Antarktyda - wspólne dobro ludzkości

Antarktyda - siódmy kontynent świata- zajmuje centralną część Antarktyki. Antarktyka to rozległe obszary wodne i lądowe położone wokół bieguna południowego naszego globu. Nazwa ta pochodzi prawdopodobnie od dwóch greckich wyrazów: anti- naprzeciw i arktos- niedźwiedź. Można zatem uważać, że grecka nazwa Antarktikos odnosi się do obszarów położonych naprzeciw gwiazdozbioru Małej czy Wielkiej Niedźwiedzicy lub Arktyki, obejmującej północne obszary kuli ziemskiej.

Antarktyda jest kontynentem sześciu biegunów. Południowy biegun geograficzny, gdzie na 90 szer. S zbiegają się wszystkie południki, leży na wysokości 2800 m n.p.m. i nie jest centralnym punktem tego kontynentu.
W geometrycznym centrum Antarktydy został wyznaczony biegun niedostępności. Jest on odległy od wszystkich wybrzeży o około 2000 km. Leży na wysokości 3917 m n.p.m., a jego współrzędne wynoszą: 82 szer. geogr. S i 55 dł. W. Na wybrzeżu Ziemi Adeli znajduje się biegun wiatrów. Jest to miejsce występowania najsilniejszych stałych wiatrów na kuli ziemskiej, dochodzących do 80 km/s (308 km/h). Tu zlokalizowana jest francuska stacja badawcza Dumont d’Urville.

Biegun ziemskiego pola magnetycznego, tj. południowy biegun magnetyczny, ma zmienne położenie. Nie znajduje się on na powierzchni ziemi, gdzie występowanie licznych metali w skorupie ziemskiej zakłóca ople magnetyczne, lecz nad nią, na pewnej wysokości, gdzie wpływ anomalii wywołanych skorupą ziemską jest mniejszy i można mierzyć rzeczywiste pole magnetyczne.

Biegun geomagnetyczny, a więc rejon, w którym zachodzi do zakłóceń magnetycznych, znajduje się w połowie odległości między biegunem geograficznym a magnetycznym.

Szóstym biegunem na Antarktydzie jest południowy biegun zórz polarnych, który leży na zachód od morza Rossa na Ziemi Mary Byrd. Jest to miejsce, gdzie zjawisko zórz polarnych występuje z największym natężeniem.

Antarktyda to ogromny kontynent. Jest on prawie dwukrotnie większy od Australii, a półtora raza od Europy. Długość linii brzegowej Antarktydy wynosi około 27000 km.

Antarktyda dzieli się wzdłuż zewnętrznych stoków Gór Transantarktycznych na Antarktydę Wschodnią, większą (ok. 10 mln km2) i bardziej zwartą, położoną prawie w całości na półkuli wschodniej, i Antarktydę Zachodnią, mniejszą i bardziej rozczłonkowaną, z Półwyspem Antarktycznym.

Prawie cały obszar Antarktydy (95,5% powierzchni) pokryty jest największym na kuli ziemskiej lądolodem, o średniej grubości ok. 2300 m, maksymalnie ok. 4800 m. Objętość masy lodowej szacowana jest na ok. 30 mln km3. Lądolód ten na znacznych obszarach wkracza w obszary morskie, tworząc rozległe lodowce szelfowe. Niewielkie obszary Antarktydy nie pokryte lodem, zwane są oazami, znajdują się w nich jeziora odmarzające w lecie i małe strumyki. Do oaz nizinnych należą m.in.: Grearsona, Bungera, Vestfold, do górskich, zwanych suchymi dolinami: Wrighta, Taylora, Wiktorii. Linia brzegowa o łącznej długości 27 tys. km - tylko na krótkich odcinkach nie tworzona przez masy lodowe - jest stosunkowo słabo rozwinięta.

Rozległe lodowe przestrzenie Antarktydy są równinne. Tylko miejscami można spotkać niewielkie pofałdowania, które świadczą o nierównym podłożu skalnym pod lodem. Mniejsze deformacje na powierzchni lądolodu są niekiedy wywołane nierównomiernym odkładaniem się śniegu. W okolicach bieguna południowego powierzchnia lądolodu jest prawie płaska- jest to Płaskowyż Polarny.

Antarktydę cechuje najsurowszy na całej kuli ziemskiej klimat - polarny, bardzo suchy. Wiąże się to - oprócz szerokości geograficznej- z występowaniem nad kontynentem stałego ośrodka wysokiego ciśnienia. Średnia roczna temperatura wynosi od -10C do -25C (przeciętna temperatura w zimie ok. -60 do -70C oraz -30 do -50C w lecie). Na Antarktydzie odnotowano najniższą temperaturę na kuli ziemskiej, wynoszącą -89,2C. Kontynent cechuje się występowaniem stałych i silnych wiatrów, a także niskich opadów (do 600 mm rocznie). Na Antarktydzie nie występuje stała, powierzchniowa sieć wodna.

W 1959 przedstawiciele 12 państw uczestniczących w pracach Międzynarodowego Roku Geofizycznego (1957-1958) zorganizowali w Waszyngtonie konferencję, zakończoną podpisaniem układu, w którym zadeklarowano wykorzystanie Antarktyki wyłącznie do celów pokojowych, ogłoszono ją strefą neutralną i zdemilitaryzowaną, zakazano prób z jakimkolwiek rodzajem broni. Zagwarantowano swobodę badań naukowych i współpracę międzynarodową w tej dziedzinie. W celu realizacji zasad traktatu postanowiono organizować konsultacje, do których 1977 została dopuszczona także Polska. 1980 przyjęto konwencję o zachowaniu żywych zasobów morskich Antarktyki, 1980 konwencję o jej zasobach mineralnych, postanawiając nie eksploatować ich przez co najmniej 50 lat.

Zainteresowanie Polaków krajami polarnymi, a ściślej Antarktyką, datuje się już od bardzo dawna, od wypraw Jerzego Forstera, a potem H.Arctowskiego i A.B.Dobrowolskiego. Powojenna historia polskich badań antarktycznych rozpoczyna się od 1959 r., kiedy to siedmioosobowa wyprawa Polskiej Akademii Nauk pod kierownictwem Wojciecha Krzemińskiego przejęła od Rosjan stację Oasis w Oazie Bungera i nadała jej imię Antoniego Bolesława Dobrowolskiego. Przez kilka dni pobytu w stacji polscy polarnicy zdołali jedynie przeprowadzić wstępne obserwacje naukowe.

W grudniu 1975 r. wyruszyła na dwóch statkach do Antarktyki I Polska Ekspedycja Morska Polskiej Akademii Nauk, której zadaniem było rozpoznanie możliwości połowów kryla na skalę przemysłową. Zainicjowane podczas tej ekspedycji prace biologiczne oraz przemysłowa eksploatacja zasobów biologicznych Antarktyki były kontynuowane w sezonie 1976/77 przez II Polską Ekspedycję Krylową, zorganizowaną przez Morski Instytut Rybacki w Gdyni.

Największym niewątpliwie wydarzeniem w historii polskich badań antarktycznych było założenie Stacji im. Henryka Arctowskiego na wyspie Króla Jerzego w rejonie Szetlandów Południowych. Inicjatorem założenia stacji antarktycznej, która rozpoczęła działalność 27 lutego 1977 r., jest wielokrotny uczestnik rosyjskich wypraw antarktycznych, doświadczony polarnik prof. Stanisław Rakusa-Suszczewski.

Przez kilka lat głównym obiektem badań biologicznych był kryl, zawierający duże ilości białka. Zamierzano go wykorzystać do celów spożywczych lub przetwarzać na mączkę paszową.

Obecnie na południe od 60 szer. geogr. S funkcjonują w cyklach rocznych 43 stacje badawcze należące do 18 państw, przy czym większość z nich jest zlokalizowana na Półwyspie Antarktycznym i leżących blisko niego wyspach oraz na Szetlandach Południowych i Orkadach Południowych.

Najwięcej stacji antarktycznych ma Rosja – 7, następnie kolejno Argentyna –6, Chile, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania po 4, Australia i Japonia po 3, Niemcy –2 oraz Brazylia, Chiny, Francja, Indie, Korea Południowa, Nowa Zelandia, Polska, RPA, Urugwaj i Włochy po 1. Niektóre z wymienionych już państw, a także inne kraje, mają na Antarktydzie również stacje, które działają tylko w sezonach letnich, a sporadycznie przez cały rok.

Wbrew pozorom Antarktyda to także ośrodek turystyczny odwiedzany przez turystów. Ruch turystyczny na Antarktydzie zapoczątkowany został w latach 1957/58 podczas Międzynarodowego Roku Geofizycznego. Przeprowadzone w tym czasie badania, a także popularyzacja wiedzy o Antarktydzie wzbudziły ogromne zainteresowanie tym regionem świata. Główny motyw podróży turystycznych stanowiła chęć poznania fascynującego krajobrazu lodowego kontynentu. Organizowane są rejsy statkiem oraz przeloty nad Antarktydą samolotem bez lądowania.

Głównym miejscem koncentracji ruchu turystycznego jest Półwysep Antarktyczny i wyspy przybrzeżne. Turyści odwiedzają stacje badawcze i obserwują zwierzęta zamieszkujące w wodach i na brzegach Antarktydy. Zainteresowaniem cieszą się zwłaszcza kolonie pingwinów.

Ruch turystyczny jest, niestety, zjawiskiem przynoszącym szkody środowisku przyrodniczemu Antarktyki. Powoduje on bowiem niszczenie i tak ubogiej roślinności, płoszenie zwierząt, zaśmiecanie, hałas, powstawanie ścieków itp. W związku z tym organizacje ekologiczne coraz częściej domagają sie ograniczenia ruchu turystycznego na tym kontynencie.