Kompleksy leśne - większe bory i parki narodowe

Park narodowy to duży obszar (w Polsce ponad 500 ha) wyróżniający się szczególnymi walorami przyrodniczy i krajobrazowymi o charakterze naturalnym, chroniony ze względów naukowych, kulturowych, estetycznych i innych. W parku narodowym nie prowadzi się żadnej działalności gospodarczej, zwłaszcza w wyodrębnionych na jego terenie rezerwatach ścisłych, albo ogranicza się ją do zabiegów mających na celu zachowanie lub przywrócenie jego pierwotnych cech przyrodniczych oraz udostępnienie go ludziom w celu wypoczynku i zwiedzania. Najstarszym parkiem narodowym na świecie jest założony w 1872 roku Park Narodowy Yellowstone w USA, największym parkiem narodowym, o powierzchni 70 mln ha, jest park obejmujący północno-wschodnią część Grenlandii. Całkowita powierzchnia 22 parków narodowych w Polsce wynosi ponad 305 tys. Hektarów.
Babiogórski Park Narodowy to teren objęty ochroną od 1934, 1954 zatwierdzony jako Babiogórski Park Narodowy o powierzchni 3 392 ha (943 ha zajmują lasy, a 1061 ha jest pod ścisłą ochroną). Obejmuje on najwyższą część Beskidu Żywieckiego — masyw Babiej Góry. Roślinność wykazuje układ naturalnych pięter klim: regiel dolny lasów mieszanych — jodłowo-bukowo-świerkowych, regiel górny borów świerkowych, piętro kosodrzewiny i piętro muraw alpejskich. W szacie roślinnej ponad 25 zespołów, w tym endemiczna murawa kostrzewy pstrej, wśród flory kwiatowej (ok. 700 gat.) występuje okrzyn jeleni i rogownica alpejska (jedyne w Polsce). Ponadto rośnie ok. 200 gatunków mchów, 100 gat. wątrobowców, 200 gatunków porostów, 100 gatunków glonów. Wśród fauny występuje ryś, jeleń, niedźwiedź brunatny, głuszec, cietrzew. W roku 1977 Babiogórski Park Narodowy został uznany przez UNESCO za rezerwat biosfery.

Białowieski Park Narodowy to od 1921 teren chroniony, od 1932 rezerwat (pow. 4693 ha), od 1947 zatwierdzony jako Białowieski Park Narodowy (najstarszy w Polsce) o powierzchni 10 502 ha. Obejmuje on tereny Puszczy Białowieskiej, w tym — ścisły rezerwat przyrody (89,3%), Ośrodek Hodowli Rzadkich Zwierząt, Rezerwat Pokazowy Zwierząt Puszczańskich i Park Pałacowy. W szacie roślinnej wyróżnia się ok. 25 zespołów (10 leśnych); przeważają grądy, są też łęgi, olsy, łozowiska oraz bory: mieszane, sosnowe, świerkowe i bagienne. W Białowieskim Parku Narodowym występuje ok. 800 gatunków roślin naczyniowych, ponad 200 gatunków mszaków i porostów i około 1000 gatunków grzybów, z rzadkich roślin — obuwik, pełnik europejski, kosaciec syberyjski, arnika górska, turówka wonna. W faunie (11 000 gat.) występują 62 gat. ssaków i ponad 200 gat. ptaków; z osobliwości — żubr, konik leśny, łoś, bóbr europejski, bocian czarny, orzeł bielik, orlik krzykliwy. W 1977 roku Białowieski Park Narodowy został uznany przez UNESCO za rezerwat biosfery; wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kult. i Przyrody UNESCO, uhonorowany Dyplomem Europy.

Biebrzański Park Narodowy jest to park narodowy o powierzchni 59 223 ha, utworzony w 1993 roku. Obejmuje on tereny znajdujące się na terenie 3 byłych województw: białostockiego, łomżyńskiego i suwalskiego. Jest największym obszarem chronionym w Polsce. Ochroną objęte są naturalne bagna, rozlewiska i torfowiska z całym bogactwem flory i fauny, tereny unikatowe w skali Europy. Pod ścisłą ochroną 2 569 ha, w faunie ptactwo wodne, łoś, wilk, bóbr, cietrzew, batalion, rycyk.

Bieszczadzki Park Narodowy, założony w 1973 roku, o powierzchni 27 834 ha (22746 ha zajmują lasy, 18 425 ha pod ścisłą ochroną), obejmuje najwyższe wzniesienia zachodniego pasma Bieszczad. W parku występuje piętro regla dolnego (wys. 450–1160 m n.p.m.) z naturalnym lasem bukowo-jodłowym; powyżej występują zarośla olszy zielonej i wysokogórskie łąki — połoniny. Charakterystyczną cechą jest brak regla górnego i piętra kosodrzewiny. Dawne tereny uprawne opanowały zarośla, głównie olszy szarej. Flora roślin naczyniowych liczy ponad 800 gatunków, 27 gatunków to rośliny wschodniokarpackie, a wilczomlecz karpacki i pszeniec biały to endemity. Fauna kręgowców obejmuje ok. 200 gatunków, np. niedźwiedź brunatny, ryś, żbik, dzik, jeleń, oraz wprowadzony do Bieszczadzkiego Parku Narodowego żubr. Planowany jako jeden z pierwszych na świecie międzypaństwowy Rezerwat Biosfery obejmujący oprócz Bieszczadzkiego Parku Narodowego także tereny ukraińskie i słowackie. Wraz z parkami krajobrazowymi: Doliny Sanu i Ciśniańsko-Wetlińskim, wchodzi w skład utworzonego w roku 1992 Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery UNESCO Karpaty Wschodnie.

Drawieński Park Narodowy jest to obszar chroniony założony w 1990 roku, o powierzchni 11 342 ha, pod ochroną ścisłą 368 ha. Obejmuje centralną część Równiny Drawskiej, w obrębie Puszczy Drawskiej; przeważają równiny sandrowe z głębokimi wąwozami rzek, czasem z jeziorami rynnowymi. W szacie roślinnej dominują lasy, głównie bory sosnowe, także lasy bukowe, grądy grabowe, łęgi i olsy. Stanowi on ostoje rzadkich gatunków zwierząt, np. bobra, bociana czarnego, bielika.

Gorczański Park Narodowy jest parkiem narodowym, założonym w 1981 roku w rejonie Karpat fliszowych. Obejmuje on centralną część masywu Gorców z dwoma głównymi grzbietami biegnącymi od Turbacza w kierunku szczytów Gorc i Kudłoń. Powierzchnia parku wynosi 7 019 ha, w tym pod ochroną ścisłą 2 850 ha, zachowane piętrowe zróżnicowanie roślinności, fragmenty pierwotnej Puszczy Karpackiej z jodłami i bukami liczącymi po około 250 lat, liczne gatunki roślin górskich i wysokogórskich, w tym jedyne w Polsce stanowisko podejźrzona lancetowatego. W faunie — jeleń, ryś, żbik, tchórz, gronostaj, z ptaków — głuszec, bocian czarny, kruk.

Kampinoski Park Narodowy założony został w 1959 roku w pradolinie Wisły, na terenie Puszczy Kampinoskiej, od wschodu graniczący z Warszawą. Powierzchnia parku sięga 38 544 ha, w tym pod ochroną ścisłą 4 638 ha, bory, lasy mieszane, grądy, olsy, pasy wydm piaszczystych, bagna, torfowiska. Park jest ostoją łosi, lęgowiskiem czapli siwej. We florze — reliktowe stanowisko chamedafne północnej. Znajduje się tu cmentarz partyzancki z 1944 roku w Wierszach oraz ofiar hitleryzmu w Palmirach, a we wsi Granica — Muzeum Kampinoskiego Parku Narodowego.

Karkonoski Park Narodowy to obszar chroniony, założony w 1959 roku w szczytowych partiach Karkonoszy. Powierzchnia parku wynosi 5 573ha (rezerwat ścisły 1717 ha), a graniczy z czeskim parkiem narodowym. W górnych partiach znajdują się grupy skał fantastycznych kształtów, ponadto rumowiska skalne, cyrki lodowcowe i jeziorka, liczne źródła i potoki. Na wierzchowinie torfowiska wysokie; roślinność o układzie piętrowym, z niewielkimi partiami naturalnych lasów bukowych; stanowiska wierzby lapońskiej i poryblinu jeziornego oraz reliktowej skalnicy śnieżnej. W faunie z gatunków rzadszych — ryjówka górska, koszatka, siewka górska, płochacz halny. Planowane utworzenie Międzynarodowego (Transgranicznego) Rezerwatu Biosfery.

Narwiański Park Narodowy jest to park narodowy założony w 1996, o powierzchni 7 350 ha, obejmujący bagienną dolinę Narwi (od Suraża do Rzędzian) wraz z rozlewiskami. Najliczniej reprezentowane zespoły roślinności wodnej i szuwarowej. W faunie liczne zagrożone gatunki ptaków, m.in.: batalion, dubelt, wodniczka, rokitniczka; wśród ssaków bóbr i wydra.

Ojcowski Park Narodowy to obszar chroniony, założony w roku 1956, o powierzchni 2146 ha (w tym rezerwat ścisły — 251 ha). Obejmuje on dolinę Prądnika i Sąspówki. Znajdują się w nim liczne jary i jaskinie (ok. 150), m.in. Zbójecka, Łokietka, Ciemna; skały o fantastycznych formach (iglice, maczugi, bramy), wymyte w wapieniach jurajskich. W bogatej florze — wiśnia karłowata (gat. reliktowy), las jaworowy, a w faunie — gatunki objęte ochroną, np. pluszcz, drozd skalny, padalec turkusowy; ciekawa fauna jaskiń (nietoperze, rzadkie owady bezskrzydłe). Stanowiska jaskiniowe (m.in. Jaskinia Ciemna, schronisko Wylotne) z materiałami krzemiennymi, gł. z paleolitu środkowego. Występują tu ślady kultur z epoki brązu i z okresu wpływów rzymskich.

Pieniński Park Narodowy to chroniony obszar założony w 1932, utworzony formalnie w 1954, o powierzchni 2346 ha (w tym rezerwaty ścisłe 777 ha — gł. wschodnie partie Pienin). Jest osobliwością przyrodniczą i krajobrazową w skali europejskiej; w przełomie Dunajca piętrzą się ściany wapiennych szczytów (m.in. Trzy Korony, Sokolica); wąwozy z potokami. We florze — lasy bukowo-jodłowe, naskalne stanowiska sosny zwyczajnej, jałowca sawiny, endemity — m.in. złocień Zawadzkiego, mniszek pieniński, pszonak pieniński, a w faunie — ryś, żbik, liczne gatunki ptaków, np. puchacz, orzeł przedni, nagórnik skalny, bardzo bogata fauna bezkręgowców. Występują tu szczątki kopalne z pliocenu i plejstocenu.
Słowiński Park Narodowy to założony w 1966 roku park o powierzchni 18 618 ha, w tym pod ochroną ścisłą 5619 ha, który obejmuje Mierzeję Łebską, jezioro Łebsko i jezioro Gardno oraz pas wybrzeża po ujście do Morza Bałtyckiego rzeki Łupawy. Są tu największe w środkowej Europie ruchome wydmy, o wysokości do ok. 50 m, z cmentarzyskami drzew. Występuje typowa roślinność wydmowa (z mikołajkiem i wydmuchrzycą nadmorską), w zagłębieniach śródwydmowych torfowiska (z widłakiem torfowym i rosiczką) oraz nadmorski bór sosnowy. Bogata fauna ptaków wodnych, ostoja ptaków przelotnych. Znaleźć to można zabytki słowińskiej ludowej kultury materialnej (we wsi Kluki skansen). W roku 1976 park został uznany przez UNESCO za Świat. Rezerwat Biosfery.

Świętokrzyski Park Narodowy, założony w 1950, o powierzchni 7632 ha, w tym pod ochroną ścisłą 1731 ha, w Górach Świętokrzyskich (od 1922 rezerwat ścisły). Obejmuje on pasmo Łysogór z Łysicą, Łysą Górą, Górą Chełmową, część Pasma Klonowskiego i Doliny Wilkowskiej. Są tu liczne rumowiska skalne — gołoborza otoczone borem jodłowym z bzem koralowym, widłakiem jałowcowym (endemit); buczyna karpacka, lasy mieszane i bór mieszany z dębem, sosną i modrzewiem polskim (endemit). Z ptaków występują tu m.in.: orlik krzykliwy, krzyżodziób, płochacz, strzyżyk, mysikrólik. Znaleźć to można zabytki archeologiczne, architektoniczne (kościół i klasztor pobenedyktyński na Łysej Górze) i kultury materialnej (dymarki).

Tatrzański Park Narodowy, park narodowy założony w 1954 (chroniony od 1937). Powierzchnia parku wynosi 21 164 ha (pod ochroną ścisłą 11 514 ha). Obszar parku obejmuje północną część Tatr Wysokich i Tatr Zachodnich, graniczy ze słowackim Tatrzańskim Parkiem Narodowym. Występuje tu bogata i urozmaicona rzeźba terenu, kotły lodowcowe, kominy, jeziora górskie, potoki, siklawy, jaskinie; bogata i zróżnicowana roślinność górska i wysokogórska. W reglu dolnym resztki boru mieszanego jodłowo-bukowego ze świerkiem, ponadto wprowadzone sztucznie świerczyny; w reglu górnym bory świerkowe z domieszką jaworu i modrzewia; zwarte połacie kosodrzewiny z brzozą karpacką, różą alpejską i in.; wysokogórskie murawy (hale); liczne rośliny chronione (sosna limba, szarotka alpejska, szafran spiski, goryczki, dziewięćsił bezłodygowy i in.). W faunie m.in.: kozica, świstak, niedźwiedź brunatny, ryś, orzeł przedni, pomurnik, skrzelopływka bagienna (relikt). W 1992 roku utworzony został tu przez UNESCO Międzynarodowy Rezerwat Biosfery Tatry (łącznie ze słowackim Tatrzańskim Parkiem Narodowym).

Wigierski Park Narodowy to park narodowy założony w 1989, o powierzchni 15 085ha, w tym pod ścisłą ochroną 379 ha, obejmuje fragmenty Pojezierza Suwalskiego wraz z pn. krańcem Puszczy Augustowskiej. Powołany został głównie do ochrony jezior (18,5%), obejmuje lasy (65,7%), łąki, bagna, torfowiska, wydmy oraz grunty orne, które po raz pierwszy w Polsce są objęte ochroną krajobrazową. Na terenie o krajobrazie polodowcowym występują m.in.: moreny czołowe, sandry, ozy, kemy, rynny i zagłębienia wytopiskowe, zajęte głównie przez jeziora o różnej głębokości, najgłębsze i największe — Wigry, ponadto ok. 30 innych. Jezioro Wigry 1975 zostało wpisane na listę najcenniejszych obiektów wodnych w programie Aqua (Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody) ze względu na bardzo urozmaiconą linię brzegową, liczne wyspy, półwyspy, zatoki, pagórki, czystą wodę, liczne rzeczki (Czarna Hańcza) i bogactwo fauny; wiele jezior uległo zatorfieniu, 11 małych, śródleśnych jezior dystroficznych, zw. sucharami, otaczają mszary torfowcowe, które odrywając się tworzą pływające wyspy. Bardzo bogata szata roślinna, 62 zespoły roślinne: torfowiskowe, leśne, wodne i łąkowe; spośród drzew najliczniej występuje sosna, świerk, brzoza brodawkowata, omszona i olsza czarna; we florze ok. 300 gatunków porostów, kilkaset gatunków mszaków i grzybów, oraz wiele rzadkich roślin kwiatowych. Bogata fauna — 80 gatunków ptaków, 25 gatunków ryb (w tym rzadka sieja), bobry (tu przetrwała jedyna ich naturalna kolonia).

Woliński Park Narodowy, park narodowy założony w roku 1960. Powierzchnia parku wynosi 10 937 ha, w tym pod ścisłą ochroną 165 ha. Obejmuje on dyluwialną część wyspy Wolin z urwistym klifem nad Morzem Bałtyckim i z klifem ze skałkami wapiennymi nad Zalewem Szczecińskim. Falisty krajobraz morenowy z najwyższym wzniesieniem Grzywacz (115 m). Występują tu jeziora, lasy bukowe, lasy mieszane bukowo-dębowe, bór mieszany z sosną, bukiem i dębem, nadmorski bór sosnowy; roślinność wydmowa, na obrzeżu klifu — skupienia rokitnika zwyczajnego. W faunie występują liczne gatunki ptaków drapieżnych (bielik, kobuz, orlik krzykliwy, rybołów, pszczołojad). Park stanowi ostoje ptaków wodnych.