Postępowanie cywilne w czasach postśredniowiecznych.

Proces cywilny
- proces włoski: podstawą odrodzenie zasad procesu rzymskiego, działalność glosatorów, komentatorów i kanonistów: proces rzymsko-kanoniczny
- rozpowszechnienie pisemności; toczony głównie poprzez wymianę pism procesowych
- proces skargowy – zasada dyspozycyjności (rozporządzalności) – tylko od woli strony zależało rozpoczęcie procesu – nemo iudex sine actore
- zasada kontradyktoryjności (sporności) – do samych stron należało gromadzenie i przedstawienie materiału procesowego; sędzia w ogóle nie działał z urzędu, jedynie na wniosek strony; w wyrokowaniu opierał się jedynie na materiale zgromadzonym przez strony i żądań powoda
- zasada prawdy formalnej – nie mógł dociekać rzeczywistego stanu rzeczy, nie mógł brać pod uwagę okoliczności znanych, ale nie zawartych w aktach – co nie jest zawarte w aktach, nie istnieje w ogóle (non est in actis, non est in mundo); przy ocenie dowodów nie mógł się sędzia kierować własnym przekonaniem, musiał trzymać się określonych reguł z góry określających wartość poszczególnych środków dowodowych: legalna teoria dowodowa (teoria dowodów formalnych)
- stadia procesu: 2 etapu przedzielone wdaniem się w spór – litis contestatio;
- pierwsze: wniesienie pozwu (citatio) z pisemną skargą (libellus actionis) – nazwisko, przedmiot roszczenia, określenie sądu, podstawa prawna, nazwisko pozwanego (quirs, quod, coram quo, quo iure, a quo); spełnienie wymogów formalnych – wezwanie przez sędziego pozwanego, ten mógł złożyć pisemną obronę (defensio) podnosząc zarzuty (ekscepcje)
- ekscepcje zwalniające od wdania się w spór – deklinatoryjne: sprawa już prawomocnie osądzona (rei iudicatae), w danej sprawie zawarto ugodę (litis finitae) – wnoszone przed rozpoczęciem procesu
- ekscepcje niweczące pretensje powoda – peremptoryjne: przedawnienie, nastąpiło zaspokojenie roszczeń powoda – wnoszone w trakcie procesu
- ekscepcje zmierzające do odroczenia sporu – dylatoryjne – niewłaściwość sądu, niesprawność pozwu
- na obronę – replika, na replikę – duplika
- po wdaniu się w spór – merytoryczny rozbiór sprawy: odtąd spór umocniony przed sądem (stronom nie wolno się było z niego wycofać czy zmieniać treści skargi)
- wymiana pism procesowych – badanie sprawy przez ustalanie faktów wymagających udowodnienia: metoda wyodrębniania pozycji spornych, wymagających udowodnienia w postaci artykułów dowodowych (articuli probandi) – przedstawianie przez powoda skargi na piśmie w postaci krótkich zdań (pozycji) zawierających jeden fakt
- ciężar dowodu spoczywał na tym, który twierdził
- środki dowodowe: przyznanie się strony, przysięga stron, zeznania świadków i dokumenty
- po zakończeniu – wyrok stanowczy (sententia definitiva), w odróznieniu do przedstanowczego (interlocutoria) – wydawanego w toku procesu w kestiach incydentalnych
- środkiem odwoławczym: apelacja – odwołanie do sądu wyższej instancji, od nowa zajmująca się merytorycznym rozpatrywaniem sprawy (każda ze stron – 2 krotna apelacja; dopiero 3 jednobrzmiące wyroki – ostateczne rozwiązanie sprawy)
- wzrost roli zastępców procesowych: adwokatów (doradcy prawni, przygotowujący pisma procesowe) i prokuratorów (w imieniu stron występujących w sądzie)
- pełnomocny wyrok – tytułem egzekucyjnym; egzekucja – przez specjalnego urzędnika; egzekucja na ruchomościach – nieruchomościach (subhastacja – sprzedaż na licytacji) – przymus osobisty (areszt za długi)
- postępowanie przewlekłe; w komunach miejskich – skrócony tryb postępowania – sumaryczny –wpływ sędziego na tok postępowania, wybór i ocenę środków dowodowych; skrócone, uproszczone, bez litiskontestacji, art. dowodowych i apelacji od wyroków przedstanowczych
- powszechny niemiecki proces cywilny: połączenie pierwiastków procesu rodzimego i rzymsko-kanonicznego
- zasada ewentualności – przezorności – strona zobowiązana była do przedstawienia od razu wszystkich twierdzeń i zaprzeczeń, z jakimi miała w trakcie procesu wystąpić);
- wymiana pism procesowych ograniczona do czterech: skargi, odpowiedzi, repliki, dupliki;
- wyrok na dowód – otwierający nowe stadium procesu – postępowanie dowodowe: co ma być dowiedzione, która ze stron i w jakim terminie dowód ma przeprowadzić) – na podstawie akt post. dowodowego – wyrok ostateczny;
- sędzia krępowany zasadą prawdy formalnej (wyrokowanie na podstawie przedstawionych danych, niezależnie od własnego przekonania o wartości dowodów i znajomości faktów);
- odwołanie – przez apelację, od wyroku ostatecznego – rewizja (wysłanie akt do fakultetu prawnego)
- Francja: połączenie pisemności z ustnością oraz zasadą sporności
- I stadium: pisemne pozwanie, wymiana pism (skarga, zarzuty, prośba o wyznaczenie terminu)
- II stadium: stan sprawy zawisłej – nie można zmieniać skargi, nie można prowadzić układów – ustna rozprawa stron przed sądem i przedstawianie dowodów; przedmiot i rodzaj dowodu ustalany przez same strony
- podstawą wyrokowania – referat sędziego-sprawozdawcy na podst. akt sprawy
- apelacja; środki nadzwyczajne: opozycja przeciw wyrokowi zaocznemu; restytucja (prośba o uchylenie wyroku w ostatniej instancji i przywrócenia stanu poprzedniego); kasacja (skarga przeciw wyrokowi składa do Rady Stanu z powodu naruszenia prawa materialnego lub uchybień formalnych) – nie można było zmienić wyroku na drodze kasacji, bo nie badano wyroku pod kątem merytorycznym