Śmierć w sztuce i historii

Dziś troszkę inny artykuł w treści, niż zwykle, ale listopadowe wieczory zwracają naszą uwagę w stronę bliskich którzy odeszli - w stronę śmierci. Przedstawienia plastyczne idei przemijania i śmierci występują już w czasach starożytnych, o czym może świadczyć choćby rzymski kubek z Boscoreale z wyobrażeniami ukazanych w ruchu szkieletów na ściankach tego naczynia, czy też mozaika z Pompei, z ok. 50 r., przedstawiająca koło i czaszkę jako symbole przemijania i śmierci. Średniowiecze wzbogaca wyobrażenia śmierci o nowe przedstawienia. Mają one silne powiązanie z ówczesną literaturą. W XI, XII, XIII w. pojawiają się m.in. takie utwory jak "Contemptus mundi", "Dialogi żywych z umarłymi", czy "Legenda o trzech żywych i trzech umarłych". Utwory te przyczyniły się do powstania w plastyce np. tańca śmierci, którego kolebką była XIV wieczna Francja. We Włoszech w tym samym okresie pojawia się motyw tryumfu śmierci, a pod koniec średniowiecza ikonografia przemijania wzbogaca się o motyw tzw. sztuki umierania. Na rozkwit tych idei śmierci ma również wpływ okres wojen, czy jak np. w XIV i XV w. często grasujące zarazy pustoszące wiele krajów, nawiedzające Europę w latach 1326 - 1400 -32 razy, a w wieku XV - aż 41 razy. Zwłaszcza epidemia "czarnej śmierci", która wybuchła w 1348, a w bardzo krótkim czasie pochłonęła 1/3 ludności zachodniej Europy. Między rokiem 1348 a 1350 zmarło 14 tys. mieszkańców Bazylei, 50 tys. Paryżan, 60 tys. Florentczyków, ale największe żniwo zebrała wówczas śmierć w Wenecji - 100 tys. ludzi .Ofiarą tej zarazy padło 3/5 mieszkańców Włoch. Nic więc dziwnego, że w takiej atmosferze paniczny lęk, graniczący z patologicznym obłędem, stawał się udziałem całych społeczności i narodów. Te nastroje wywoływały krańcowo różne reakcje. Podczas gdy jedni usiłowali maksymalnie użyć życia póki czas, zagłuszyć fobię pijatyką, śpiewem, tańcem, uciechami cielesnymi, inni szukali ucieczki w żarliwych modłach, postach i pokutach przeradzających się w stany chorobowe o zabarwieniach sadystyczno - masochistycznych, jak to miało miejsce w przypadku sekty "biczowników" w poł. XIV wieku. W takich to warunkach na pocz. XV wieku pojawiają się plastyczne wyobrażenia "tańca śmierci" - "Dance macabre". Nazwę "macabre" wiązano ze starą francuską legendą mówiącą o żyjącym niegdyś cnotliwym mężu imieniem Macabre, nie mogącym znieść orgii ulicznych w Paryżu, obdarzonym jakąś siłą nadnaturalną, zmuszającym napotkanych rozpustników do bezustannego tańca, kończącego się śmiercią. Gdy Macabre umarł, miał się ukazywać we francuskich miastach, siejąc postrach i doprowadzając ludzi złego prowadzenia do śmiertelnych pląsów. Pierwsze plastyczne przedstawienie tańca śmierci powstaje w 1400 roku, na rozkaz księcia De Berry. Jest to wyrzeźbiona w kamieniu "legenda o trzech żywych i trzech zmarłych". W roku 1424 lub 25 powstaje pierwszy taniec śmierci wykonany techniką freskową w krużgankach paryskiego cmentarza Niewiniątek, założonego przez wspomnianego powyżej księcia. Cmentarz ten odgrywał ważną rolę w Paryżu. Na nekropoli tej najchętniej składano zwłoki najbliższych, a wobec szczupłości terenu dokonywano ekshumacji, kości zaś wyjęte z grobów składano w specjalnej kostnicy. Ci, którzy nie mogli sobie zapewnić miejsca po śmierci na tym cmentarzu, prosili przynajmniej o garść ziemi do trumny z sąsiedztwa relikwii świętych Niewiniątek pomordowanych przez Heroda. Artykuł ten, z powodu szczupłości miejsca, jest jedynie zasygnalizowaniem problemu i to jedynie w granicach średniowiecza. W renesansie i manieryzmie przemijanie życia wyraża się również w takich symbolach jak: dym, wiatr, gasnąca świeca, więdnące kwiaty, ruiny, zniszczone przedmioty, klepsydra czy zegar. W baroku dochodzi wiele nowych przedstawień m.in. dziecko z czaszką, klepsydrą lub bańką mydlaną, albo też zwierciadła, w których zamiast twarzy widać czaszkę. Częstym motywem była sama czaszka z piszczelem w zębach.




Jan Bolesław Ożóg
PSALM PRZECIW ŚMIERCI

Nie będzie miała śmierć dostępu.
Odejdę kiedyś
w złoty, dziewiczy bór, jak jeleń,
gryźć maliny i pić dzikie źródła.
Nie zabiję mrówki ni motyla
i zamknę oczy na śmierć i na ogień w łunie,
i śmierć nie znajdzie przez ogień dostępu.
Przyjacielu,
nie dostąpi do nas śmierć w Edenie.
Na wschód od Edenu
kiedy droga mnie poniesie,
zamknę oczy
na śmierć i na wodę z przyboru potopu.
Z wichurą jak martwą na wodzie padliną niedźwiedzia
wezmę się za zęby.
Nie znajdzie do mnie śmierć dostępu z mgły potopu.
Nie będzie potem wody ani ognia.
Potop przemieni się mi w wodę z winem
i ogień będę u nóg nosił jak zielone skrzydła.
I nie będzie miała śmierć dostępu.
Piękno i uniwersalizm mitów greckich

Kultura grecka posiada bardzo bogatą mitologię.Motywy, postawy, nawet pojęcia i wyrażenia pochodzące z mitów istnieją do dziś w literaturze i sztuce, a nawet w języku.

W opowieści mitycznej ważną rolę odgrywają metafory, alegorie i symbole

Alegoria - znak językowy, który stale zastępuje jakieś pojęcie np. lis - chytrość

Symbol - znak umowny albo przedmiot mający zastępować jakieś pojęcie.Jest najczęściej znakiem wizualnym, funkcjonującym na podstawie umowy lub zwyczaju np. kolor czarny jest symbolem żałoby
Mit nie wyraża treści wprost, przekazuje ją poprzez obraz np.mit oDemeter i Korze obrazuje przemienność pór roku, ukazuje jedność człowieka z przyrodą.
Symboliczną wartość miał mit o Ikarze i Dedalu, przypomina o odwiecznym dążeniu człowieka by wznieść się w powietrze, jest symbolem dążenia do odkrywania tajemnic świata.Ikar symbolizuje konieczność ponoszenia ofiar dla rozwoju nauki, podkreśla siłę uczuć patriotycznych.
Mit o Syzyfie jest znakiem bezowocnego wysiłku, symbolizuje człowieka przeciw człowiekowi, przeciwko chorobom, starości i śmierci.
Mit oPrometeuszu jest symbolem poświęcenia, dobrowolnej ofiary złożonej dla ludzi i poniesienia dla nich cierpień.Wartość symboliczną mają utrwalone w języku zwroty:
Pięta Achillesa
Potocznie określa się słabą stronę człowieka, dziedziczną, w której źle się czuje, na której się nie zna.

Puszka Pandory
Jest to źródło wszystkich nieszczęść i kłopotów.

Koń trojański
Oznacza podstępny, niebezpieczny dar, który w rzeczywistości przynosi zgubę.

Nić Ariadny
Oznacza sposób na wyjście z trudnej sytuacji, pomoc w wybrnięciu z zawiłych tarapatów.

Stajnie Augiasza
Miejsce szczególnie zabrudzone i trudne do przywrócenia porządku.

Paniczny strach
Oznacza przerażenie ludzi zerwanych ze snu.

Węzeł gordyjski
Oznacz rozwiązanie trudnego i zagmatwanego problemu w sposób gwałtowny, prosty i bezkompromisowy.







Rola toposów w mitach greckich.
Narcyz - bohater kontemplacji i poznania a labirynt - mit odkrywania.


W mitach zostały utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaw i zachowań.Te pierwowzory nauka traktuje jako archetypy czyli pradawne, np.
czułość matki - Demeter
marzyciel - Ikar
buntownik - Prometeusz


Z mitów wywodzą się tzw. miejsca wspólne. Powtarzający się obraz czy motyw nazywa się topos, zbiór toposów to topika.
Narcyza charakteryzowała:
próżność
zapatrzenie w siebie
egoizm
samotność
zarozumiałość

Myślał, że jest "naj". Nie miał przyjaciół, nie zwracał na nikogo uwagi, był zapatrzony w siebie.
W literaturze do dziś funkcjonuje postać Narcyza.
Labirynt

Budowla o niezliczonej ilości pokoi, przejść, sieni, schodów i krużganków, tak skomplikowanych, że ktokolwiek wszedł już drogi powrotnej znaleźć nie mógł.

Wspólne toposy można znaleźć w różnych mitologiach starożytnych.