Misteria eleuzyńskie i kult dionizosa

W starożytnej Grecji życie religijne było bardzo bogate. Grecy doszukiwali się świętości we wszystkim co ich otaczało. Najprawdopodobniej wynikało to z chęci poznania i zbliżenia się do świata bóstw. Ludzie składali im ofiary, organizowali święta na ich cześć, modlili się do nich. Poprzez kultywowanie bóstw chcieli zapewnić sobie dobrobyt w życiu doczesnym, a przede wszystkim szczęście w zaświatach. Obrzędami, które miały związek z życiem pośmiertnym były misteria.
Najbardziej rozpowszechnione i znane były misteria eleuzyńskie. Odbywały się one na cześć bogini Demeter oraz jej córki Kory ( inaczej zmanej Persefoną). Persefona była nijako pośredniczką pomiędzy Hadesem a Olimpem, czyli życiem i śmiercią. Misteria przyciągały zainteresowanie ludzi głównie z powodu nici tajemnicy oplatającej owy kult, który miał charakter wieloetapowy. Udział w Misteriach mógł wziąć każdy wolny człowiek mówiący po grecku: kobieta, mężczyzna, dorosły, dziecko, jak też niektórzy niewolnicy pracujący w sanktuarium. Na wiosnę odbywały się tzw. Małe misteria obejmujące serię rytów (obrządków), w których skład wchodziły np. posty, obrzędy oczyszczenia, składanie ofiar. Można powiedzieć, że miały one na celu przygotowanie ludzi do dużych misteriów, które były organizowane na przełomie września i października i trwały 8 dni. Szczegóły obrządków w poszczególnych dniach nie są znane z powodu obejmującej ich tajemnicy, jednak wiemy, że kulminacyjnym momentem ceremonii był dzień piąty. Wraz zapadnięciem zmroku zapalano pochodnie i tańczono, śpiewano ku czci Demeter i Persefony. Później odbywały się tzw. ryty tajemne. Można przypuszczać, że charakter obrządku mógł odzwierciedlać wędrówkę duszy w zaświatach. Duszy cierpiącej z powodu lęku, ciemności, ale znajdującej światło. Uczestnikom ceremonii dawało to nadzieję iż po śmierci nie będą błądzić bez celu, znajdą krainę wiecznego szczęścia i światła. Dzięki temu wtajemniczeni żyli ze świadomością, że po przejściu na drugą stronę nadal będą istnieć, tylko trochę inaczej, trochę słonecznej. Owa świadomość pozwalała cieszyć się życiem doczesnym. Ludzie zaczęli zdawać sobie sprawę z tego, że życie i śmierć to jedność. Odwieczne znaczenie misterii ujął Homer w Hymnie „Na Demeter”:
„Szczęśliwi ci wśród ludzi żyjących na ziemi którzy widzieli te misteria! Kto zaś nie doznał wtajemniczenia, kto w nich nie uczestniczy, nie będzie miał udziału w takim szczęściu nawet po śmierci, w zapleśniałej ciemności”.

Kultem który sprawiał, że przeplatała się religia i życie kulturalne Greków był kult Dionizosa – boga ekstazy, rozkoszy i wina. Dionizyjska ekstaza oznacza osiągnięcie spontaniczności i wolności nieosiągalnej istotom ludzkim. A więc stan upojenia w pewnym sensie przybliżał ich do boga. Ku czci Dionizosa w Atenach organizowane były w ciągu roku cztery święta: Małe inaczej zwane wiejskimi obchodzono w grudniu i wiązały się one z niesieniem w trakcie procesji przy wtórze pieśni fallusa, co nawiązywało do archaicznego obrządku. Następnie można wymienić Dionizje jesienne, w czasie których zbierano winogrona. Kolejne były Lenaje w styczniu, których głównych elementem było wytłaczanie wina. Najważniejszym świętem były Antesteria, które nadchodziły z końcem lutego. To właśnie wtedy otwierano beczki z jesiennego zbioru, w których znajdowało się wspaniałe młode wino. Ludność w czasie tego święta modliła się za zmarłych, którzy mieli zapewnić im dostatek i urodzaj. Dionizos postrzegany był jako bóg płodności i śmierci ponieważ te dwa procesy są nierozerwalnie złączone z życiem przyrody. Ostatnim ze świąt były Wielkie Dionizje inaczej zwane miejskimi na przełomie marca i kwietnia. Odbywały się za dnia pod gołym niebem, w teatrze poświęconym Dionizosowi, mieszczącym się u podnóża południowego stoku Akropolu. Charakter relacji między bogami a ludźmi stał się tematem sztuk tragicznych, prezentowanych w ramach konkursu dramatycznego. Każdego roku jeden z ateńskich urzędników wybierał trzech dramatopisarzy, którzy mieli zaprezentować w czasie święta Dionizosa po cztery sztuki: trzy tragedie i jeden dramat satyrowy. Najczęściej tematem były perypetie bohaterów rozgrywające się pomiędzy dwoma światami - światem Bogów oraz światem ludzi. Przestawienia mogli oglądać jedynie mężczyźni i tylko oni mogli pełnić rolę aktorów.
W starożytnej Grecji wszelkiego rodzaju obrzędy, kulty i misteria były jednym z ważniejszych elementów w życiu mieszkańców. Ich waga opierała się na religii, która jest podporą każdego społeczeństwa. Dzięki nim ludzie mogli dotknąć tego co boskie, potwierdzić to, w co wierzyli i oderwać się od trudów życia codziennego. Mogli zyskać przychylność bogów, którzy rządzili każdą cząstką tego co ich otaczało, a czego nie rozumieli.