KAROL MONTESKIUSZ – 1689-1755 (lib. aryst.)
DZIEŁA: O duchu praw, Listy perskie, Rozważania o przyczynach wielkości i upadku Rzymu, w pracach tych wyraża potępienie despotyzmu, pochwałę zasad tolerancji i wolności (w zawoalowanej formie)
Głosi determinizm – wszelkie rzeczy i zjawiska funkcjonują wedle właściwych sobie reguł.
Okres przedpaństwowy nie jest stanem wojny.
PRAWA NATURY dot. istoty społeczeństwa – prawom tym czł. podlegał przed powstaniem państwa.
4 podstawowe prawa natury:
1. pokój między słabymi, równymi sobie jednostkami
2. zaspokajanie potrzeby pożywienia
3. potrzeba łączenia się w pary, wzmocniona uczuciem przyjemności ze współżycia seksualnego
4. pragnienie życia w społeczeństwie
Wraz z powstaniem państwa pojawia się nowe prawo –
• narodów – reguluje stos. między wszystkim społecznościami
• polityczne – ma na celu utrzymanie rządu
• cywilne – ma za zadanie utrzymać jedność społeczeństwa
Prawo ma iść za duchem narodu – dopasowywać się do zmiennych warunków życia społecznego
WOLNOŚĆ to zdolność do czynienia tego, na co ustawy pozwalają.
Wyróżniał 3 USTROJE: monarchiczny (najlepszy), republikański, despotyczny (najgorszy)
Gwarancją właściwego ustroju jest odpowiedni podział kompetencji –
stąd koncepcja trójpodziału władzy w państwie:
• prawodawcza – dwuizbowy parlament
• wykonawcza rzeczy należących do prawa narodów - monarcha
• wykonawcza rzeczy należących do prawa cywilnego (sądzenia) – niezawisłe sądy
Najbardziej ograniczana powinna być legislatywa.
Władza wykonawcza stanowi część prawodawczej jedynie poprzez „zdolność przeszkadzania”
Sędziowie związani są ustawami parlamentu, a ich wyroki egzekwuje władza wykonawcza. Sędziowie są jedynie „ustami ustawy”
koncepcja miała na celu ochronę społeczeństwa przed absolutyzmem, ochronę własności.
znalazła wyraz w późniejszych aktach prawnych: Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela – 1789, Konstytucji USA – 1787, Konstytucji 3 Maja – 1791
Wolność ze strony państwa ma zabezpieczać prawo, wolność jednostki rodzą zaś obyczaje, nawyki i niektóre prawa cywilne.
JEAN JACQUES ROUSSEAU – 1712–1788
DZIEŁA: Umowa społeczna, Rozprawa o naukach i sztukach, Rozprawa o pochodzeniu nierówności między ludźmi, Uwagi o rządzie polskim
zakwestionował charakterystyczną dla epoki wiarę w postęp
Pesymistycznie zapatrywał się na osiągnięcia ludzkiej cywilizacji – deprawuje ona bowiem człowieka;
Stan natury był okresem pomyślności jednostek (bez wojen i własności)
Pierwszą i naturalną formą życia społecznego jest rodzina. Wszystkie inne twory są wynikiem umowy.
Umowa społeczna wg Rousseau: (2 umowy – o powstanie ciała politycznego i o zwierzchnictwo)
• zawarta przez wszystkich i na równych prawach
• na zasadach pełnego egalitaryzmu
• utrwalała pełną równość wszystkich ludzi
Prezentuje się jako zwolennik demokracji i suwerennej władzy ludu, opartej na woli powszechnej, czyli wspólnym interesie wszystkich.
PRAWO (konsekwencja umowy społecznej) – normy postępowania o char. generalnym i abstrakcyjnym
Rodzaje praw:
• polityczne – fundamentalne, dot. praw rządu
• cywilne – regulują stosunki między jednostkami i między jednostkami a państwem
• karne – sankcja wszystkich innych praw
• zwyczajowe – zapisane w sercach obywateli, tworzące „prawdziwą konstytucję państwa”
SUWERENNOŚĆ: niezbywalna, niepodzielna, jedynym jej nosicielem lud stąd krytyka zrzeczenia się mocą umowy społecznej wolności (Grocjusz, Hobbes) oraz krytyka teorii podziału władzy.
nie jest istotne, jaką formę przybierze państwo – każda forma może dobrze i źle realizować założenia dobra powszechnego
WŁADZA także powstaje drogą umowy społecznej
Dwa rodzaje wiary: w sensie teologicznym, obywatelska
Konserwatyzm:
EDMUND BURKE – 1729-1797
uważany za ojca konserwatyzmu, krytykował Wielką Rewolucję Francuską
DZIEŁA: A vindication of Natural Society, Speech on American Taxation
Odrzucał koncepcję umowy społecznej, zakładając ewolucyjny charakter powstania państwa.
Społeczeństwa rozwijają się spontanicznie wraz z właściwymi im instytucjami politycznymi.
Był przeciwny egalitaryzmowi, rządzić powinni ludzie cnotliwi, mądrzy, a nie lud.
zwracał uwagę na szczególne znaczenie wiary dla jednostki i narodu – człowiek jest ze swej natury zwierzęciem religijnym.
KONSERWATYZM NA ZIEMIACH POLSKICH – lata 60. XIX wieku
ks. Adam Czartoryski, Andrzej Zamoyski, Aleksander Wielopolski
jednocześnie ruch ideowy, jak i program polityczny
Krytyka I Rzeczypospolitej, włącznie z instytucją liberum veto, krytyka demokracji.
Podstawą siły państwa miał być solidaryzm społeczny i polityczny
Odrzucano odzyskanie niepodległości metodą rewolucji, powstań, ponieważ może się to odbyć kosztem takich wartości jak religia, rodzina, własność, a je należy chronić.
Konserwatyści wschodniogalicyjscy – „Podolacy", konserwatyści zachodniogalicyjscy – krakowscy stańczycy – pozostawali w opozycji wobec siebie
ALEKSANDER WIELOPOLSKI – 1803-1877
nie odsuwał się od udziału w powstaniu listopadowym, ale po jego klęsce przyjął postawę lojalizmu wobec władz zaborczych
uważał, że odzyskanie niepodległości walką zbrojną jest niemożliwe, dążyć trzeba do jak największej autonomii. Trzeba pracować nad własnym narodem, jego wychowaniem i bogactwem.
Udało mu się przywrócić odrębny rząd KP, trwał on w latach 1862-1863. W. przyczynił się do wprowadzenia nowej ustawy szkolne, oczynszowania oraz nadania praw Żydom
ANDRZEJ ZAMOYSKI – 1800-1874
opowiadał się za polityką ugodową z caratem
nie wykluczał unii personalnej między Polską a Rosją, był przeciwny wszelkim działaniom powstańczym.
WŁODZIMIERZ SPASOWICZ – 1829-1906
był darwinistą, pozytywistą i konserwatystą
koncepcja wolności i nieufności do państwa pozwala traktować go jako liberała
prezentował postawę ugodową, był przeciwny wszelkim ruchom powstańczym Polaków, głosił konieczność rezygnacji z myśli o własnym państwie, bo to przeszkadza próbom ugody.
był przeciwnikiem despotyzmu, odrzucał socjalizm
PAŃSTWO wg niego miałoby zapewniać pokój i pewien zakres świadczeń socjalnych.