Henryk Sienkiewicz.

SIENKIEWICZ HENRYK (pseud. Litwos), 1846 1916, pisarz, uznany za jednego z najwybitniejszych twórców prozy pol. i świat.; od 1869 publicysta Tygodnika Ilustrowanego, Przeglądu Tygodniowego, Gazety Polskiej, 1874 78 współwydawca Niwy, 1882 87 red. Słowa; występował przeciw antypol. polityce rządu niem. 1881 współzał. Kasy im. Mianowskiego; odbył m.in. podróże do USA 1876 78 (Listy z podróży do Ameryki 1878) i do Zanzibaru 1890 91 (Listy z Afryki 1892); 1900 uczczony jubileuszem 25-lecia twórczości, który przypadł 1897 (w darze od narodu otrzymał pałacyk w Oblęgorku pod Kielcami); po wybuchu I wojny świat. działał w Szwajcarii jako prezes Szwajc. Kom. Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. We wczesnej twórczości gł. nowelista, twórca najbardziej wyrazistych w literaturze epoki obrazów niedoli chłopa osaczonego przez działających wspólnie dwór, plebanię i urzędników carskich (Szkice węglem 1880), zmuszonego do walki za cudzą sprawę (Bartek Zwycięzca 1882), marnującego talenty z braku warunków i możliwości edukacji (Janko Muzykant 1880), ginącego na obczyźnie w poszukiwaniu pracy (Za chlebem 1880) oraz twórca obrazów niedoli wygnańczej i patriot. nostalgii (Latarnik 1882), a także ucisku zaborczej szkoły (Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela 1880). Zyskał sławę jako autor powieści hist. pisanych ku pokrzepieniu serc; w cyklu zw. Trylogią (Ogniem i mieczem, t. 1 3 1884, Potop, t. 1 6 1886 ekranizacja J. Hoffmana 1974, Pan Wołodyjowski, t. 1 3 1887 88 ekranizacja J.Hoffmana 1969) zawarł niezwykle barwny i sugestywny, choć wyidealizowany, obraz życia i wydarzeń dziejowych w Polsce w XVIII w. (w dobie wojen kozackich, najazdu szwedz., wojen z Turcją 1648 72); w powieści Krzyżacy (t. 1 4 1900 ekranizacja A. Forda 1960) dał wspaniałą wizję zmagań rycerskiej Polski z zakonem krzyżackim aż do zwycięstwa w bitwie pod Grunwaldem; w powieści z czasów Nerona Quo vadis (t. 1 3 1896, za którą 1905 otrzymał Nagrodę Nobla) ukazał duchowy tryumf chrześcijaństwa nad przemocą imperium rzymskiego. Pisał także powieści o tematyce współcz.: Rodzina Połanieckich (t. 1 3 1895 serial telew. J. Rybkowskiego 1978), pamflet na rewolucję 1905 07 Wiry (t. 1 2 1910), Bez dogmatu (t. 1 3 1891), z popularnym ówcześnie portretem dekadenta; ponadto powieści hist. Na polu chwały (1908) i Legiony (1918, nie ukończona), powieść dla młodzieży W pustyni i w puszczy (1911 ekranizacja W. Ślesickiego 1973), opowiadania, utwory sceniczne, bogata korespondencja (Listy, cz. 1 2 1977); publicystyka, pisma krytycznolit.; Dzieła (t. 1 60 1948 55), Wybór nowel i opowiadań (1979), Dzieła wybrane (t. 1 9 1991).