Religia Egiptu.

EGIPT

Religia starożytnego Egiptu wzbudzała emocje zarówno w starożytności jak i w czasach nowożytnych. Dziś również nurtuje badaczy nie do końca rozwiązany problem określenia charakteru religii dawnych mieszkańców kraju nad Nilem.
Spory i dyskusje koncentrują się wokół określenia czy religia ta była politeistyczna, czy też przejawiała pewne tendencje do monoteizmu. Na pewno miała charakter synkretyczny, co polegało na łączeniu cech różnych bóstw w jeden byt.
Już od czasów starego państwa religia była opracowywana i porządkowana przez teologów ze świętych okręgów Heliopolis, Hermopolis i Memfis.
Wszystkie bóstwa podlegały podstawowym zasadom doktrycznym głoszącym pogląd o powstaniu i rozwoju świata przez stopniowe wyłanianie różnych postaci bytu z jednego boskiego prapierwiastka. Z tąd wypływało przekonanie, że całość kosmosu istnieje w bóstwie stwórcy. Kapłani też głosili teze o przekształceniu się jednych form bytu w drugie. Dlatego w starożytnym Egipcie istniały obok siebie sprzeczne i nie wykluczające się nawzajem kosmologie Heliopolitańska, Harmopolitańska i Memficka.
Do najpopularniejszych bóstw w egipskim panteonie należała Triada, Ozyrys, Izyda i Horus.

Najważniejsi bogowie

AMON
Jeden z Wielkiej Ósemki z Hermopolis, początkowo był
Lokalnym bogiem Teb. Od czasów IX dynastii utożsamiony z Re, jako Amon-Re stał się bogiem uniwersalnym, panem wszechrzeczy. Pozycję głównego bóstwa Egiptu umocniła potęga władców XVIII dynastii, a w czasach Epoki Późnej – znaczenie arcykapłanów tebańskich. Był głównym bóstwem tebańskiej triady, w której jego żoną była sępiogłowa bogini Mut, zaś synemChonsu, tebański bóg księżyca. W głównym ośrodku jego kultu, na terenie starożytnych Teb, e Luksorze i Karnaku, zachowały się ruiny monumentalnych świątyń poświęconych temu bogu.

ANUBIS
Bóg zmarłych, przedstawiany był najczęściej jako człowiek z głową szakala lub psa, bądź jako pies lub szakal. Był opiekunem cmentarzy i mumifikacji. Uważany był za syna Ozyrysa i Neftydy. Kapłani podczas mumifikacji nosili maski Anubisa. Czczono go przede wszystkim w Kynopolis, a Także w Memfis i Dendera.

BES
Bóg ukazywany pod postacią karła z koroną ze strusich piór na głowie i lwią skórą przykrywającą ramiona. Jego funkcją była ochrona człowieka przed działaniem złych mocy, które odstraszać miał pokracznym wyglądem i wysuniętym językiem. Dlatego często wizerunek jego widnieje na amuletach. Ten dobry demon otaczał też opieką rodzące kobiety.

CHNUM
Bóg-baran lub człowiek z głową barana to stwórca i dawca płodności. Ulepił na kole garncarskim boga i pierwszych ludzi. Był też opiekunem źródeł Nilu. Największą trzcią cieszył się w Esna i na Elefantynie.

HATHOR
„Dom Horusa” to siostra Re. Boginię tę przedstawiano jako krowę lub jako kobietę z rogami krowy, między którymi znajdował się dysk słoneczny. Niektóre mity czyniły z Hathor matkę Horusa, choć powszechnie uważano za nią Izydę. W największej świątyni poświęconej tej bogini w Dendera czczono ją jako żonę Horusa. W Deir-el Bahori odbierała kult jako bogini zmarłych. Jednak najczęściej czczono ją jako boginię miłości , płodności i tańca z instrumentem muzycznym zwanym sistrum w dłoni. W Memfis była Panią Sykomory drzewa rosnącego w Egipcie, w Górnym Egipcie – boginią palm. Czczono ją też jako Panią Nubił, Synaju i Turkusa.

HORUS
Słoneczne bóstwo czczone pod postacią sokoła, dysku słonecznego z sokolimi skrzydłami, lub mężczyzny z głową sokoła. Według najstarszych koncepcji był bogiem nieba, potem bogiem Dolnego Egiptu i opiekunem władzy królewskiej a w końcu stał się jedynie synem Ozyrysa. Jego walka z Setem była odzwierciedleniem sprzeczności tkwiących w naturze i walki z hegemonie między Górnym i Dolnym Egiptem. Najważniejsza świątynia Horusa znajduje się w Eftu.


IZYDA
Żona i siostra Ozyrysa, matka Horusa, po zabójstwie boskiego małżonka odnalazła szczątki i ożywiła je. Utożsamiono ja z czarną ziemią Egiptu, którą zapłodniał corocznie wylewający Nil (Ozyrysa). Jako boska karmicielka była matką wszystkich władców Egiptu. Ukazywano ją jako kobieta z hieroglifem jej imienia, przedstawiającym tron na głowie. Przypisywano jej na władanie magię i opiekuńczość. W okresie ptolemejsko-rzymskim , jako małżonka Sarapisa zyskała wielka popularność, zaś w Imperium Romanum czczono ją w „misteriach izydiackich”. Najważniejsze świątynie Izydy wznosiły się w Koptos i na wyspie File, gdzie najdłużej przetrwały resztki religii Egipskiej.

MAAT
Bogini, która uważano za personifikację prawa, istniejącego porządku, harmonii i sprawiedliwości wszechświata. Na głowie nosiła strusie pióro, które czasami ją symbolizowało. Córka Re, reprezentowała porządek kosmiczny i ziemski. Jej pióro widnieje na jednej z szalek wagi, na której ważono uczynki zmarłego przed sądem Ozyrysa. Wizerunek Maat nosili egipscy sędziowie przewodzący sądom.

NECHBET
Sępogłowa bogini z Nechet w Górnym Egipcie była czczona już w okresie predynestycznym. Symbolizowała jedną z dwóch części kraju, a jej opiekuńczy aspekt wyrażał się w rozpostartych sokolich skrzydłach, symbolach wieczności, tkwiących w jej szponach. Nechbet była przede wszystkim boginią-matką i opiekunką władcy. Przedstawiano ją również pod wizerunkiem sępa.

NEFTYDA
Siostra Izydy, odgrywała znaczna rolę w micie ozynieńskim jako płaczka nad zwłokami swego brata Ozyrysa. Często przedstawiano ją na wieku sarkofagów, klęczącą z hieroglifem jej imienia na głowie.

NEIT
Bogini-wojowniczka w Sois w Delcie, być może libijskiego pochodzenia, czczona już w okresie Starego Państwa jako bóstwo o wielu aspektach. Powszechnie pokazywano ją w czerwonej koronie Dolnego Egiptu, z tarczą, łukiem i strzałami w rękach. W czasach Starego Państwa została małżonką Seta i matką boga-krokodyla, Sobka. Jako jedna z czterech bogiń czuwała nad marami Ozyrysa. W obrzędach pogrzebowych odgrywała rolę opiekunki płótna owijającego mumię i dlatego uważano ją za patronkę tkactwa.

NUT
Bogini nieba małżonka Geba, pradawnego bóstwa ziemi z Heliopolis. Matka Izydy, Ozyrysa, Seta i Neftydy. Nut przedstawiono jako kobietę wygiętą w łuk, dotykającą czubkami stóp i rąk ziemi i oddzielającą ziemię od chaosu, z którego wyłonił się kosmos. Uważano ją za matkę boga-słońca, Re, który połykany każdego wieczoru przez nią, rodził się na nowo o świcie. Dlatego uważano Nut również za bóstwo zmarłych, która przyjmuje w swe objęcia zmarłego króla. Jej postać zdobiła dno sarkofagów, jako wyraz nadziei na ponowne narodziny po kolejnym odnowieniu się słońca.

OZYRYS
Starszy brat Seta i ojciec Horusa, bóg-władca, łączy aspekty władzy króla, bóstwa natury i władcy zmarłych. Utożsamiony z Nilem, powodował coroczny wylew rzeki i wegetację. Jego kult upowszechniał się stopniowo, aż stał się uniwersalny. Od V dynastii każdy zmarły Faraon był wcieleniem Ozyrysa, zaś w wiekach następnych każdy zmarły dostępował tego zaszczytu. Symbolem Ozyrysa była kolumna Dżed, symbol trwałości i nieśmiertelności Ozyrysa przedstawiano jako mumię człowieka w koronie atef na głowie, trzymającego w rękach insygnia faraona. Twarz bóstwa pomalowano na zielono. Największe sanktuarium Ozyrysa wznosiło się w Abydos. Władcy ptolomejscy wprowadzili kult nowego boga, Sarapisa, który łączył w sobie cechy greckiego pana podziemi Hadesa z egipskimi bóstwami Ozyrysem i Apisem. W okresie hellenistycznym, a szczególnie rzymskim zyskał on ogromną popularność w Basenie Morza Śródziemnomorskiego, gdzie jego kult uprawiano pod postacią „misteriów ozyriańskich”.

PTAH
Bóg-stwórca według kosmologii memfickiej, opiekun sztuk i rzemiosł. Wytworem jego inteligencji stał się świat, a Ptah był stale obecny i widoczny w swym dziele. Zachowanie, niezbyt liczne teksty teologiczne dotyczące Ptaha wskazują na tendencję uczynienia z opiekuna Memfis jedynego stwórcy i boga wszechświata. Ptaha wyobrażano jako mężczyznę z ogolona głową, spowitego w całun. Hodowany w jego świątyni w Memfis byk Apis był symbolem płodności i żyjącą duszą Ptaha.

RE
Był słonecznym bóstwem podróżującym barka słoneczną. Teologowie z Heliopolis, głównego ośrodka jego kultu, uważali go za stwórcę bogów i ludzi. Od czasów IV dynastii Re stał się
bóstwem uniwersalnym i opiekunem dynastii. Faraonowie tytułowali się synami Re. W
okresie późniejszym Re identyfikowano z wieloma bóstwami, takimi jak Horus czy Chnum,
a przede wszystkim z tebańskim Amonem. Największą świątynią R był wzniesiony w
okresie Starego Państwa kompleks w Abu-Gurab.

SACHMET
Bogini-lwica z Memfis, córka Re i personifikacja „oka słonecznego”. W Memfis odbierała cześć jako żona Ptaha. Wyobrażano ją jako kobietę z głową lwicy. Była boginią wojny, a gorące wiatry pustyni uchodziły za jej ognisty oddech.

SET
Bóg pustyń, uważany był antagonistę Ozyrysa. Występował pod postacią niezidentyfikowanego do dziś zwierzęcia. Związany był mitologiczną opowieścią z Ozyrysem i Horusem, jako syn Geba i Nut oraz morderca brata i uzurpator. W długim sporze z synem Ozyrysa, Horusem, został zmuszony do rezygnacji z zawłaszczonego tronu. Czczony był jednak również jako potężny wojownik, zwycięzca straszliwego węża Apopisa, a także opiekun władców odrzucającym imię Horusowe. W czasie panowania Hyksosów uważany był przez nich za bóstwo opiekuńcze dynastii. W Epoce Późnej kult Seta był tępiony, a miejsca modłów traktowano jako nieczyste. Mimo to istniały wyrocznie i świątynie Seta w oazach Dachla i Charga, w Kom Ombo.

SOBEK
Bóg-krokodyl czczony był szczególnie w Fajum, Kom Ombo i Busirus. Bóg wody, związany z Re. Z czasem zyskał znaczenie bóstwa uniwersalnego.

THOT
Przedstawiano jako ibis lub pawian. Jego centrum kultowym było Hermopolis. Był panem księżyca, pełnił też rolę wezyra Re. Thot był szczególnie czczony przez egipskich skrybów. Przypisywano mu wynalezienie hieroglifów. Był opiekunem ksiąg magicznych i bogiem lekarzy. Pan rachunków i rachmistrz lat pilnował sprawiedliwości i porządku świata. W podziemnym sądzie Ozyrysa pełnił rolę jednego z sędziów zapisującego czyny zmarłego.

Rola kapłanów

Druga warstwą uprzywilejowaną po wojownikach byli kapłani, którzy w pewnych okresach dziejów Egiptu zyskiwali wielkie znaczenie w państwie. Niektórzy faraonowie ulegali im całkowicie, tak że w rzeczywistości rządy w kraju przechodziły wówczas w ręce warstwy kapłańskiej. Stanowisko swoje zawdzięczali kapłani wiedzy, którą górowali nad resztą mieszkańców,
oraz czci, jaką ich otaczano widząc w nich pośredników pomiędzy bogami a ludźmi. duże znaczenie miała ich umiejętność leczeni różnych chorób, co wśród Egipcjan budziło niezwykły podziw i szacunek. W niemałej mierze
zawdzięczali kapłani swe wpływy bogactwom nagromadzonym w świątyniach z darów faraonów i ofiar ludności oraz należącym do poszczególnych świątyń
wielkim posiadłościom ziemskim, w których pracowały wielotysięczne rzesze poddanych chłopów i niewolników.

Wygląd świątyń

Świątynie egipskie to drugie po piramidach
charakterystyczne dla starożytnego kraju nad Nilem.
Egipcjanie uważali, że plan pierwotnych świątyń nakreślił sam bóg Thot. Początkowo było to jedynie niewielkie budowle. Z czasem zaczęto wznosić coraz bardziej okazałe kompleksy aż za panowania XVIII dynastii. Od XV do XIV w.p.n.e. wykształcił się schemat budowli, który obowiązywał potem do końca istnienia cywilizacji faraonów.