Podobieństwa i różnice miedzy konstytucją z 1952 roku a konstytucją z 1997 roku

Obie konstytucje dzieli tylko 45 lat między datami ich uchwalenia, ale całe wieki między warunkami w których obie były uchwalane.

Mimo pozorów suwerenności PRL nie była państwem niezależnym. Dlatego na zawartość konstytucji ma duży wpływ sytuacja geopolityczna w jakiej wtedy funkcjonowała władza w PRL.

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1952 r) zwana również konstytucją Lipcową, została uchwalona 22.VII.1952 r. Wzorowana była (delikatnie mówiąc) na konstytucji Związku Radzieckiego z 1936 r. Złośliwi powiedzieliby, że została napisana i zatwierdzona niekoniecznie na Wiejskiej. Do podstawowych zasad ustrojowych państwa wymienionych w konstytucji PRL należały: rola własności społecznej, ludowładztwo, system przedstawicielski, praworządność i współdziałanie mas w rządzeniu państwem. Konstytucja z 1952 r. powtarzała i sankcjonowała przepisy tzw. Małej konstytucji (z 19 lutego 1947) oraz późniejszych ustaw szczegółowych, podporządkowujących życie w Polsce władzy ludowej. Była 24 razy nowelizowana, m.in. 24.II.1976 r. dokonano zmian prawie we wszystkich rozdziałach, wprowadzając zapisy o Polsce jako o państwie socjalistycznym (w miejsce demokracji ludowej), o PZPR jako o przewodniej sile politycznej społeczeństwa w budowie socjalizmu oraz o umocnieniu przyjaźni i współpracy z ZSRR i innymi krajami socjalistycznymi. W marcu 1990 r. wprowadzono do konstytucji zapis o samorządzie terytorialnym, a we wrześniu o powszechnych wyborach prezydenckich na 5-letnią kadencję.

Od 1989 roku Polska jest państwem suwerennym, ale do 1992 żyliśmy pod „panowaniem” konstytucji z czasów stalinowskich. W 1992 uchwalona zostaje Mała Konstytucja, ale do pełni szczęścia potrzeba jeszcze kilku lat swarów i waśni o każdy szczegół i paragraf. (jak wiadomo z historii jesteśmy w Europie znani jako naród, który integruje się tylko w chwilach zagrożenia, a w normalnych warunkach trudno wypracować porozumienie).

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej została uchwalona 2.IV. 1997 roku. Podstawowymi zasadami ustrojowymi są: republikańska forma rządów, jednolitość państwa, zwierzchnictwo narodu, wolność tworzenia i funkcjonowania partii politycznych oraz zrzeszenia się w organizacjach społecznych, wolności obywateli, obszerny katalog praw.

Czytając obie konstytucje, a nawet ich fragmenty rzuca się natychmiast w oczy zupełnie różny styl i język (nie mam naturalnie nic do zarzucenia poprawności językowej). Szczególnie we wstępie, lub jak teraz się mówi w preambule sztuczny wydumany, nasiąknięty dziwacznymi sformułowaniami język konstytucji 1952 przeciwstawia konstytucja z 1997 język prosty może zbyt pompatyczny, niekiedy ze zbyt zawiłymi zdaniami (widać, że do prostych myśli coś dokładano i uzupełniano).

„Duch” obu konstytucji jest zupełnie inny, więc trudno je bezpośrednio porównywać. Inny jest już cały układ, nazwy poszczególnych rozdziałów (i nie ma się co dziwić, w końcu zmienił się ustrój państwa). Podchodząc matematycznie: Konstytucja PRL zawierała 91 artykułów, a konstytucja RP 145 artykuły. Spróbuję zwrócić uwagę teraz na kilka istotnych różnic.

Przede wszystkim preambuła!!!. We wstępie konstytucji PRL wyczytamy, że „ludem” jest klasa robotnicza i chłopi (a co z resztą mieszkańców Polski?). Konstytucja III RP stwierdza, że naród to wszyscy obywatele bez wyjątku i że wszyscy są równi. W konstytucji PRL można zauważyć mocna współpracę polsko – radziecką, zwaną przyjaźnią. Oddana jest także cześć ZSRR jako „przodownikowi” państw socjalistycznych. Nikt się chyba nie dziwi, że w aktualnej konstytucji nie znajdziemy nic na ten temat.

Inną różnicą która jest widoczna to wzmianki o Bogu (konstytucja RP) PRL-owska konstytucja problem Boga taktownie przemilcza. Poświęca za to spory fragment „szerzeniu idei socjalistycznej”.
Można spojrzeć na sam układ rozdziałów:

PRL
1. Ustrój polityczny
2. Ustrój społeczno-gospodarczy.
3. Naczelne organy władzy państwowej.
4. Naczelne organy administracji państwowej.
5. Terenowe organy władzy państwowej.
6. Sąd i prokuratura.
7. Podstawowe prawa i obowiązki obywateli
8. Zasady prawa wyborczego
9. Godło, barwy i stolica Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
10. Zmiana Konstytucji.

III RP
1. Rzeczpospolita
2. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela
3. Źródła prawa
4. Sejm i senat
5. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

Już po układzie rozdziałów widać, że obydwóm konstytucjom przyświeca inna myśl przewodnia i układ logiczny ustawy zasadniczej. W tej nowszej dopiero podrozdziały uszczegóławiają problemy.
Mimo wielu różnic znajdziemy takie prawdopodobieństwa, które łączą obie konstytucje: obie zakładają niepodległość państwa Polskiego, jego suwerenność oraz obydwie dążą do ochrony naszego państwa przed agresja.
Pozwolę sobie na przytoczenie kilku różnic -z bardzo wielu- treści artykułów odnoszących się do tego samego problemu.

PRL III RP
W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej władza należy do ludu pracującego miast i wsi (Art. 1., ust. 2) Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu 9 (Art. 4., ust. 1 -) Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.( Art. 1)
Zmienił się podmiot rządzący państwem !
Przewodnią siłą polityczną społeczeństwa w budowie socjalizmu jest Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. (Art. 3., ust. 1 (Konstytucja PRL0 Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa (Art. 11., ust. 1)
Po 1989 nie ma już rzadnejk przewodniej siły politycznej. Mamy pluralizm partyjny. (Od przybytku czasem głowa boi)
Wymiar sprawiedliwości w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej sprawują: Sąd Najwyższy, sądy wojewódzkie, sądy rejonowe i sądy szczeólne. 9Art.56., ust. 1) Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. (Art. 175., ust. 1
Widać, że i nazwy się zmieniły
Godłem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest wizerunek orła białego w czerwonym polu. Art. 103., ust.1 Godłem Rzeczypospolitej Polskiej Jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu. Art. 28., ust. 1 (
Konstytucja 1997przywróciła orłu utraconą ( a może zgubioną(?)koronę.
Podstawę ustroju społeczno-gospodarczego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stanowi socjalistyczny system gospodarczy, oparty na uspołecznionych środkach produkcji i socjalistycznych stosunkach produkcji Art. 11., ust. 1.Przedsiębiorstwa państwowe, gospodarując racjonalnie powierzoną im częścią mienia ogólnonarodowego, realizują w sposób planowy zadania gospodarcze i społeczne. Załogi przedsiębiorstw uczestniczą w zarządzaniu przedsiębiorstwami. Art. 13 Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. Art. 64., ust. 1
Zmianie uległ ustrój własnościowy, co ma wpływ na ustrój społeczno gospodarczy.


Podobną analizę można by przeprowadzić dla wszystkich problemów, którymi zajmuje się konstytucja jako ustawa zasadnicza.
Pozwolę sobie teraz już bez przytacznia artykółów zwrócić
W konstytucji PRL w miejsce tradycyjnego podziału na władze ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą wprowadzono w celu zatarcia różnic w kompetencjach poszczególnych organów podziału na organy władzy państwowej ( Rada Ministrów, ministrowie, komisja planowania przy Radzie Ministrów oraz terenowe organy administracji państwowej (organy prokuratorskie i organy kontroli państwowej – Naczelna Izba Kontroli).
Natomiast w konstytucji IIIRP podział władzy jest ściśle określony: dwuizbowy parlament ( Sejm i Senat ) pełni funkcję ustawodawczą i kontrolną . Konstytucja przyjmuje dominującą rolę Sejmu, który jest wybierany w wyborach powszechnych, bezpośrednich, tajnych i równych . Prezydent wybierany w wyborach jest władza wykonawczą ( wraz z Radą ministrów). Sądy są niezawisłe w obu konstytucjach.
Oraz bardzo istotna zmiana dotycząca Kościołów i związków wyznaniowych. W konstytucji PRL mamy:

Art. 70. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność sumienia i wyznania. Kościół i inne związki wyznaniowe mogą swobodnie wypełniać swoje funkcje religijne. Nie wolno zmuszać obywateli do niebrania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. Nie wolno też nikogo zmuszać do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. 2. Kościół jest oddzielony od państwa. Zasady stosunku państwa do kościoła oraz sytuację prawną imajątkową związków wyznaniowych określają ustawy. 3. Nadużywanie wolności sumienia i wyznania dla celów godzących w interesy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest karane.

Natomiast w konstytucji III RP:
1.Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione.
2. Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym.
3. Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego.
4. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy.
5. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami.


Pozwolę sobie teraz przytoczyć nieliczne podobieństwa łączące obie konstytucje

PRL III RP
Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność słowa, druku, zgromadzeń i wieców, pochodów i manifestacji.Urzeczywistnieniu tej wolności służy oddanie do użytku ludu pracującego i jego organizacji drukarni, zasobów papieru, gmachów publicznych i sal, środków łączności, radia oraz innych niezbędnych środków materialnych ( Art. 83., ust. 1 i 2 - ten artykuł był bardzo opacznie interpretowany przez władze PRL. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania informacji. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej. (Art. 54., ust. 1 i 2)
Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej niezależnie od narodowości, rasy i wyznania mają równe prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Naruszenie tej zasady przez jakiekolwiek bezpośrednie lub pośrednie uprzywilejowanie albo ograniczenia w prawach ze względu na narodowość, rasę czy wyznanie, podlega karze. Art. 81., ust. 1 Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury . Art. 35., ust 1
Barwami Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są kolory biały i czerwony. Hymnem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest Mazurek Dąbrowskiego. Godło, barwy i hymn Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej otaczane są czcią i podlegają szczegółnej ochronie. Art. 103., ust. 2, 3, Art. 104 Barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory Biały i czerwony. Hymnem Rzeczypospolitej Polskiej jest Mazurek Dąbrowskiego. Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej Polskiej podlegają ochronie prawnej. Art. 28., ust. 2, 3, 4
Stolicą Polskiej Rzeczypospolitej ludowej jest miasto bohaterskich tradycji Narodu Polskiego - Warszawa. Stolicą Rzeczypospolitej Polskiej jest Warszawa


Podjęta przeze mnie próba porównania obu konstytucji nie wyczerpuje tematu, gdyż jest on zbyt obszerny i jeszcze niejedna praca doktorska zostanie na ten temat napisana. Niezaprzeczalne jest, że obie konstytucje zgodnie z ich podstawowym zadaniem wprowadzały dokładne zapisy o tym jak powinno działać państwo, konstytucja formowała prawa i obowiązki obywateli. Jednakże po porównaniu obu konstytucji jestem zadowolona, że po 1989 roku nastąpiły zasadnicze zmiany i Polska przynajmniej teoretycznie jest państwem prawa.