Wzorzec idealnego, średniowiecznego rycerza na przykładzie Rolanda, bohatera "Pieśni o Rolandzie".

Epoka średniowieczna wykształciła wzorce postępowania, ideały, które były modne i uznawane w tym okresie. Określały mocno cechy wzorcowe idealnego władcy, rycerza i świętego. Średniowieczna konwencja prezentowała wzorce osobowe, które miały być przykładem do naśladowania. Ideały te nie były zarysowane
w sposób ogólny, ale zawierały często wręcz instrukcje dotyczące konkretnych zachowań, na przykład ceremoniału dworskiego.

Sztuka średniowiecza poprzez literaturę, malarstwo i rzeźbę przekazywała potomności swoje dziedzictwo. Na podstawie literatury tego okresu możemy mówić o trzech wzorcach do naśladowania, a mianowicie o wzorze idealnego rycerza, władcy i świętego. Ponieważ była to epoka krzyża i miecza, jednym z jej ideałów stał się rycerz.

Jakie cechy musiał spełniać wzorzec rycerza średniowiecznego? Otóż wymagano od niego bardzo wiele. Rycerz musiał odznaczać się odwagą, dbałością o honor swój i swojego władcy, a także wiernością wobec seniora, wybranej damy i ojczyzny. Rycerz winien był być człowiekiem pobożnym i oddanym Bogu. Inne cechy rycerstwa to męstwo. We fragmencie "Pieśni o Rolandzie" znajdujemy następujące słowa: "hańba temu, który wprzód nie sprzeda się drogo".
Winien wykazywać się mistrzostwem w rycerskim rzemiośle, nadludzką siłą i przyjaźnią rycerską.

Przykłady średniowiecznej literatury opisującej życie i czyny rycerskie znajdujemy w literaturze hiszpańskiej opiewającej Cyda, w angielskiej sławiącej czyny króla Artura i rycerzy Okrągłego Stołu, w niemieckiej "Pieśni o Nibelungach", czy w staroruskim "Słowie o wyprawie pułku Jgora". Szczególnie bogata literatura rycerska, czyli tzw. "Chanson de geste" (pieśń o czynach, rozwinęła się we Francji - cykl karoliński). Stamtąd też pochodzi "Pieśń o Rolandzie". Pieśń ta powstała prawdopodobnie u schyłku XI w. Najstarszy rękopis tzw. oksfordzki pochodzi z 1170 roku. Pieśń jest anonimowym starofrancuskim poematem epickim, który opowiada o czynach autentycznej postaci.

Roland był człowiekiem szlachetnie urodzonym. Był on siostrzeńcem Karola Wielkiego, króla Franków. W 778 roku w czasie wyprawy Karola Wielkiego do Hiszpanii, zajętej wówczas przez niewiernych Saracenów, zginął on i kwiat rycerstwa frankońskiego w walce w pirenejskim wąwozie. Roland dowodził tylną strażą, która została zaatakowana przez górali baskijskich. Jednak w pieśni przeciwnikami Rolanda nie są górale, ale niewierni Saraceni. Roland według pieśni otoczony zostaje przez Saracenów (muzułmanów, wrogów chrześcijaństwa). Zasadzkę przygotował zdrajca Galeon (ojczym Rolanda) wraz z królem Marsylem. Krwawa bitwa przechyliła szalę zwycięstwa na korzyść Saracenów, ale Roland nie chciał zadąć w czarodziejski róg prosząc o pomoc. Za późno zdecydował się go użyć, przez co ginie on i jego żołnierze. Karol Wielki przybył już, tylko aby pomścić Rolanda i poległych rycerzy.

Poprzez swoją bohaterską postawę i poświęcenie, osoba Rolanda stała się wzorem dla rycerstwa średniowiecznego. Roland jest piękny, szlachetny i odważny do szaleństwa. Tak opisany jest w "Pieśni o Rolandzie":

"(...) Przez wąwóz hiszpański jedzie Roland na Wejlantyfie, swym rączym rumaku. Przebrał się w zbroję, która go pięknie zdobi".

"(...) Szlachetne jest jego ciało, twarz jasna i roześmiana. Po nim jedzie jego towarzysz".

"(...) Hrabia Roland jedzie przez pole, trzyma Durendal miecz swój, który dobrze tnie i dobrze siecze".

Fragment ten zawiera również informacje o ważnych atrybutach rycerza średniowiecznego. Atrybuty te, to wierny towarzysz Oliwier, miecz Durendal, który jest dla rycerza święty i jest symbolem męstwa. Miecz ma swoje imię podobnie jak koń. Rycerz szczycił się swym koniem i mieczem, które wraz z nim dzieliły jego sławę. Jak ważny był koń i miecz dla rycerza świadczy ten fragment "Pieśni o Rolandzie":

"(...)arcybiskup powiada oto mi robota tak powinien się spisywać rycerz, który nosi dobrą broń i siedzi na dobrym koniu. inaczej nie wart ani szeląga".

Rycerz średniowieczny miał swoją wybrankę serca. Dla Rolanda jest nią Oda, która na wieść o jego śmierci umiera ze zgryzoty. Roland jako rycerz musiał przestrzegać zbioru zasad norm zachowań, które składały się na kodeks rycerski. W myśl tego kodeksu rycerz musiał wykazać się: wiernością i oddaniem Bogu i władcy, walczyć w imieniu wiary, króla i ojczyzny, być mężnym, odważnym, honorowym, przestrzegać zasad dobrego wychowania, bronić kobiet, wdów i dzieci, oddać życie za to, co walczy. Kodeks ten stanowił bezwzględny do przestrzegania system wartości.

Rycerz Roland był szczerze oddanym Bogu chrześcijaninem, a także wiernym poddanym króla Karola. Walczył w imię wiary chrześcijańskiej z Saracenami. Dla króla i słodkiej Francji gotów był do największych poświęceń. Był szaleńczo odważny, okrutny dla wroga ale walczył uczciwie. Cieszył się z okazji do walki, jako okazji do zdobycia sławy. Na słowa Oliwiera o zbliżających się w dużej sile Saracenach tak odpowiedział:

"Ach dałby to Bóg i trzeba nam tu wytrwać dla naszego króla (...) ścierpieć wszelką niedolę....oddać skórę i nałożyć głowę".

"(...) hańba dla pogan, prawo dla chrześcijan".

Roland był mistrzem w dziedzinie rzemiosła rycerskiego. Miał nadludzką siłę, rzucał się w wir najstraszniejszej walki. I oczywiście był człowiekiem honorowym Ta obawa o honor nie pozwoliła mu wezwać pomocy /zadąć w róg/. Honor był dla niego wręcz obsesyjną wartością, wyższą niż życie własne i poddanych. Roland był dumny, zdecydował się wezwać pomoc, gdy większość jego ludzi już nie żyła. Jednakże żal po poległych rycerzach towarzyszyła Rolandowi w jego ostatnich chwilach w życiu. Płakał nad nimi i modlił się za nich. Mówi o tym następujący fragment pieśni:

"Roland patrzy na góry, na pola. Tylu Francuzów widzi leżących bez życia. Zapłakał nad nimi".

"Panowie baronowie niech Bóg wam uczyni zmiłowanie".

"Nigdy nie widziałem lepszych od was wasali".

Moment śmierci hrabiego Rolanda opisana jest bardzo szczegółowo. Można rzec, że Roland przed swoją śmiercią musiał dokonać pewnych rzeczy, aby spokojnie umrzeć. Spełniał pewien rytuał, który wydaje się obowiązującym dla rycerskiej śmierci. Musiał wypełnić rozkaz dmąc w róg, złamać miecz by nie wpadł w ręce wroga. Musiał także wyjść na wzgórze, by być bliżej Boga i móc spojrzeć z góry na nieprzyjaciół. Obrócił twarz ku Hiszpanii, w ten sposób okazując swe męstwo. Wspomniał całe swoje życie i prosił Boga o przebaczenie. Gdy umarł aniołowie zanieśli duszę Rolanda do raju.

Średniowiecze obejmuje bardzo długi okres, na który przypada wiele istotnych przemian ustrojowych i społecznych. Przez Europę przetoczyły się liczne wojny, a jednocześnie rozwijały się miasta i handel. Społeczeństwo podzielone było na stany. Naczelne miejsce w hierarchii społecznej zajmowało duchowieństwo i rycerstwo. Od tego ostatniego zależał byt i bezpieczeństwo państwa. Średniowiecze charakteryzowało się uniwersalizmem, który dotyczył wspólnych wzorców kulturowych, religijnych i ustrojowych. Wzorce te miały związek z charakterem epoki. Miały stanowić ideały do naśladowania.

Upowszechniać je, propagować i zalecać do stosowania miała średniowieczna literatura. Zanim jednakże wzorce te zostały spisane wiodły one zapewne żywot opowieści wędrowców, ballad śpiewanych na rycerskich zamkach. W literaturze średniowiecza znajdujemy wiele przykładów tego, co nazywamy mianem literatury parenetycznej (pouczającej). Przykładem takiej literatury jest również "Pieśń o Rolandzie". Propaguje ona wzorzec idealnego średniowiecznego rycerza. Należy tutaj wspomnieć, że cień Rycerza tamtych czasów przewijać się będzie również w późniejszych bohaterach literackich. Czasami będzie ich łączyć wiele cech wspólnych, takich jak honor, waleczność, duma, bohaterstwo, a różnić ideały i wartości, o które będą walczyć. Należy też zwrócić uwagę, że każda epoka starała się stworzyć swój ideał rycerza i odzwierciedlać go poprzez literaturę.