Totalitaryzm: faszyzm i komunizm

Przemiany pod koniec XIX wieku i początku XX wieku przyczyniły się do rozwinięcia się systemów totalitarnych w państwach, faszyzmu i komunizmu. Powstały dwie nowe grupy społeczne: robotnicy i kapitaliści. Pogłębiły się przez to różnice ekonomiczne między klasami ludności. Przemysł spowodował migracje ludności wiejskiej do miast. Byli słabo opłacani i źle traktowani, zwiększał się niedostatek ich rodzin. Rozpoczął się rozwój komunizmu jako nowego modelu społecznego. Po zakończeniu I wojny światowej w Traktacie Wersalskim niektóre państwa straciły wiele terytoriów i zostały osłabione. Sytuacja w tych krajach stała się niestabilna. To właśnie ona, a także istniejąca hiperinflacja, bezrobocie, spadek produkcji rolnej i przemysłowej były czynnikami powstania faszyzmu. Oba te systemy totalitarne oparte były na różnych ideologiach oraz wiele rzeczy je łączyło.
Rozpocznę od różnic. Faszyzm wywodzi się ze skrajnej prawicy, zaś komunizm z lewicy. Faszyści odrzucali klasowy kolektywizm komunizmu. W jednym chodziło o dobro jednej rasy, jednego narodu, zaś w drugim o zbawienie całego świata poprzez ogólną rewolucję. Po II Wojnie Światowej faszyzm skompromitowany zbrodniami hitlerowskimi nie odrodził się już w dawnej formie, chociaż w wielu krajach istnieją partie, które w swoich programach nawiązują do tradycji faszyzmu. Komunizm przetrwał po dzień dzisiejszy. Tylko parę państw posługuje się tą dyktaturą. Jednak przez pół wieku stanowił duże zagrożenie dla ludzi. Żaden z tych systemów nie mógł występować w tym samym państwie.
Różniąc się dyktatury totalitarne posiadają jednak podobieństwa. Faszyzm był kierunkiem politycznym głoszącym hasła nacjonalistyczne. Skupiał w swoich szeregach warstwy średnie oraz grupy klasy robotniczej. Komunizm posiadał program zbudowania społeczeństwa bezklasowego, którego podstawę stanowiłaby państwowa własność środków produkcji i sprawiedliwy podział dóbr. Polityka wewnętrzna i zagraniczna obu tych krajów była podobna, rządy obu tych krajów stosowały ogólny terror, zastraszenie społeczeństwa, ograniczenie możliwości kulturalnych narodu. W państwie komunistycznym i faszystowskim tajna policja czuwała nad spokojem społecznym usuwając w sposób dyskretny wszelkich przeciwników systemu. Metodami terroru i donosicielstwa wytwarzano atmosferę strachu, zarówno wśród przeciwników, jak i zwolenników systemu. W Niemczech Gestapo (Geheime Staatspolizei) i SS (Schutzstaffel) zajmowały się unieszkodliwianiem przeciwników systemu, mordując lub zabierając do obozów pracy, później znanych jako obozy koncentracyjne. W Związku Radzieckim NKWD (Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych) i ‘Czeka’ (Ogólnorosyjska Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem) realizowały politykę terroru, zwalczały wrogów władzy. Wrogów ludu skazywano na lata niewolniczej pracy w łagrach. Władze faszystowskie przywiązały szczególną uwagę do wychowania młodzieży, tworząc w tym celu specjalne organizacje. Przykładem tego jest niemieckie ‘Hitlerjugend’. Tak jak i faszyzm, komunizm posiadał organizacje młodzieżowe. Uczyły, iż ich naród jest najlepszy oraz tłumaczyły ideologie totalitarne. Było to wielkim atutem partii, ponieważ młodzież była ich przyszłością. Obje te dyktatury posiadały system monopartyjny. Zakazane było istnienie innych partii niż rządząca: NSDAP (Narodowosocjalistuczna Niemiecka Partia Robotników) w Niemczech i SDPRR (Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji) w ZSRR. Przeciwników partii wysyłano do obozów pracy. Interes państwa był ważniejszy od życia człowieka. Cały aparat władzy w państwach takich został zbudowany w oparciu o zasadę skrajnego centralizmu. Stworzone zostały w Niemczech i ZSSR obozy pracy. Wysyłano tam wrogów politycznych. Później podczas II Wojny Światowej przekształciły się w obozy koncentracyjne. Setki tysięcy ludzi zostało zamordowanych w nich. System totalitarny ograniczając prawa człowieka, hamował rozwój kultury, oświaty i wartości duchowych. Spowodował masowe zbrodnie i wyginięcie milionów ludzi. Propaganda jest bardzo ważna w państwie totalitarnym. Stosując ją można przekształcać świat. O obu systemach totalitarnych wiele dyskutowano. Na przykład dostały miano najbardziej represyjnych systemów rządu. Także literatura się do nich odnosi. Chociażby „Medaliony” Zofii Nałkowskiej są relacjami świadków nazizmu. Oskarżają o zbrodnie ludobójstwa. Opierając się na zeznaniach, pisarka daje świadectwo okrucieństw, jakich hitleryzm dokonał na ludziach. Niemcy sprawili, że życie stało się koszmarem. Codziennie człowiek był poniżany, traktowany brutalnie, cierpiał z głodu, bólu. Motto „Medalionów”, „Ludzie ludziom zgotowali ten los” uświadamia, iż człowiek wobec drugiego człowieka jest w stanie popełnić wielkie okrucieństwa. W literaturze polskiej także został opisany komunizm. W „Imperium” Ryszarda Kapuścińskiego przedstawiony jest Związek Radziecki jako kraj biedny i źle zagospodarowany. Ukazuje nieład i bałagan. Ludzie żyli w ciągłym stresie, obawiając się NKWD, tajnej policji, która wywoziła niektórych do łagrów. Odsłania siłę kraju, który w rzeczywistości był zacofany.
Totalitaryzm ograniczając elementarne prawa człowieka hamował rozwój kultury, oświaty i wartości duchowych narodu, jednocześnie spowodował masowe zbrodnie i wyginięcie milionów ludzi. W tych dziesięciu dekadach ludzkość doświadczyła ogromu wyrzeczeń i cierpień, które zmieniły nasze całkowite pojęcie o człowieku i stworzonej przez niego cywilizacji. Głównym sprawcą tego stały się dwa systemy totalitarne faszyzm i komunizm. Wywarły duży wpływ na historię i życie ludzi. Głównym powodem tego było to, iż interes państwa był ważniejszy od życia człowieka.