Andy.

Andy to południowoamerykańska część olbrzymiego pasma gór fałdowych, powstałych w trzeciorzędzie, rozciągającego się od Ziemi Ognistej po Alaskę. Zajmują całe zachodnie obrzeże kontynentu, wznosząc się niemal od samych wybrzeży Pacyfiku. 25 szczytów osiąga wysokość ponad 5000 m.n.p.m.; należy do nich między innymi wiele wulkanów, na czele z Cotopaxi - najwyższym czynnym wulkanem na świecie (5897 m.n.p.m.). Wypiętrzenie się wysokogórskiego pasma Andów miało zasadniczy wpływ na klimat kontynentu, w dużej mierze ukształtowało również florę i faunę Ameryki Południowej. Przykładem są tu dzieje Amazonki, która w trakcie tworzenia się Andów zmieniła swój bieg. Niegdyś uchodziła do Pacyfiku, gdy jednak góry zagrodziły jej dostęp do oceanu na zachodzie, utorowała sobie drogę przez olbrzymie niziny we wschodniej części kontynentu aż do Atlantyku. Dopiero wtedy powstało ogromne zlewisko obecnej rzeki. W wyniku owych procesów geologicznych rozwinęły się także niezwykłe gatunki zwierząt, takie jak delfiny z Amazonki i wiele innych. Andy wpływają na klimat, stanowiąc barierę nie do pokonania dla zachodnich wiatrów, w wyniku czego wilgotne masy powietrza spiętrzają się na wschodnich zboczach gór, powodując obfite opady. Średnia roczna suma opadów wynosi tam 5000 mm. Ogólnie rzecz biorąc, w wyniku wydźwignięcia się Andów wschodnia część kontynentu stała się bardziej wilgotna, zachodnia zaś bardziej sucha. Pustynia Atakama w północnym Chile zalicza się do najbardziej suchych obszarów na Ziemi. W wyniku zmian klimatycznych wykształciły się nowe środowiska życia, umożliwiające rozwój nowych gatunków zwierząt oraz roślin. Obecnie klimat w Andach obejmuje całą gamę stref, od klimatu pasatowego suchego na północy poprzez wiecznie wilgotny klimat równikowy po umiarkowanie chłodny klimat rejonu subantarktycznego na południu. Odpowiednio różnorodna i urozmaicona jest też roślinność, charakterystyczna dla poszczególnych obszarów. Obszary tropikalne do wysokości 3000 m.n.p.m. pokrywa górski las deszczowy (mgielny). Rosną tu głównie epifity oraz paprocie drzewiaste. Powyżej granicy lasów rozciągają się obszary trawiaste - paramo - z roślinami gruboszowatymi. Na większych wysokościach rozpościera się puna, porośnięta kolczastymi krzewami oraz roślinami, które przed zimnem chroni kutner (meszek). Granica zasięgu drzew zmienia się od 3500 m.n.p.m. w pobliżu równika do 900 m na Ziemi Ognistej. Ziemniaki można uprawiać do wysokości 3000 m.n.p.m., a owies nawet do 4000 m. Granica wiecznego śniegu w Patagonii przebiega na wysokości 1200 m, na równiku zaś 5500 m. Fauna Andów obejmuje zarówno gatunki tropikalne, jak i dostosowane do surowych warunków panujących na dużych wysokościach. Niedźwiedź andyjski, niegdyś rozprzestrzeniony aż po Amerykę Północną, dziś zamieszkuje pewne obszary Ameryki Środkowej oraz płaskowyże andyjskie. Niedźwiedź ten osiąga maksymalną długość 2 m (samice są znacznie mniejsze), zatem jest stosunkowo niewielki. Ten mocno zagrożony gatunek obecnie bezpieczną ostoję na kontynencie znajduje jedynie w Boliwii. Guanako największy dziko żyjący ssak Ameryki Południowej, jest przodkiem udomowionej lamy i alpaki.Ponieważ czerwone ciałka krwi tego ssaka wiążą niezwykle duże ilości tlenu, jest on doskonale przystosowany do życia na wysokości 4000 m.n.p.m. Guanaki dzięki temu, iż potrzebują bardzo mało wody, wytrzymują długie wędrówki przez górskie półpustynie; potrafią także pić wodę słonawą i słoną. Szybko biegają i tak samo sprawnie pływają. Podobnie jak u wikunii samce guanaka oznaczają swoje terytorium, wydalając odchody w określonych miejscach.