Faust - streszczenie szczegółowe

Książka rozpoczyna się od rozmowy Boga, Archaniołów i Mefistofelesa na temat świata, a przede wszystkim kondycji człowieka. Mefistofeles zakłada się z Bogiem, że uda mu się przywieść starego uczonego Fausta do wiecznego potępienia. Faust jest człowiekiem uczonym, studiował filozofię, prawo, medycynę oraz teologię, lecz sam uważa że jest to za mało. Dąży do wewnętrznego spełnienia. Faust chce zrozumieć porządek tego świata a zarazem przekroczyć jego granice. W tym celu ucieka się do czarnej magii wywołując Ducha Ziemi. Przerażony jego potęgą uświadamia sobie znikomość człowieczeństwa. Duch znika a pojawia się Wagner, który chce by Faust przekazał mu część swojej wiedzy. Ten z niechęcią prowadzi dialog ze służącym, podkreślając, że nie potrafiłby przekazać mu swej wiedzy gdyż sam nie czerpie z niej satysfakcji, a jego dusza dalej szuka odpowiedzi na pytania które go dręczą. Gdy Wagner wychodzi, Faust postanawia popełnić samobójstwo. Już ma wypić truciznę gdy słyszy głos dzwonów rezurekcyjnych, zwiastujących rozpoczęcie Świąt Wielkanocnych i zmienia zdanie. W Niedziele Wielkanocną Faust wraz z Wagnerem wybiera się na spacer ulicami miasta. Tam starzec spostrzega czarnego pudla, którego uważa za zjawę więc zabiera go do domu. Tam pies przeobraża się w Mefistofelesa. Diabeł proponuje Faustowi, że może sprawić iż będzie szczęśliwy i będzie czuł się spełniony. Faust podpisuje cyrograf dzięki któremu jeżeli Faust wypowie słowa: „Chwilo trwaj, jesteś piękna”, dusza jego będzie należała do Mefistofelesa. Diabeł pierwsze zaprowadza Fausta do piwnicy Auerbacha, by pokazać mu zabawę młodzieży. Jednak chaos który ta panował przeszkadzała mu więc opuścili to miejsce. Następnie wybierają się do czarownicy która daje Faustowi eliksir odmładzający. Mefistofeles pomaga Faustowi rozkochać w sobie niewinną i czystą Małgorzatę. Jednak zachcianka zdobycie tej młodej dziewczyny kończy się tragicznie. Matka, której córka podaje zbyt dużą dawkę leku nasennego, umiera. Brat Małgorzaty, który nie może się pogodzić z tym że jego siostra jest kochanką Fausta, staje do boju z nim. Walenty ginie w walce. A dziecko które zostało poczęte w wyniku ich grzechu, Małgorzata zabija. Faust porzuca dziewczynę w pogoni za nowymi wrażeniami. Bierze on udział w Sabacie czarownic. W tym czasie Małgorzata zostaje skazana na śmierć za zabójstwo matki i dziecka. Faust próbuje wyciągnąć ją z więzienia lecz ona przyjmuje wyrok z pokorą, dzięki czemu dostaje odpuszczenie win i zostaje zbawiona. Po śmierci Małgorzaty, Faust dochodzi do wniosku iż nie będzie w pełni szczęśliwy, uszczęśliwiając tylko siebie, powoli zaczyna nabierać przekonania iż musi uszczęśliwiać także innych. Postanawia, że wykorzysta swą wiedzę do pomocy innym. Dzięki Mefistofelesowi i jego mocy pojawia się na dworze cesarza gdzie mu służy. Potem cofają się do czasów mitycznych, gdzie rozkazuje Mefistofelesowi wydobyć z krainy umarłych Heleną Trojańską, którą poślubia. Żyją razem, zaznając głębokiej miłości. Owocem tej miłości staje się ich syn, Euforion. Jednak po śmierci Euforiona, Helena która żyła tylko dzięki miłości męża i syna, umiera. Faust postanawia skupić się na niesieniu szczęścia innym jeszcze bardziej. Wraca do swoich czasów i pomaga cesarzowi w bitwie. Za pomoc dostaje nadmorski kraj we władanie. Dzięki pomocy Mefistofelesa tworzy krainę dla społeczeństwa. Włada tam do późnej starości, gdzie nikogo nie krzywdzi, prócz parę staruszków, którzy zginęli z powodu złego rozkazu. To co czyni, uszczęśliwia go i wszystkich dookoła i w końcu Faust czuje się spełniony i wypowiada słowa: „Chwilo trwaj, jesteś piękna”. W tym momencie Faust umiera i według umowy jego dusza jest potępiona i trafia do piekła. Lecz za wstawiennictwem Najświętszej Maryi oraz Małgorzaty, chór aniołów wyrywa piekłu duszę Fausta. Mefistofeles mimo swego oburzenia i niezadowolenia nie może nic zrobić. Faust zostaje nagrodzony za swoją pomoc dla ludzi oraz wieczne dążenie i wieczny trud.