Arktyka i Antarktyka

Zimne, skrajnie niegościnne tereny wokół biegunów były jednymi z najpóźniej zbadanych obszarów na Ziemi. Gruba pokrywa lodu oraz pływające góry lodowe sprawiły, że po raz pierwszy człowiek dotarł do tych miejsc dopiero sto lat temu.

6 kwietnia 1909 roku Robert Edwin Peary zdobył biegun północny, a 15 grudnia 1911 roku Roald Amundsen stanął na biegunie południowym. Arktyką nazywamy obszar położony wokół bieguna północnego. Obejmuje ona swym zasięgiem jedynie Ocean Arktyczny wraz ze wszystkimi znajdującymi się na nim wyspami, w tym największą wyspą świata - Grenlandią, a także północne obszary Europy, Azji oraz Ameryki Północnej.

Za umowną granicę Arktyki przyjmuje się koło podbiegunowe północne, czyli równoleżnik 66 ° 33 N. Przeważająca część tego regionu jest pokryta wieloletnim pływającym lodem morskim, zwanym paktem lodowym.

Znaczną część Grenlandii zajmuje natomiast lądolód o powierzchni ponad 1,8 miliona kilometrów kwadratowych i grubości dochodzącej do 3500 metrów.

Klimat Arktyki charakteryzuje się niskimi wartościami temperatury powietrza, utrzymującymi się przez znaczną część roku, a także niewielkimi sumami opadów atmosferycznych. Średnia temperatura powietrza najchłodniejszego miesiąca jest najniższa we wnętrzu Grenlandii, gdzie spada poniżej -50°C. Natomiast najwyższą średnią temperaturę powietrza najcieplejszego miesiąca (około 10°C) odnotowuje się na południowych krańcach Arktyki. Podczas krótkiego i chłodnego lata lód w zatokach morskich rozmarza, a ląd pokrywa się skąpą roślinnością. Częściowemu topnieniu ulega też pokrywa paku lodowego. Jej potężne fragmenty w postaci gór lodowych dryfują po Oceanie Arktycznym. Niesione prądami morskimi, przemieszczają się na południe, pokonując znaczne odległości. Niepokryte lodem obszary Arktyki porasta tundra, w której dominują mchy i porosty.

W arktycznych wodach żyją liczne gatunki ryb, a także wieloryby, foki i morsy, natomiast na rach - niedźwiedzie polarne. Mimo niezwykle trudnych warunków przyrodniczych, niektóre obszary Arktyki są zamieszkiwane przez człowieka. Rdzenną ludność tego regionu stanowią między innymi Eskimosi, żyjący na przykład na Grenlandii, Lapończycy - w Europie Północnej, oraz Nieńcy - w rosyjskiej części Arktyki. Ludność zamieszkująca obszary okołobiegunowe utrzymuje się głównie z rybołówstwa, myślistwa oraz hodowli reniferów.

Zaś Antarktyka to część świata obejmująca obszary wokół bieguna południowego. Zalicza się do niej Antarktykę wraz z otaczającymi ją wodami trzech oceanów, a także znajdujące się na nich wyspy, między innymi Orkady Południowe oraz Wyspy Kerguelena. Łącznie region ten stanowi powierzchnię ponad 50 milionów kilometrów kwadratowych. Od Morza Weddella Ziemi Wiktorii nad Morzem Rossa ciągną się Góry Transarktyczne.

Najwyższym szczytem kontynentu jest Masyw Vinsona (5140 m.n.p.m.) położony w Górach Ellswortha. Ponad lodową pokrywę Antarktydy wystają pojedyncze wzniesienia lub grzbiety górskie, tak zwane nunataki. Pozbawione lodu są również niewielkie odcinki wybrzeża oraz oazy, czyli obszary charakteryzujące się łagodniejszym klimatem. Lądolód Antarktydy znajduje się w ciągłym ruchu. Spływa od środka czaszy lodowej w kierunku wybrzeży. Na płaskich odcinkach wybrzeży tworzą się lodowce szelfowe, spływające z lądu do morza. Największe z nich to Lodowiec Szelfowy Rossa i Lodowiec Szelfowy Ronne'a Lodowce szelfowe kończą się stromymi barierami lodowymi. Tam właśnie tworzą się góry lodowe. Największe mają wysokość 150 metrów, a długość aż 150 kilometrów.