Są ważnym źródłem informacji geograficznej. Korzystamy z nich nie tylko na lekcjach geografii, ale także w życiu codziennym. Mapy samochodowe towarzyszą nam w czasie podroży, a turystyczne pozwalają odnaleźć ciekawe miejsca i szlaki turystyczne. Dosyć często oglądamy je w różnych programach telewizyjnych. Są to na przykład mapy synoptyczne, które umożliwiają zapoznanie się z prognozą pogody na najbliższe dni. Mapa jest płaskim obrazem Powierzchni Ziemi lub jej części, przedstawionym na płaszczyźnie. Jedną z najważniejszych cech mapy jest jej wierność, czyli możliwość odczytania rzeczywistych rozmiarów obiektów oraz określania ich położenia. Pomagają w tym: skala mapy i odwzorowanie kartograficzne, czyli matematyczne podstawy konstrukcji map. Ponieważ treść mapy jest symboliczna, bardzo ważna dla jej użytkowania jest także czytelność. Osiągana jest ona dzięki umiejętnie dobranej liczbie prezentowanych obiektów i zjawisk (generalizacji) oraz wyjaśnieniu w legendzie wszystkich używanych na mapie znaków.
Skala mapy
Powierzchnia kuli ziemskiej zajmuje 510 min km2. Nie ma więc możliwości, aby przedstawić fi na mapie w naturalnych rozmiarach. W tym celu stosuje się zmniejszenie, czyli skali; Skala mapy to stosunek długości odcinka zmierzonego na mapie do odpowiadającej mu odległości w terenie.
Przedstawia się ją w trzech postaciach:
- liczbowej, np. 1:100 000. Zapis ten oznacza, że wszystkie rzeczywiste odległości zostały' pomniejszone na mapie 100 000 razy.
- mianowanej, np. 1 cm – 1 km, 1 cm - 1000 m lub 1 cm - 100000 cm. Zapisanie skali liczbowe, w postaci mianowanej ułatwia czytanie odległości na mapie,
- liniowej, czyli w formie podziałki. Jest to graficzne przedstawienie skali mapy, ułatwiające szybkie odczytywanie orientacyjnych odległości na mapie.
Od skali, w jakiej wykonana została mapa, zależy szczegółowość przedstawionej na niej treści. Na mapie w większej skali można przedstawić więcej szczegółów, więc obraz powierzchni Ziemi jest dokładniejszy (skala mapy 1:100 000 jest większa niż 1:500 000).
Ze względu na skalę można podzielić mapy na:
- topograficzne - wykonane są w dużych skalach, powyżej 1:200 000,
- przeglądowe - ich treść przedstawiona jest w skalach mniejszych niż 1:200 000.
Odwzorowanie kartograficzne
Ponieważ Ziemia jest bryłą zbliżoną do kuli, bardzo dużo problemów stwarza kartografom przedstawienie jej powierzchni na płaszczyźnie. Jednym ze sposobów przedstawiania po- wierzchni Ziemi jest odwzorowanie na płaszczyźnie siatki geograficznej, czyli układu południków i równoleżników przedstawionych na globusie. W zależności od tego, jaka powierzchnia została użyta do rzutowania siatki geograficznej, rozróżnia się odwzorowania:
- płaszczyznowe.
- stożkowe.
- walcowe.
W wyniku odwzorowania siatki geograficznej na płaszczyźnie powstaje siatka kartograficzna. Ma ona jednak bardzo dużo zniekształceń w stosunku do ułożenia południków i równoleżników na globusie. W stosunku do siatki geograficznej, w zależności od rodzaju odwzorowania. Siatka kartograficzna może wiernie przedstawiać odległości (siatka wiernoodległościowa) powierzchnie (wiernopowierzchniowa) lub kąty (wiernokątna).
Bez względu na rodzaj użytego do konstrukcji mapy odwzorowania, nie da się uniknąć zniekształceń. Można jedynie próbować zmniejszyć. Służą temu odwzorowania umowne (pseudoklasyczne) uzyskiwane dzięki modyfikacji siatek płaszczyznowych, stożkowych i walcowych; czyli klasycznych.
Legenda mapy, rodzaje map
Jedną z podstawowych cech mapy jest jej czytelność. Umożliwia ją dołączona do każdej mapy legenda, która zawiera zwykle informację o skali i zastosowanym odwzorowaniu kartograficznym oraz objaśnienie wszystkich znaków umownych użytych na mapach. Obraz powierzchni Ziemi jest obrazem symbolicznym, bowiem większości przedstawianych na mapie obiektów, ze względu na duży stopień pomniejszenia oraz trójwymiarowość, nie da się przedstawić w rzeczywistym kształcie i rozmiarze. Czytając treść mapy, należy bezwzględnie zaznajomić się z jej legendą, ponieważ jednakowe znaki na dwóch różnych mapach mogą opisywać zupełnie inne zjawiska. Ze względu na treść przedstawioną na mapie wyróżniamy mapy:
ogólnogeograficzne - wyróżnia Się wśród nich mapy fizyczne, które przedstawiają zarys linii brzegowej, ukształtowanie powierzchni, wody powierzchniowe, większe miasta i główne drogi, oraz polityczne, na których przedstawiane są granice państw na tle wybranych elementów map fizycznych;
- tematyczne - prezentują wybrane zagadnienia z zakresu geografii fizycznej (np.: mapa geologiczna, klimatyczna, rozmieszczenia gleb czy formacji roślinnych) lub geografii społeczno-ekonomicznej (np.: mapa rozmieszczenia ludności, gospodarcza czy typów rolnictwa). Tworzone są na bazie wybranych elementów map ogólnogeograficznych.
Generalizacja mapy
Ponieważ mapa jest zmniejszeniem powierzchni Ziemi, nie da się na niej przedstawić wszystkich zjawisk i obiektów. Aby uzyskać jak najlepszą czytelność, stosuje się generalizację map, czyli uogólnienie ich treści.
Mapy generalizuje się, gdy:
- zmniejsza się skalę mapy. Na mapach w mniejszej skali nie da się przedstawić takiej samej liczby szczegółów, co na mapach w skalach większych. W tym celu pomija się najdrobniejsze elementy lub upraszcza przebieg linii. W niektórych przypadkach zastępuje się znakiem umownym powierzchnię obiektu lub zjawiska, która w danej skali nie byłaby widoczna, a jest to element szczególnie istotny dla treści mapy;
- wykonuje się mapy tematyczne. Na takich mapach najważniejsze jest zaprezentowanie zjawiska związanego z tematem mapy. Rezygnuje się więc z obiektów, które mogłyby zmniejszyć czytelność mapy, a pozostawia tylko te, które ułatwiają określanie położenia.
