Mogiła powstańców styczniowych jako kluczowy motyw powieści Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem”

Powieść Elizy Orzeszkowej wyraża ducha epoki. Utwór początkowo publikowany był w odcinkach w prasie. W formie książkowej opublikowana została w 1886 roku. Powieść została napisana z okazji 25 rocznicy powstania styczniowego. Jednak nazwa powstanie nie występuję w powieści z powodu cenzury. Wszystko co dotyczy powstania ukazywane jest za pomocą mowy ezopowej. Najważniejszym motywem utworu jest motyw mogiły. Owa mogiłą jest odwiedzana przez bohaterów. Idą na nią wspólnie pogodzeni Benedykt oraz Witold Korczyńscy. Motyw kluczowy najwidoczniej ujawnia się w II tomie powieści, w tym fragmencie znajduję się opis mogiły. Jan Bohatyrowicz, syn Jerzego wraz z Justyną odwiedza grób powstańców. Jan prowadzi swą ukochaną w miejsce szczególne bo jest to miejsce spoczynku jego ojca. Wyprawa ma ogromne znaczenie dla rozwoju ich miłości. Justyna nigdy tam nie była. Większość mieszkańców Korczyna udaję, że jej nie ma ze strachu bo boją się represji bądź ignorowali jej istnienie. „Nad Niemnem” słynie z opisów przyrody. Młodzi ludzie docierają do miejsca gdzie kończy się sielski obraz i zaczyna się dzika przyroda. Radykalne przejście z jednego obrazu w drugi zawiera w sobie motyw miejsc przyziemnych oraz motyw miejsc przykrych nawiązanie do „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza opis puszczy litewskiej, w której znajduję się matecznik. Obraz przypominający Eden, natomiast miejsce w powieści Orzeszkowej jest dzikie, trudno dostępne. Jan zachowuję się jakby znajdował się w miejscu świętym – motyw wyższych uczuć. Mężczyznę przepełnia szlachetność. Jan rozpoczyna opowieść o pożegnaniu powstańców. Ukazanie pożegnania ojca z synem. Marta, która żegnała narzeczonego, zawieszająca na jego szyi medalik. Pożegnanie Andrzeja z żoną i synem Zygmuntem, obraz zaczerpnięty z „Iliady” Homera : Hektor żegnający się z żoną i synem. Jest to modelowa wersja toposu. Poświęcenie wszystkiego dla ojczyzny. Opowieść Jana to ukazanie sytuacji dramatycznych oczami dziecka, aby ominąć nazwy powstanie. Realność sytuacji przedstawiona za pomocą wspomnień, niedomówień wskazuję na prawdopodobieństwo wydarzeń. Ojciec Zygmunta zginął od strzały w czoło, natomiast ojciec Jana od strzały w serce. Wspomnienie dziecka, który nie rozumie sytuacji, śmierć ojca, zmęczenie drogą sprawia, że mały chłopiec nie potrafi zdać relacji starszym ludziom oczekującym wyjaśnień. Mogiła, nad którą znajduję się Jan wraz z Justyną nie posiada krzyża jest trudna do zauważenia. Wzgórze usypane za pomocą ludzkich rąk. Grób powstańców nie posiada krzyża, ponieważ ludzie boją się represji. Jan i Justyna oddają hołd powstańcom. Kobieta stojąc przy mogile przewartościowuję swoje życie. Dokonuję się w niej duchowa metamorfoza. Uświadamia sobie, że jej dotychczasowe życie było nastawione na prywatne problemy. Justyna została napełniona miłością do ojczyzny. Prochy bohaterów zapalają promień nadziei i idei. Chwile spędzone nad mogiłą przekształcają jej poglądy. Chcę poświęcić się dla innych ludzi. Pragnienie pracy organicznej. Korespondencją do tej sceny są „Sonety” Adama Asnyka „Nad głębinami”. Utwór dowodzi, że to co szlachetne jest wieczne. Sensem ludzkiego życia powinno być poświęcenie się ludziom oraz ojczyźnie.