Polacy w I wojnie światowej.

Po trzecim rozbiorze Polski w sercach Polaków dalej pozostała świadomość narodowa i chęć odzyskania niepodległości. Po rozdzieleniu Rzeczypospolitej pomiędzy trzech zaborców: Rosję, Austrię i Prusy, Polacy w wszelaki sposób próbowali odzyskać utracone ziemie i zapewnić suwerenność swojemu krajowi. Liczne powstania i walki nie przynosiły zamierzonych efektów, a i na realną pomoc ze strony innych krajów nie było co liczyć. Niektórzy próbowali bratać się z okupantem, mając nadzieję na uzyskanie autonomii, inni zaś próbowali wzmocnić gospodarkę na „ziemiach polskich” aby ona była dobrym fundamentem pod przyszłe państwo Polskie.

Prawdziwą szansą na zmianę sytuacji narodu polskiego był jakiś duży konflikt, w który zamieszane będą prawie wszystkie Państwa Europy. No i 28 VI 1914r po zamachu w Sarajewie Austrio - Węgry wypowiedziały wojnę Serbii. Po tym wydarzeniu zadziałał system sojuszy Niemieckich i niemal reakcją łańcuchową do wojny przystąpiły: Rosja, Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Włochy . Do wojny dołączyły także: Stany Zjednoczone, Japonia i Turcja. Był to doskonały moment do tego żeby walczyć o swoje, czyli o Polskę.

Wszyscy wiedzieli że jeśli nie teraz to może już nigdy, ale nie wszyscy byli zgodni do tego jak osiągnąć zamierzony sukces w postaci odzyskania niepodległości. Przed wojną zarysowały się dwa bloki polityczne które miały inną receptę na sukces.

Pierwszy blok to byli głównie narodowi demokraci. Uważali oni że Polacy powinni się zjednoczyć z Rosjanami i pomóc im w wojnie. Dzięki temu można by było uzyskać znaczącą autonomię. Jednak Rosja, która zakładała zwycięstwo w I Wojnie Światowej i poszerzenie swojego terytorium aż do Odry nie przewidywała żadnej autonomii dla Polaków.

Drugi blok polityczny to socjaliści i ugrupowania galicyjskie. Przemawiali za tym aby w wojnie wystąpić po stronie Austrio – Węgier. Czyniąc w ten sposób chcieli oni przy przyszłym zwycięstwie państw centralnych aby zabór rosyjski i Galicja połączyły się i utworzyły trzeci człon monarchii habsburskiej (koncepcja trialistyczna). Po wybuchu wojny 16 sierpnia 1914 , zwolennicy tej idei założyli w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy, którego zadaniem było powołanie do życia Legionów Polskich. J. Piłsudski rozbudowywał Polską Organizację Wojskową. Jednak monarchia Austrio – Węgier pod naciskiem Niemiec miała bardzo dwuznaczne podejście do sprawy polskiej.

Dopiero wielkie straty w armiach Austrio – Węgierskiej i Niemieckiej sprawiły że obydwa cesarstwa zaczęły trochę przychylniej patrzeć na Polaków . W zamian za wstąpienie do armii i udział w wojnie Austryjacy i Niemcy zobowiązali się do utworzenia . 5 listopada 1916 roku cesarze podpisali akt w którym była mowa że za udział w wojnie Polacy „dostaną” państwo. Jednak nie było sprecyzowane jak ma wyglądać przyszła granica Polski i jaki będzie panował ustrój.

6 grudnia 1916 w Warszawie powstała Tymczasowa Rada Stanu (TRS). Po rewolucji lutowej w Rosji Piotrogrodzka Rada Delegatów przyznała Polsce prawo do niepodległości, a Rząd Tymczasowy zapowiedział utworzenie państwa polskiego w sojuszu z Rosją. Powołano Komisję Likwidacyjną do Spraw Królestwa Polskiego, Naczelny Polski Komitet Wojskowy i rozpoczęto formowanie Korpusów Polskich w Rosji. Zachodni członkowie Ententy coraz częściej opowiadali się za odbudową Polski. Ententa uznała Komitet Narodowy Polski w Paryżu, powstały w VIII 1917, za przedstawicielstwo polskie. Zaczęto formować Armię Polską we Francji.
Ponieważ państwa centralne zwlekały z realizacją aktu 5 listopada, Piłsudski odmówił złożenia przysięgi na wierność obu cesarzom i został internowany w Magdeburgu. Przysięgi odmówiły także I i III Brygada Legionów, które rozbrojono i internowano. We wrześniu 1917 państwa centralne powołały Radę Regencyjną jako najwyższą władzę tymczasową w Królestwie Polskim. Po brzeskim traktacie pokojowym tereny przedrozbiorowej Polski znalazły się pod kontrolą Niemiec i Austrio-Węgier. Warunki pokoju wywołały rozczarowanie Polaków; Królestwu Polskiemu odebrano nawet Chełmszczyznę, oddaną Ukrainie. Walczący u boku państw centralnych Polski Korpus Posiłkowy przeszedł pod Rarańczą przez front, by połączyć się z oddziałami II Korpusu Wschodniego W Maju 1918 siły te stoczyły bitwę pod Kaniowem, która stała się symbolem współdziałania sił polskich walczących dotąd po przeciwnych stronach frontu. Korpusy Wschodnie, broniące Polaków przed bolszewikami, zostały rozbrojone przez Niemców.

W Styczniu 1918 prezydent USA W. Wilson poparł niepodległość Polski (czternaście punktów Wilsona). Wojna zakończyła się klęską wszystkich trzech zaborców, co umożliwiło wyzwolenie Polski. 7 października 1918 Rada Regencyjna wydała manifest formułujący postulat niepodległości Polski.

Ostateczną wygraną Polaków w I wojnie światowej, tj. odzyskanie niepodległości przypieczętował „traktat wersalski”, który wszedł w życie 10 stycznia 1920 roku.