Rośliny do zielnika i nie tylko

Dzika Róza ( rosa canina )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledonae )
Rodzina: Różowate ( Rosaceae )


Krzew o zwisających, kolczastych gałązkach. Liście złożone, 5 - 7 listko- we; listki owalne lub eliptyczne, ząbkowane; kwiaty pojedyncze lub po 2 - 4; korona jasnoróżowa, działki kielicha po przekwitnieniu w dół od-gięte, odpadające; owoc pozorny, jajowaty, czerwony.
Owoce róży dzikiej zawierają bardzo duże ilości ( do 6% ) kwasu askorbinowego ( witaminy C ) oraz szereg związków ( flawonoidy ) uła-twiających wchłanianie tej witaminy w przewodzie pokarmowym. Tak dużej ilości witaminy C nie zawierają żadne inne naturalne surowce roślinne - ani te rosnące w naszym kraju, ani importowane. Dlatego owoce dzikiej róży są bezcennym naturalnym lekiem leczącym szkor-but, a także stosowanym w stanach zapalnych, chorobach wątroby, ne-rek, przewodu pokarmowego i przy rekonwalescencji po ciężkich cho-robach.
Róża dzika występuje w Europie, płn.- zach. Afryce i zachodniej Azji; w Polsce rośnie w lasach liściastych, zaroślach, na miedzach i przydrożach na niżu i w niższych położeniach górskich.
Kwitnie V - VI.







Jarzab pospolity ( sorbus aucuparia )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Różowate ( Rosaceae )

Jarząb pospolity, zwany też jarzębiną, występuje w całej Europie, w Azji Mniejszej, na Kaukazie i Syberii; u nas na całym niżu i w górach, aż po kra-inę kosodrzewiny.
Drzewo wysokości 15 - 20 m, o gładkiej, szarej korze. Liście dł. do 20 cm, złożone z 5 - 8 par listków siedzących, nieco asymetrycznych u nasady, długości do 8 cm, owłosionych po spodniej stronie. Kwiaty białe, średnicy 8 - 10 mm. Owoce kulistawe, średnicy 1 cm, początkowo pomarańczowe, w dojrzałym stanie szkarłatnoczerwone, gorzkie i cierpkie ( zawierają alka-loid - sorbitol ). Ponadto owoce jarzębiny są bogate w witaminę C i związki działające moczopędnie i przeciwbiegunkowo.
Pora kwitnienia przypada na maj. Gatunek o bardzo małych wymaganiach glebowych, rośnie zarówno na suchych, piaszczystych terenach, jak i na tor-fowiskach. Nieodzowny składnik większości parków i zadrzewień krajo-brazowych. Stosowany do obsadzania dróg polnych i ulic.








Dziurawiec zwyczajny ( Hypericum Per-foratum )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Dziurawcowate ( Hypericeae )

Roślina wieloletnia wysokości 20 - 40 ( 60 ) cm, o liściach przeświecają-co kropkowanych, wzdłuż brzegów czarno ogruczolonych. Liście są uło-żone naprzeciwlegle, podługowate lub podługojajowate. Kwiaty średnicy do 25 mm, żółte, ciemno nakrapiane, zebrane w wielokwiatowe balda-chogrona szczytowe, złożone za skrętek. Czarne gruczołki na liściach, a zwłaszcza na działkach i płatkach, wydzielają aromatyczną, purpurową żywicę, wydobywającą się przy rozgnieceniu pączków kwiatowych.
Roślina lecznicza ( zawiera olejek lotny, glikozyd hiperynę i inne związki ). W zielu, a zwłaszcza w kwiatach, występuje ciemnoczerwony barwnik - hiperycyna, o silnym działaniu uczulającym na światło, wsku-tek czego skarmianie większych ilości kwitnącego dziurawca wywołać może zapalenie skóry u zwierząt pozbawionych pigmentu w skórze ( np. u siwych koni, owiec ).
Należy zbierać kwitnące wierzchołki pędów dziurawca, albo tylko kwiaty. Zawierają one garbniki, flawonoidy i olejek eteryczny. Działają ściągająco, przeciwzapalnie ( wewnętrznie i zewnętrznie ), uspokajająco, żółciopędnie i moczopędnie. W ludowej medycynie często stosowany jako lek przy chorobach woreczka żółciowego i wątroby.
Dziurawiec zwyczajny to gatunek pospolity na niżu i w górach po regiel dolny; rośnie w różnych zbiorowiskach trawiastych i leśnych.
Kwitnie VI - VIII.



Pietruszka ( petroselinum sativum )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Baldaszkowate ( Apiaceae )

Bardzo popularna, niedoceniana roślina dwuletnia o dwóch odmianach : ozdobnej i zwykłej. Ta druga wygląda mniej okazale, jest za to znacz-nie bardziej aromatyczna. Do celów leczniczych korzenie pietruszki zbiera się i suszy jesienią.
Pietruszka jest bogata w liczne pobierane z gleby minerały, m.in. żela-zo, a także witaminy A i C. Starożytni Rzymianie dawali pietruszkę gladiatorom, aby byli waleczniejsi. Pietruszka jest moczopędna, pobudza trawienie. Sok z pietruszki ma właściwości wybielające; dodany do wody, którą myjemy twarz, skutecznie walczy z piegami i trądzi-kiem.












Marchew zwyczajna ( daucus carota )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Baldaszkowate ( Apiaceae )

Roślina dwuletnia ( lub bylina ), aromatyczna, o korzeniu palowym, wrzecionowatym, zgrubiałym, zwykle żółtawym, rzadziej białym, cała szorstko owłosiona.
Rozpowszechniona roślina warzywna, pastewna i lecznicza ( zawiera olejek lotny, karoteny, witaminy B1 i B2 ). W Europie użytkowana już w neolicie, przez Germanów uprawiana na długo przed naszą erą.





















Babka lancetowata ( plantag0 lanceola-ta)

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Babkowate ( Plantaginaceae )

Babka lancetowata, zwana też języczkami polnymi lub języczkami psimi, występuje w stanie dzikim w całej Europie, a także w północnej i środkowej Azji, ponadto jest prawie kosmopolitycznym towarzyszem człowieka; w Polsce rośnie pospolicie na łąkach, pastwiskach, zrębach leśnych itd.
Bylina o liściach lancetowatych, umieszczonych w odziomkowej różycz-ce. Łodygi bezlistne, zakończone kulistymi, jajowatymi lub walcowatymi kłosami długości do 3 cm.
Liście babki zbiera się podczas kwitnienia roślin. Zawierają wielocu-kry, glikozydy, flawonoidy i garbniki. Stosuje się jako łagodny środek wykrztuśny przy chorobach górnych dróg oddechowych, jako składnik do mieszanek żółciopędnych i przeciwzapalnych. Świeże, czyste liście używa się również zewnętrznie na rany, opuchlizny.













Krwawnik pospolity ( achilleA MILLEFOLIUM )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Złożone ( Asteraceae, Compositae )

Krwawnik pospolity rośnie dziko w całej prawie Europie, na Syberii, w rejonach Kaukazu i Himalajów, zawleczony w Ameryce Północnej, Nowej Zelandii i południowej Australii. W Polsce pospolity jako składnik zbiorowisk trawiastych; wytworzył szereg podgatunków, w tym górskie i kserotermiczne.
Bylina silnie aromatyczna, omszona, o łodydze wysokości do 80 cm, gęsto ulistnionej. Liście 2 - 3, pierzastosieczne, z odcinkami zaostrzony-mi, lancetowatymi, szerokości do 1 mm. Koszyczki średnicy do 0,6 cm, zebrane w rozgałęzione, płaskie baldachogrona szczytowe; kwiatów ję-zyczkowatych 4 - 6, białych, rzadziej różowych; kwiaty rurkowate brud-nobiaławe.
Roślina lecznicza. Ziele krwawnika to bardzo skuteczny lek w krwawieniach, zwłaszcza z przewodu pokarmowego; swoje działanie zawdzięcza m.in. barwnikowi o nazwie chamazulen.













Rumianek pospolity ( matricaria chamo-milla)

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Złożone ( Asteraceae, Compositae )

Rumianek pospolity rośnie dziko w całej prawie Europie, w rejonie Uralu, Azji Mniejszej, w rejonie Kaukazu, Iranie, Indiach, zawleczony w Ameryce Północnej i Australii. W Polsce pospolity po niższe piętra górskie jako chwast segetalny i ruderalny; poza tym uprawiany jako roślina lecznicza.
Roślina roczna, silnie aromatyczna, o łodydze wysokości do 50 cm. Li-ście 2 - 3 - krotnie pierzastodzielne, o odcinkach równowąskich lub nit-kowatych. Koszyczki umieszczone na szczytach rozgałęzień łodygi, średnicy do 22mm; kwiaty języczkowate białe ( kilkanaście ), dłuższe od okrywy, w miarę przekwitania odginające się ku tyłowi; kwiaty rurko-wate żółte, na stożkowatym dnie koszyczka, pustym w środku. Olejko-wa roślina lecznicza. Zbiera się dobrze ulistnione, kwitnące pędy, za-wierające alkaloidy, flawonoidy i garbniki. Ziele rutwicy obniża po-ziom cukru we krwi i dlatego jest stosowane jako środek pomocniczy w leczeniu cukrzycy, najczęściej w mieszankach z innymi ziołami o podobnym działaniu.











Mak lekarski ( papaver somniferum )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Makowate ( Papaveraceae )

Mak lekarski w stanie dzikim nie znany, być może pochodzi od Papaver setigerum, a więc z zachodniej części obszaru śródziemnomorskiego, być może jednak z płd. - zach. Azji. Uprawiany już od czasów prehistorycznych, dziś na całym świecie, przede wszystkim w Indiach, Chinach, Iranie, Azji Mniejszej, Macedonii, a także w środkowej i południowo - wschodniej Europie; w Polsce także pospolicie uprawiany i niekiedy dziczejący
Roślina roczna z silnym nalotem i sokiem mlecznym, o łodydze wyso-kości do 150 cm. sztywnej. Liście tylko łodygowe, podługowatojajowate, nierówno ostro ząbkowane. Kwiaty średnicy do 10 cm, promieniste, o płatkach dużych, okrągławych lub odwrotnie jajowatych, fioletowych, fioletowoczerwonych, różowych, lub białych, z ciemniejszą plamą u na-sady, osadzone pojedynczo na szczycie łodyg. Owocem jest torebka zwana popularnie makówką. Nasiona nerkowate, długości do 1,4 mm, zależnie od odmiany czerniawe, białawe, żółtawe, siwawe lub czerwo-nawe. Roślina jadalna ( nasiona używane do potraw, także w cu-kiernictwie i piekarnictwie ).
Mak lekarski uprawiany jest na znaczną skalę w wielu krajach Azji dla uzyskiwania opium. Opium to wysuszony sok mleczny wypływają-cy z niedojrzałych makówek. Zawiera on ponad 25 różnych ważnych leczniczo alkaloidów, jak np. morfina, kodeina, papaweryna, narkotyna. Morfina i kodeina działają na ośrodkowy układ nerwowy, znosząc uczucie bólu, hamując odruch kaszlowy i powodując uczucie senności. Jednak narkotyczne działanie alkaloidów opium powoduje stan uzależ-nienia ( narkomania ) od narkotyku, co w następstwie doprowadza do poważnych uszkodzeń układu nerwowego i ruiny całego organizmu.

Dab szypuŁkowy ( quercus robur )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Bukowate ( Fagaceae )

Dąb szypułkowy rośnie dziko w Europie ( z wyj. dalekiej północy i ob -
szarów śródziemnomorskich ) oraz na Kaukazie i w Azji Mniejszej.
U nas występuje na całym niżu i w niższych położeniach górskich.
Drzewo wys. Do 40 m, o potężnej, nieregularnej koronie i grubej, głęboko spękanej korze. Liście dł. do 15 cm, odwrotnie jajowate, z 5 - 7 parami mniej lub bardziej głęboko wciętych klap, u nasady silnie zwężone i uszkowato otaczające maleńki ogonek; nerwy boczne w dolnej części blaszki dochodzą zarówno do klap, jak i do wrębów. Owoce dł. do 3,5 cm, zielonawo, podłużnie prążkowane, osadzone po 2 - 3 na długiej, zwisającej osi.
Gatunek długowieczny, jednak przyrastanie na wysokość kończy się po 150 - 200 latach, za to na grubość przyrasta przez długie lata. Przypuszczal-nie osiąga wiek 400 - 500 lat, choć pojedyncze, stare okazy są niejedno-krotnie ( być może przesadnie ) oceniane na 1000 i więcej lat. Osiągają one obwód 14 m. W Polsce stare okazy stanowią pomniki przyrody i podlegają ochronie. Do najsławniejszych należą drzewa rosnące w Kadynach koło El-bląga ( obw. Pnia 10,26 m ), w Rogalinie k. Poznania ( 6,7 - 8,75 m ) oraz „ Bartek ” k. Zagnańska ( 8,32 m ).
Drewno dębu szypułkowego jest ciężkie, elastyczne i łupliwe, bardzo trwa-łe, odporne na działanie wody. Znajduje zastosowanie w budownictwie, w stolarstwie i w meblarstwie. Kora zawiera garbniki i dawniej miała szerokie zastosowanie w garbarstwie oraz ziołolecznictwie ( lek ściągający). Bogate w skrobię żołędzie były wykorzystywane jako pasza dla trzody chlewnej.



Buk zwyczajny ( fagus silvatica )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Bukowate ( Fagaceae )

Buk zwyczajny rośnie dziko w zach., środk. i płd. Europie na niżu i w gó-
rach; przez Polskę przechodzi wsch. granica jego zasięgu, nie występuje on w płn. - wsch. i w dużym stopniu w środk. części kraju.
Drzewo wysokości do 40 m, z szeroką, gęstą koroną. Liście dł. do 10 cm, jajowate lub eliptyczne, całobrzegie lub nieznacznie ząbkowane, ciemnozielone i połyskujące, jesienią przybierające piękny, żółty lub miedzianobrązowy kolor. Miseczka na trzoneczku, pokryta szczecinkowatymi wyrostkami. Orzeszki dł. do 18 mm. Kwitnienie przypada na początek maja lub nawet już na koniec kwietnia.
Drewno ciężkie, twarde, trudno łupliwe, o wszechstronnym zastosowaniu, zwłaszcza w przemyśle chemicznym i meblarskim ( gięte meble ). Stanowi ono również wysokokaloryczny opał. Jadalne orzeszki, o dużej zawartości tłuszczów, są chętnie spożywane przez ptaki i zwierzęta.
Ważną rolę odgrywa buk również w zadrzewieniach krajobrazowych i par -
kowych. Jako drzewo długowieczne o gęstej, malowniczej koronie, nadaje się przede wszystkim do sadzenia na otwartych przestrzeniach, na parko-wych polanach. W odpowiednich warunkach wilgotności gleby i powietrza może być użyte na wysokie, formowane żywopłoty.









Jasnota biaŁa ( Laminum album )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Jasnowate ( Lamiaceae )

podobna do pokrzywy jasnota biała jest chwastem spotykanym na przydro-żach, w sadach, na łąkach, nieużytkach i w pobliżu domostw. Należy do najdawniej znanych ziół, a jej lecznicze właściwości wykorzystywał i opisywał już Dioskurides, lekarz cesarzy rzymskich z I wieku naszej ery.
Jasnota biała pospolita jest w Polsce aż po niższe piętra górskie jako nitro-fit ruderalny i zaroślowy.
Bylina o łodydze wys. Do 60 cm, często fioletowo nabiegłej. Liście długoogonkowe, jajowate, zaostrzone, o nasadzie sercowatej. Kwiaty kremowobiałe, zebrane po 6 - 16 w wierzchotkowate nibyokółki wyrastające z kątów liści.
Do celów leczniczych wykorzystuje się suszone kwiaty - białe, drobne w formie lejków. Dzięki różnorodnym związkom ( olejek eteryczny, garbni-ki, śluz, saponiny, rutyna ) mają one działanie moczopędne i wy-krztuśne. Napary oraz wyciągi alkoholowe stosowane są przy nadmiernym, bolesnym i nieregularnym miesiączkowaniu oraz przy przewlekłych nieży-tach gardła, krtani i oskrzeli, niedomaganiach przewodu pokarmowego, dróg moczowych i prostaty oraz przy złej przemianie materii. Powinny je pić też osoby narażone na wdychanie dużych ilości pyłów przemysłowych.
Odwary z kwiatów jasnoty polecane są jako środek przeciwkrwotoczny, powlekający, przeciwzapalny, wykrztuśny i zwalczający bezsenność.
Picie naparu mieszanki ziela jasnoty, perzu, pokrzywy, bratka i kwiatu czarnego bzu odtruwa organizm z toksyn, „ gładzi ” skórę, likwiduje wy-pryski i podrażnienia.



Mak polny ( papaver rhoeas )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Makowate ( Papaveraceae )

mak polny, zwany też maczkiem, pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego z Maderą i Wyspami Kanaryjskimi, rozpowszechniony dziś w całej Eurazji z wyjątkiem skrajnej północy, zawleczony do Ameryki, Australii i Nowej Zelandii; w Polsce pospolity aż po niższe piętra górskie jako chwast sege-talny - zwłaszcza pszenicy.
Roślina roczna ( lub dwuletnia ) o łodydze wysokości do 90 cm. Liście po-jedynczo lub podwójnie pierzastodzielne lub pierzastowrębne, o odcinkach ząbkowanych, podługowatych. Kwiaty średnicy do 4 cm, o płatkach szkar-łatnych lub purpurowych, zwykle z czarną plamą u nasady, osadzone poje-dynczo na szczytach rozgałęzień.
Roślina lecznicza ( zawiera nietrujący alkaloid - readynę ); rabatowa roślina ozdobna ( wytworzyła odmiany puste i pełne, o kwiatach różnych barw ).














Koniczyna czerwona ( Trifolium pratense )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Motylkowate ( Fabaceae )

koniczyna czerwona, zwana też koniczyną łąkową, rośnie dziko w całej Europie bez skrajnej północy, w zachodniej Azji po Ałtaj, w rejonie Bajka-łu, Kaszmiru, Algierii; zadomowiona w Ameryce Północnej i Płd. oraz w Nowej Zelandii; w Polsce pospolita po piętro alpejskie w górach w zbiorowiskach łąk, muraw, zarośli itd. oraz w uprawach polowych.
Bylina o łodygach licznych, dźwigających się lub wzniesionych, wysokości do 60 ( 100 ) cm. Liście 3 - listkowe, o listkach odwrotnie szerokojajowatych lub eliptycznych; odziomkowych długoogonkowych; łodygowych krótkoogonkowych. Kwiaty o koronie znacznie dłuższej od kielicha, purpurowoczerwonej, rzadziej różowej lub białej, z długą rurką, zebrane w główki kulistawe lub jajowate, skupione zwykle po 2, podparte przez liście na szczycie łodyg.















Grab pospolity ( carpinus betulus )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Brzozowate ( Betulales )

w Polsce w stanie dzikim rośnie tylko grab pospolity, występujący w całej środkowej i południowo - wschodniej Europie, pospolity na niżu i w niższych położeniach górskich do 700 m n.p.m.
Może tworzyć czyste drzewostany, ale najczęściej rośnie w grądach, na gliniastych, świeżych glebach. Drzewo wysokości do 25 m, o cienkiej, gładkiej korze. Liście eliptyczne, ostro podwójnie lub potrójnie piłkowane, z 10 - 15 parami bocznych żyłek. Kwiaty zebrane w zwisające kotki długości do 5 cm, rozwijają się jednocześnie z liśćmi. Owocem jest spłaszczony, twardy, podłużnie żeberkowany, mały orzeszek, opadający po dojrzeniu razem z podpierającą 3 - klapową, całobrzegową lub piłkowaną okrywą. Klapa środkowa okrywy jest 2 - 3 razy dłuższa od klap bocznych. Grab to obok buka jedno z najbardziej cienioznośnych naszych drzew liściastych. Doskonale znosi przycinanie, toteż stosowany jest na wysokie, cięte żywopłoty, bardzo zwarte i trudne do przebycia. Stosowany jest także do obsadzania alei parkowych.
Drewno graba jest ciężkie, bardzo twarde, ale sprężyste, trudno łupliwe. Używa się go na różnego rodzaju narzędzia i części maszyn, na wyroby ko-łodziejskie, klepkę podłogową itd. Stanowi również wysokokaloryczny opał i pod tym względem mało co ustępuje drewnu bukowemu.








Czarny bez ( sambucus nigra )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Dereniowate ( Cornaceae )

Bez czarny, zwany też bzem lekarskim, występuje w Europie, płn. - zach. Afryce, na Kaukazie i w Azji Mniejszej; u nas na całym niżu i w górach do 1100 m n.p.m.
Szeroko rozrośnięty krzew lub rzadziej drzewo wysokości do 10 m. Rdzeń pędów biały, szeroki, gąbczasty. Liście długości do 30 cm, złożone z 5 - 7 par listków, po roztarciu nieprzyjemnie pachnących. Kwiaty o silnym, mdłym zapachu, białe lub kremowe, średnicy 5 mm, zebrane w płaskie i początkowo do góry wzniesione baldachy średnicy do 20 cm. Pestkowce czarne, błyszczące i soczyste, średnicy 6 - 8 mm.
Kwitnie w czerwcu i w lipcu. Rośnie na żyznych, świeżych glebach, zasobnych w związki azotowe i wapń. Sadzony bywa koło domów i w par - kach, często rozsiewa się przy zabudowaniach wiejskich, na gruzowiskach i śmietnikach.
Zbiera się kwiat lub dojrzałe owoce bzu czarnego. W kwiatach występuje olejek eteryczny, flawony, glikozydy, a w owocach - kwasy organiczne, garbniki i barwniki. Napar z kwiatów ma działanie napotne, dlatego jest używany przy przeziębieniach. Napar z owoców działa na przemianę mate-rii; stosowany jako składnik ziółek odchudzających. Marmolada z owo- ców dzikiego bzu używana jest w medycynie ludowej przy newralgii. Gąb-czasty rdzeń bzu czarnego znajduje zastosowanie w technice mikroskopo-wej.






Orzech wŁoski ( juglans regia )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Orzechowate ( Juglandaceae )

Największe znaczenie ekonomiczne ma orzech włoski, pochodzący z Azji Mniejszej, Kaukazu, środkowej Azji i Chin. Na Kaukazie do dziś dziko ro-snące orzechy włoskie pokrywają obszar przeszło 50 000 ha. Zbiera się z nich corocznie około 12 000 t wartościowych owoców.
Orzech włoski to drzewo długowieczne ( żyje do 400 lat ), wys. do 30 m. Liście złożone, nieparzystopierzaste, przyjemnie pachnące, dł. do 40 cm. Owoc długości do 5 cm, okrągławy lub owalny, pestka twarda. Nasienie zawiera 50 - 75% tłuszczu, 10 - 20% białka, niewielkie ilości cukru oraz witamin ( A, B, D ). Olej z orzechów włoskich używany jest w przemyśle spożywczym oraz do wyrobu szybko schnących lakierów.
Polska leży na północnej granicy uprawy orzech włoskiego Normalne szczepienia wiosenne nie udają w naszym klimacie, toteż stosuje się rozmnażanie z siewu, wskutek czego drzewostan orzechowy składa się z osobników o nierównej wartości. Zaczęto w Polsce rozmnażanie wegetatywne tego drzewa przez szczepienia jesienne. Liście, zielone owoce i drewno zawierają duże ilości cennych garbników oraz brązowy barwnik, użyteczny w barwieniu tkanin i włosów. Inne gatunki azjatyckie, a także amerykańskie, można czasami znaleźć w naszych parkach i ogrodach.









opeKr ogrodowy ( Anethum graveolens )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Złożone ( Asteraceae, Compositae )

koper ogrodowy pochodzi prawdopodobnie z Iranu i Indii, może też z rejo -
nu Kaukazu; dziś chwast segetalny zwłaszcza w obszarze śródziemnomor-skim, na Bliskim Wschodzie, w Etiopii i południowej Afryce, Paragwaju i Chile; uprawiany i zdziczały w całej prawie Europie, Ameryce, na Anty-lach, we wschodniej Azji, Indonezji itd.; w Polsce uprawiany i dziczejący chwast segetalny.
Roślina roczna, sinawozielona, cała silnie aromatyczna, o łodydze wznie-sionej, wysokości do 120 cm. Liście głównie łodygowe, wiotkie, 3 - 4- krotnie pierzaste, o odcinkach nitkowatych. Kwiaty żółte, zebrane w balda -
chy duże, bez pokryw i pokrywek.
Lecznicze działanie wykazują owoce, zawierające olejek eteryczny, którego głównym składnikiem jest karwon. Działa pobudzająco na wydzielanie soków trawiennych i przeciwdziała wzdęciom. Owoce w medycynie ludowej używane są również jako środek wykrztuśny. Ponadto są one stosowane w kiszonkach i piekarnictwie.












PodbiaŁ pospolity ( tussilago farfara )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Złożone ( Asteraceae, Compositae )

podbiał pospolity rośnie dziko w Europie bez skrajnej północy, w zachod-niej i północnej Azji, w górach północnej Afryki; w Polsce pospolity aż po piętro kosówki w górach, po brzegach wód, wilgotnych zaroślach, w zbio-ro- wiskach łęgowych, po gliniastych zboczach, siedliskach ruderalnych, a tak-że jako chwast segetalny, występujący dużymi płatami i wskazujący na wilgotne podłoże.
Bylina z pędami kwiatowymi wysokości 10 - 30 cm, zebranymi w kępki, bezlistnymi, okrytymi czerwonawymi łuskami i jedwabistymi włoskami, 1- koszyczkowymi, wyrastającymi na przedwiośniu przed liśćmi. Kwiaty żeńskie języczkowate; męskie rurkowate, złocistożółte. Liście tylko od-ziomkowe duże, okrągławosercowate, z szeroką, zatokową nasadą, nierów-no ząbkowane, białawokutnerowate, wierzchem łysiejące, ukazują się po przekwitnieniu.
Roślina lecznicza. Zbiera się liście i kwiaty. Aktywnymi składnikami są śluzy, substancje gorzkie, w kwiatach - barwniki flawonowe, a w liściach - substancje mineralne. Używa się w chorobach dróg oddechowych ( zapalenie oskrzeli, astma ) oraz zewnętrznie do okładów przy opuchliźnie, bólach mięśniowych i nerwowych.









Chrzan pospolity ( armoracia lapathifo-lia )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Krzyżowe ( Brassiceae, Cruciferae )

Chrzan pospolity rośnie dziko tylko w dorzeczu Wołgi i Donu, od Finlandii po Astrachań; poza tym zdziczały z upraw w Europie, Ameryce Północnej i wschodniej Azji; w Polsce pospolity jako roślina siedlisk nitrofilnych, zwłaszcza łęgowych i ruderalnych; także uprawiany.
Roślina prawdopodobnie około 1000 r. wprowadzona do upraw w środko-wej i zachodniej Europie i naturalizowana; w Polsce znana już w XVI w.
Bylina o grubych, zmięśniałych korzeniach i łodygach wys. do 125 cm. Li-ście odziomkowe jajowatopodługowate, długoogonkowe, mięsiste, błysz- czące, o nasadzie sercowatej, nierówno karbowane; łodygowe pierzasto wcinane, siedzące. Kwiaty białe, zebrane w wiechy, szczytowe. Owocem jest kulistawa łuszczynka.
Roślina lecznicza i przyprawowa ( korzeń ).















Kruszyna pospolita ( Frangula alnus )

Podkrólestwo: Rośliny ( Phytobionta )
Grupa: Rośliny telomowe ( Telomophyta )
Gromada: Nasienne ( Spermatophyta )
Podgromada: Okrytonasienne ( Angiospermae )
Klasa: Dwuliścienne ( Dicotyledones )
Rodzina: Szakłakowate ( Rhamnaceae )

W Polsce w stanie dzikim rośnie dziko tylko kruszyna pospolita, szeroko rozpowszechniona prawie w całej Europie i zachodniej Azji;.
Krzew, wyjątkowo małe drzewo, wysokości do 5 m, o nagich pączkach i gałązkach z licznymi, białymi przetchlinkami. Liście całobrzegie, elip-tyczne lub odwrotnie szeroko jajowate, z 6 - 8 parami równoległych żyłek bocznych. Kwiaty niepozorne, zielonkawe, ustawione pojedynczo lub po 2 - 7 w pachwinach liści. Owocem jest pestkowiec wielkości małego grochu, po dojrzeniu fioletowoczarny.
Kwitnie od maja do września, tak że na jednym krzewie można niejedno-krotnie zaobserwować kwiaty oraz owoce w różnych stadiach dojrzewania.
Roślina lecznicza i trująca ( kora stanowi środek przeczyszczający stoso-wany w formie wywaru w przewlekłych zaparciach ). Z owoców otrzymuje się żółty barwnik, który dawniej wykorzystywany był w farbiarstwie. Drewno było używane przez myśliwych do wyrobu prochu strzelniczego.