego handlu międzynarodowego na rzekach i wybrzeżach Chin.

Burowie, potomkowie osadników holenderskich zamieszkujący dzisiejszą Republikę Południowej Afryki.
Ich przodkowie przybyli do Afryki w XVII w., gdy Kompania Wschodnioindyjska utworzyła kolonię na Przylądku Dobrej Nadziei.
W wyniku prowadzonej na początku XIX w. wojny z Anglią zostali wyparci na północ, gdzie utworzyli republiki: Natal, Oranię i Transwal. W 1902, z dotychczasowych kolonii angielskich i terytoriów burskich powstała Unia Południowej Afryki.

Wojny burskie, wojny prowadzone przez Wielką Brytanię przeciwko Burom w latach 1880-1881 i 1899-1902 w celu opanowania bogatych złóż diamentów i złota w republikach burskich (Transwalu i Oranii).
W 1877 Anglicy anektowali Transwal, co doprowadziło do zbrojnego powstania (1880), a następnie odzyskania przez republikę niepodległości (1884). Sojusz wojskowy Oranii i Transwalu (1897), wymierzony przeciwko ingerencji angielskiej, doprowadził do wybuchu II wojny burskiej (12 października 1899), zakończonej dzięki przewadze militarnej (350 tys. Brytyjczyków, 60 tys. Burów) zwycięstwem Anglików.
Na mocy traktatu pokojowego z Vereeniging (31 maja 1902) obie republiki wcielono do posiadłości kolonialnych Wielkiej Brytanii (od 1910 w Związku Południowej Afryki).

Opiumowe wojny, trzy wojny prowadzone przeciwko Chinom przez Wielką Brytanię (1839-1842) oraz Wielką Brytanię wspólnie z Francją (1856-1858 i 1859-1860).
Bezpośrednią przyczyną pierwszego konfliktu był zakaz importu opium do Chin i zniszczenie statku z ładunkiem opium należącego do Kompanii Wschodnioindyjskiej. W obronie interesów przemytników opium stanęła Wielka Brytania. Flota angielska dysponująca opancerzonymi kanonierkami zablokowała południowe wybrzeża Chin. Wysadzony przy wykorzystaniu tej floty desant angielski dotarł do Nankinu.
Chiny musiały zawrzeć pokój, w którym zobowiązały się do otwarcia pięciu portów dla okrętów angielskich, znosząc tym samym ograniczenia w dostawach opium. Równocześnie zgodziły się na zapłacenie wysokiej kontrybucji.
W latach 1856-1858 doszło do ponownej agresji przeciw Chinom, tym razem z udziałem połączonych sił angielsko-francuskich. Flotylla okrętów wojennych Wielkiej Brytanii i Francji zbombardowała Kanton, zajęty następnie przez siły lądowe dowodzone przez J. Elgina. 1857 połączona flota angielsko-francuska rozbiła forty w pobliżu Pekinu.
Chiny podpisały pokój w Tiencin (Tianjin) (1858), w którym wyraziły zgodę na akredytowanie ambasadorów zwycięskich państw i ponowne zapłacenie kontrybucji. Próba zatrzymania okrętów francuskich i angielskich wiozących delegacje mające ratyfikować warunki pokojowe doprowadziła do wybuchu ostatniego konfliktu.
Siły angielsko-francuskie zajęły Pekin. Podpisany w tym mieście (1860) pokój potwierdzał warunki przyjęte w Tiencin. W wyniku wojen opiumowych Chiny utraciły na rzecz Wielkiej Brytanii Hongkong i półwysep Ciulung, musiały otworzyć dla zagranicznego handlu większość portów i zalegalizować handel opium