Pozytywizm

Żaden z twórców tej epoki nie dożył wydania swoich najważniejszych dzieł poza cenzurą.
Oprócz skutków politycznych upadek powstania miał także charakter symboliczny: wiązał się z utratą wiary w sens romantycznych ideałów i romantycznych scenariuszy historii. Istotną rolę odgrywał także codzienny, praktyczny wymiar klęski - trzeba było zaakceptować trudne warunki postyczniowej rzeczywistości, nauczyć się w nich żyć, a nawet planować przyszłość. Wspólne dla POKOLENIA POSTYCZNIOWEGO było pragnienie zmiany: autorytetów, światopoglądów, ideałów. Młodzi ludzie wyszli z powstania z poczuciem, że nie da się dłużej żyć i tworzyć według tych romantycznych wzorów, które, jak na przykład koncepcje spisków czy wizje mesjanistyczne, po upadku powstania odbierano jako skompromitowane. Nie chcieli też dłużej akceptować romantycznej wizji świata z jej idealizmem i akcentowaniem duchowej strony rzeczywistości. Ich sprzeciw budziły także: wybujały, egotyczny indywidualizm, charakterystyczne dla romantyków formy uczuciowości, upodobanie do niezwykłości i fantastyki. Odpowiedzi na pytanie "Co dalej?" nie szukali już w działalności konspiracyjnej i niepodległościowych zrywach, ale w napływających z Zachodu nowościach, przede wszystkim w FILOZOFII POZYTYWNEJ. Nowa myśl dostarczała im argumentów, za pomocą których uzasadniali swój program społeczny.

1.Pozytywizm- szkoła myślenia
W drugiej połowie XIX wieku POZYTYWIZM- jako szeroki prąd filozoficzny i kulturowy- przenikał do wielu dziedzin: historiografii, polityki, socjologii. Przymiotnik POZYTYWNY u AUGUSTA COMTE'A, "ojca' filozofii pozytywizmu, znaczył: ścisły, rzeczowy, praktyczny i użyteczny, w przeciwieństwie do czegoś wydumanego, wysnutego z fantazji. Podstawą pozytywistycznej szkoły myślenia jest poleganie na faktach. Pozytywista obserwuje rzeczywistość, śledzi układ przyczyn i skutków, z przebiegu zjawisk potrafi wyciągać obiektywne wnioski. Nie pyta o to, czego wyjaśnić racjonalnie nie sposób. Do opisu świata używa narzędzi, których dostarcza najnowsza nauka (przede wszystkim przyrodoznawstwo, a także socjologia, ekonomia, statystyka), odrzucając to wszystko, czego się nie da zbadać za pomocą metod stosowanych w naukach ścisłych ( dlatego też Comte negował metafizykę, z jej własną, odrębną metodologią). Główne hasło pozytywistycznej szkoły myślenia zamyka się w formule Comte'a: "WIEDZIEĆ, ŻEBY PRZEWIDYWAĆ, ŻEBY MÓC".
Idee pozytywizmu krążyły w różnych środowiskach polskich już w okresie przedpowstaniowym- w zaborze austriackim, wśród młodych pisarzy galicyjskich i w zaborze pruskim, gdzie "trzeźwi entuzjaści" podejmowali różne inicjatywy ekonomiczne. Idee te, przygłuszone w czasie gorączki powstania styczniowego, która ogarnęła wszystkie właściwie ziemie polskie, odżyły po jego upadku i stały się jedyną alternatywną dla poczucia bezradności i beznadziei po przegranej.

2. Polscy pozytywiści- najważniejsze hasła.
Z koncepcji SPOŁECZEŃSTWA JAKO ORGANIZMU polscy pozytywiści wyprowadzili wniosek o potrzebie zasadniczej zmiany myślenia o społeczeństwie: jeśli bowiem wszystkie jego "organa" są tak samo ważne dla funkcjonowania całości, należy zadbać o harmonijny rozwój środowisk i klas do tej pory zaniedbanych. Polscy uczniowie Spencera przeciwstawiali się wzorcom kultury szlacheckiej. Mówili i konieczności demokratyzacji kultury, o uświadamianiu upośledzonych warstw społecznych. Wierzono, że dostęp do najnowszych osiągnięć cywilizacji wpłynie pozytywnie na świadomości i rozwój całego społeczeństwa. Stąd płynęły hasła PRACY ORGANICZNEJ (działań zmierzających do uzdrowienia społeczeństwa i usprawnienia jego funkcjonowania, między innymi przez unowocześnienie przemysłu, rolnictwa i handlu), PRACY U PODSTAW (nakierowanej na troskę o lud, przede wszystkim na jego oświatę, świadomość narodową i zdrowie), a także zainteresowanie sytuacją mniejszości narodowych (hasło ASYMILACJI ŻYDÓW i program EMANCYPACJI KOBIET).