Wkład ostatnich Piastów w rozwój Polski

Władca Polski Książę Bolesław Krzywousty zmarł w 1138 roku. Przed śmiercią dokonał podziału kraju między synów, ustanawiając zasadę senioratu. Nastał dla Polski okres rozbicia dzielnicowego, ciągłych walk o władzę i mieszanie się w sprawy polskie obcych oraz ich chęć podporządkowania sobie ziem polskich. Okres ten trwał ponad 200 lat. Idea zjednoczenia ziem w jedno państwo istniała zawsze i niemal wszyscy książęta dzielnicowi byli jej zwolennikami, jednak sprzeczność interesów między nimi nie pozwoliła żadnemu długo tego dokonać. Najbliższym osiągnięcia tego celu był książę gnieźnieński Przemysław II, który zjednoczył Wielkopolskę z Pomorzem Wschodnim. Miał również prawo do Małopolski lecz Kraków opanował Wacław II król Czech. Za zgoda papieża Przemysław II koronował się w Gnieźnie w 1295 roku na króla Polski.

W lutym 1296 roku został zaskoczony przez wojska brandenburskie w Rogoźnie i tam zginął.

Po koronę polską sięgnął Wacław II, który jako pretekst wykorzystał obietnicę księcia wrocławskiego że ten mu zapisze w testamencie Wrocław. Po jego śmierci wkroczył na ziemie polskie. Popierał go cesarz jak również patrycjat miast śląskich i małopolskich. Zajął Kraków, Sandomierz i zmusił do poddania się Łokietka, który bronił się w Łęczycy. Król czeski opanował Małopolskę a Cieszyn i Opole uznały jego zwierzchnictwo. Nie mógł mu przeciwstawić się Łokietek, mimo że po Przemysławie II rządził Wielkopolską, Pomorzem Gdańskim, księstwem brzesko-kujawskim, ziemia sieradzką i łęczycką.

Przeciwko Łokietkowi było w tym czasie duchowieństwo i część możnowładców oraz żywioł niemiecki w miastach. Poddano Wacławowi Wielkopolskę i pozostałe ziemie, które połączył z Małopolską i w 1300 roku koronował się na króla Polski. Zgodę na to wydał mu nie papież, lecz cesarz uznając tym samym Polskę za lenno, kraj zależny od Niemiec. Mimo że zjednoczenie ziem polskich nastąpiło, była to raczej typowa okupacja Właściwego zjednoczenia ziem polskich dokonał dopiero przedostatni z rodu Piastów, wspomnianych wcześniej Władysław Łokietek. Wygnany z Polski przez Wacława pojechał Łokietek do Rzymu. U papieża Bonifacego VIII uzyskał wyrok, który orzekał że Wacław nieprawnie jest królem Polski i nie uznał jego koronacji. Łokietek udał się następnie na Węgry, gdzie zawarł sojusz z królem Karolem Robertem. Z nielicznym wojskiem przekroczył Karpaty likwidując wszędzie po miastach załogi czeskie. Po stronie Łokietka stawał lud wiejski i część rycerstwa, a najskuteczniejszym jego sprzymierzeńcem było powszechne niezadowolenie z rządów Wacława. Wśród ciągłych walk wyparto najpierw Czechów z sandomierskiego a następnie wzięto się do krakowskiego. Tu było trudniej ale w maju 1306 roku Wawel był juz w ręku Łokietka. W listopadzie tego samego roku zajął Świecie a w grudniu Gdańsk, wyrzucając stamtąd margrabiów brandenburskich. Cały czas musiał prowadzić Łokietek walkę o zjednoczenie i suwerenność i to nie tylko z obcymi ale równiez z rodzimymi zdrajcami. Przeciw Łokietkowi wzniecili rewoltę niemiecki wójt Krakowa Albert wraz z biskupem Muskatą i wójtem Wieliczki poddając księciu opolskiemu warownie miejską. Łokietek jednak bund stłumił. Na Pomorzu przeciwny Łokietkowi ród Świeców zawezwał Brandenburczyków do zajęcia kraju. Brandenburczycy zajęli Pomorze, bronił się tylko gród w Gdańsku bo niemiecki patrycjat wpuścił Brandenburczyków do miasta. Obrońcy za zgoda Łokietka wezwali na pomoc Krzyżaków, którzy wyparli Brandenburczyków ale sami zajęli miasto i gród a w listopadzie 1308 roku wycięli mieszkańców i spalili miasto. Krzyżacy zajęli w następnych latach Tczew i Świecie. W 1314 roku Łokietek zajął Poznań, którym rządzili książęta głogowscy. Datę tę uważa się za za kończącą walki o zjednoczenie ziem polskich. Po wyparciu Głogowczyków miał Władysław w ręku Małopolskę i Wielkopolskę, ziemię sieradzką, łęczycką oraz Kujawy. dokończywszy dzieła zjednoczenia Polski, postanowił Władysław Łokietek sięgnąć po koronę. Mimo przeszkód jakie czynił na dworze papieskim, król czeski, Jan Luksemburczyk roszczący sobie prawo do korony polskiej, Łokietek pozwolenie uzyskał i koronował się w 1320 roku w katedrze na Wawelu. Całe panowanie Łokietka to 45 lat walki - klęsk, z których się podnosił-zwycięstw, które nie były ostatecznymi triumfami. W chwili śmierci Łokietka w marcu 1333 roku sytuacja Polski znów była zła. Krzyżacy w 1332 roku zdobyli Kujawy. Sojusz ich z Janem Luksemburskim trwał nadal, a rozejm z Polską obowiązywał do Zielonych Świąt 1333 roku. W takiej sytuacji Kazimierz otrzymał po ojcu państwo stosunkowo niewielkie: Krakowskie, Sandomierskie, Mazowsze i Wielkopolskę bez Kujaw, ale juz zjednoczone. Polska słaba zniszczona wojnami, otoczona potężnymi państwami, gotowymi w każdej chwili rzucić się na jej posiadłości, pod żadnym warunkiem prowadzić wojen. Od północy groził potężny już wówczas Zakon Krzyżacki, król czeski Jan luksemburczyk piastował tytuł króla polskiego i miał pretensję do tronu, a cesarz niemiecki objął w posiadanie Brandenburgię i stał się bezpośrednim sąsiadem Polski. Kazimierz uznał, że najpierw trzeba się wzmocnić a później odbierać co się Polsce należy. W dniu koronacji na króla, która odbyła się w kwietniu 1333 roku podpisano w Krakowie układ, którym przedłużono rozejm z Zakonem o jeden rok. Do umowy przystąpił również Jan Luksemburczyk. Od czasu tej umowy pokój z Krzyżakami przetrwał kilkadziesiąt lat. Kazimierz zawarł przymierze z cesarzem i jego synem margrabią brandenburskim. Od Jana Luksemburczyka zażądał z rzeczenia się tytułu króla polskiego. Luksemburczyk nie chciał mieć zatargów z cesarzem jak również z królem węgierskim więc zgodził się na te żądania, zastrzegając sobie prawo zwierzchnictwa nad księstwami śląskimi. Sprawy te zostały załatwione na zjeździe w Wyszehradzie, gdzie spotkali się królowie Polski, Czech i Węgier oraz przedstawiciele Zakonu. Proszeni na rozjemców w sprawach polsko-krzyżackich, królowie Czech i Węgier, wydali wyrok, na mocy którego Zakon miał zwrócić Polsce Kujawy i Dobrzyń, zatrzymać zaś Pomorze jako jałmużnę króla Polski. Sojusze te wzmocnił Kazimierz, ustanawiając swego siostrzeńca, królewicza węgierskiego Ludwika, następca tronu polskiego na wypadek, gdyby sam umarł bez potomnie. Również umiejętnie prowadził Kazimierz sprawy o odzyskanie Rusi Czerwonej, a następnie o obronienie jej przed Tatarami i Litwinami. Efektem tego było przyłączenie tych ziem do Polski. Jak w polityce zewnętrznej tak i w wewnętrznej wykazał Kazimierz Wielki wielkość umysłu i położył olbrzymie zasługi dla kraju. Dokonał on sztuki trudnej, a mianowicie potrafił znaleźć kompromis miedzy koniecznościami państwa a zwykłym, ludzkim dążeniem obywateli do osobistego szczęścia. Utrwalił on panowanie prawa pisanego, które zostało uchwalone na zjazdach dostojników duchownych i świeckich w Wislicy i Piotrkowie. Życzeniem królewskim było żeby w Polsce był: "jeden król, jedno prawo i jedna moneta. "Ustawodawstwo Kazimierza dążyło wyraźnie do brania w ochronę strony słabszej i to nie tylko jednostek ale całych grup społecznych. Przykładem może być obrona włościan w statutach wiślickim i piotrkowskim.

Wytworzyło się tak zwane prawo ziemskie, które obowiązywało tak szlachciców, jak sołtysów i lud wiejski. Wieśniak mógł się bogacić, miał dostęp do sądu, a władza ziemianina nad nim podlegała nadzorowi państwa. Przezwisko ""król chłopów "nadane Kazimierzowi przez współczesną mu szlachtę potwierdza te działania. W miastach, ktore były osadzone na prawie niemieckim, przeważała też ludność niemiecka trudniąca się rzemiosłem i handlem Dotyczyło to szczególnie Krakowa. Obok niemal niemieckiego Krakowa powstały tuż za murami nowe miasta o ludności polskiej, Kazimierz i Kleparz (obecnie dzielnice Krakowa). Kazimierz przyznał innym miastom jak: Wieliczka, Skawina, Bochnia i Sącz prawo składu, (oznaczało ono że przejeżdzający kupcy musieli składać w mieście swoje towary i wystawiać je na sprzedaż) co przyczyniło się do rozwoju tych miast i ich wzbogacenia. Niemieckość miast podtrzymywał zwyczaj odnoszenia się w sprawach spornych do sadu w Magdeburgu. Aby stosunki te przerwać ustanowił Kazimierz sąd apelacyjny na Wawelu. Szlachta i ziemianie podlegali sądowi ziemskiemu. Przeprowadził król reformę wojska. Obowiązek służby wojskowej obciążał wszystkich prywatnych posiadaczy ziemi -od największego komesa czy arcybiskupa po wójtów i sołtysów. Każdy musiał iść na wojnę we własnej zbroi konno i z odpowiednim pocztem. Potężne rody i wielcy panowie posiadali własne chorągwie.

Pomniejsi woje służyli w chorągwiach poszczególnych ziem. Kazimierz zaczął też organizować i używać wojska zaciężne. Wszechstronnie rozwijający się kraj potrzebował licznych pracowników umysłowych kształconych na miejscu i znających stosunki polskie. W 1364 roku ukazał się edykt królewski o założeniu w Krakowie " szkoły głównej "czyli uniwersytetu. W tym samym roku zatwierdził go papież. Powstały katedry prawa kanonicznego rzymskiego, medycyny oraz nauk wyzwolonych. Czasy Kazimierza Wielkiego to panowanie rozumu. We wszystkich działaniach znać trzeźwość, opanowanie, rozsądek. Za jego czasów Polska przemieniła się w jeden wielki system warowny. W przeciągu swego panowania wzniósł Kazimierz Wielki kosztem skarbu królewskiego ponad pięćdziesiąt zamków a około 30 miast opasał obronnymi murami. Zbudowano około sześćdziesiąt nowych miast i około 500 wsi. Słusznym było powiedzenie, że "zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną. " Był to rezultat rozważnego i planowego działania. Materialne środki kraju zużyto w sposób znamionujący głęboką wiedzę, działanie spokojne i celowe. Dobrobyt ogólny wzrósł, a pod koniec panowania było w Polsce więcej powszechnej pomyślności niz w dniu koronacji. Kazimierz Wielki zmarł w 1370 roku.

Celem działań ostatnich Piastów była głównie jedność i suwerenność państwa.

Władysław Łokietek doprowadził do zjednoczenia ziem polskich i zapewnił im suwerenność, a Kazimierz Wielki zdobycze te utrzymał i umocnił.

Unikaniem wojen, szczęśliwymi i mądrymi sojuszami z ościennymi potęgami, dobrą i celową gospodarką wewnętrzną oraz reformami na szeroką skale, doprowadził do rozkwitu kraju i dobrobytu. Polska stała się potęgą, z którą przez około 300 następnych lat musiano się liczyć w Europie.