Bohaterowie powieści Orzeszkowej należą do dwóch środowisk:
ziemiaństwa i szlachty zaściankowej.
Pierwsze z wymienionych środowisk związane jest z Korczynem. W tej grupie postaci panuje wewnętrzne zróżnicowanie. Wśród bohate-
rów związanych z Korczynem wyróżnić można:
• arystokrację - Teofil Różyc, Darzeccy,
• bogate ziemiaństwo - Andrzejowa Korczyńska,
• średniozamożne ziemiaństwo - Benedykt Korczyński,
• ubogie ziemiaństwo - Kirłowie.
Inną grupą związaną z Korczynem są rezydenci, do których należą:
Justyna Orzelska wraz z ojcem, Marta Korczyńska, panna Teresa Plińska.
Teofil Różyc
• Jest człowiekiem młodym (31 lat), ale pozbawionym energii, chęci do życia, określonego celu, biernym.
• Odczuwa nieustające niemal znudzenie życiem, ludźmi, pogrążony jest w apatii.
• Roztrwonił znaczną część swego majątku (głównie na podróże i kobiety), nie stara się dbać o to, co pozostało. Obowiązki związane z gospodarowaniem i troską o ziemię nużą go i zniechęcają.
• Nie czuje żadnej więzi z ziemią ojczystą.
• Ucieczki i zapomnienia szuka w morfinie.
• Nie zna prawdziwej miłości. Justyna budzi jego chwilowe zainteresowanie, a decyzja o małżeństwie wynika raczej z fascynacji oraz przypuszczenia, że ten związek pomoże mu pokonać apatię. Taka kreacja stanowi zapowiedź postawy dekadenckiej popularnej w następnym okresie.
Darzeccy
• Uważają się za ludzi wartościowych.
• Przekonani są o swojej wyższości.
• Darzecki jest osobą dość przedsiębiorczą, energiczną, ale bezwzględną, pozbawioną szacunku dla przeszłości, zimną i wyrachowaną.
• Darzecka to przykład żony modnej.
• Prowadzą wystawne i dostatnie życie (rozbudowa domu, zmiana jego wystroju, wyjazd całej rodziny za granicę).
• Niezwykle istotne w ich życiu są kwestie natury materialnej, co Darzeccki tłumaczy oddziaływaniem cywilizacji stwarzającej potrzeby, przyzwyczajenia, dążenia.
• Ich córki cechuje próżność, poczucie dumy, brak delikatności w formułowaniu sądów o innych, bezmyślne hołdowanie modzie.
Andrzejowa Korczyńska
• Jest od wielu lat wdową, po śmierci męża mieszka w rodzinnym majątku Osowce, nad którym opiekę pomaga sprawować Benedykt.
• Jest osobą religijną, poważną, zamkniętą w sobie, powściągliwą.
• Przyzwyczajona do wzniosłości nie potrafiła nigdy zbliżyć się do ludu, choć nie pozostaje wobec niego obojętna (uczy dzieci wiejskie, szyje dla nich odzież).
• Żyje skromnie.
• Jest przywiązana do rodzinnej ziemi.
• Pielęgnuje pamięć o zmarłym mężu.
• Jej jedyną miłością jest syn, na którego wychowaniu i wykształceniu skupiła całą niemal uwagę.
• Sposób, w jaki ukształtowała dziecko, przekonania, które wpoiła synowi, stały się źródłem osobistej klęski bohaterki, co zrozumiała dopiero po latach.
Zygmunt Korczyński
• Wychowany w przekonaniu o swojej wyższości wobec pospolitego tłumu i przeznaczonej mu roli wybrańca. Od dzieciństwa otaczany był najlepszymi nauczycielami, zbytkiem. Oderwany od rzeczywistości i codzienności miał być kimś wyjątkowym „z duszą tak wybredną, aby wszelki cień brzydoty i pospolitości wstrętem ją napełniał".
• Wyrósł na człowieka stawiającego liczne wymagania.
• Nauczyciele wróżyli mu karierę artysty, w czym utwierdził bohatera fakt, iż jeden z namalowanych obrazków zwrócił uwagę znawców. Podobny sukces nie powtórzył się jednak.
• Bohater to egoista, który „Był środkowym punktem świata dla wszystkich, których widywał, i dla samego siebie ".
• Pogardza ludźmi, nie szanuje nikogo.
• Nikogo nie kocha, choć mówi o miłości do Justyny.
• Nie ma szacunku dla zmarłego ojca, rodzinnej ziemi, mogiły.
• Twierdzi, że miejsce, w którym przebywa, hamuje jego zdolność tworzenia, przytłacza go.
• Życie uważa za pasmo przyjemności, które płyną m.in. z uznania, podziwu, wrażeń.
• Od świata oczekuje wszystkiego i na ten świat przenosi winy za swe niepowodzenia.
• Gotów jest sprzedać majątek rodzinny i opuścić kraj.
• Jest człowiekiem próżnym, przekonanym o własnym uroku.
• Nie czuje się odpowiedzialny za swoje nieudane małżeństwo.
Emilia Korczyńska
• Jest egoistką skoncentrowaną na swoich potrzebach, chorobach (które są w gruncie rzeczy atakami histerii) i tęsknotach.
• Ma stale pretensje do otoczenia.
• Odcina się od świata.
• Czuje się głęboko nieszczęśliwa.
• Żyje oderwana od rzeczywistości, w świecie wykreowanym przez wyobraźnię i sentymentalne lektury.
• Przekonana o słabym zdrowiu obawia się najmniejszego wysiłku.
• Nigdy nie musiała pracować ani troszczyć się o cokolwiek.
• Czuje się nieszczęśliwa w małżeństwie, trwa w przeświadczeniu, że mąż nie rozumie jej potrzeb i wyrzeczeń.
Witold Korczyński
• Jest synem Benedykta.
• To człowiek wykształcony.
• Przywiązanym do ziemi, z którą wiąże wiele nadziei.
• Reprezentuje ideały pozytywistyczne, które chce wcielać w życie (nawiązuje kontakty z ludem, widzi potrzebę oświecania go, staje w jego obronie, jest zwolennikiem reform społecznych).
• To optymista.
• Pracuje dla przyszłości.
• Jest pełen entuzjazmu.
• Pod wieloma względami jest kontynuatorem młodzieńczych ideałów swego ojca.
• Jest wrażliwy (boleśnie przeżywa konflikt z ojcem).
Benedykt Korczyński
• Jest człowiekiem wykształconym.
• To osobą pracowita, szlachetna, rozsądna.
• Reprezentuje część ziemiaństwa, które nie cierpiąc biedy stale boryka się z wieloma problemami i tylko dzięki wytężonej uwadze oraz ciężkiej pracy zdołało uniknąć ruiny.
• Będąc uczestnikiem i świadkiem wydarzeń przeszłości, po powstaniu postanawia za wszelką cenę ocalić rodzinny majątek. Taką decyzję podejmuje z uwagi na byt rodziny, ale i patriotyzm.
• Próbuje przystosować się do nowej, pouwłaszczeniowej rzeczywistości (zapewnić byt rodzinie, ale i spłacić nałożone przez zaborcę podatki oraz kontrybucje).
• Usiłuje przełożyć formułę patriotyzmu, jaka funkcjonowała w roku 1863, na język pracy organicznej i pracy u podstaw.
• W swoich dążeniach przez długi czas jest samotny (znajduje sojusznika w Witoldzie, ale dopiero po rozwiązaniu zaistniałego konfliktu).
• Jest zmuszony odejść od dawnych, młodzieńczych ideałów, stać się nieugiętym wobec sąsiadów (konflikt z Bohatyrowiczami). To, co niegdyś miało być środkiem (odejście od ideałów młodości) wiodącym do celu, potem stało się jedynym jego celem: „ ale w jeden punkt zapatrzony, inne z oczu tracił, jak wół ze schyloną pod jarzmem głową jedną bruzdę depcąc inne dostrzegać przestawał; w jednym namiętnym miłowaniu skupił wszystkie siły i na nic innego już mu nie stało ".
• Nie znajduje porozumienia z żoną.
• Przeżywa momenty zwątpienia w sens swoich działań, wówczas rozważa propozycję brata, który zachęca Benedykta do sprzedaży majątku i przeniesienia się do Rosji.
• Jest uważany za najtragiczniejszą postać w utworze. Marta Korczyńska
• Jest bliską krewną Benedykta, od wielu lat mieszkającą w jego domu.
• Zajmuje się domem, gospodarstwem, czuwa nad wszystkim, wyręczając panią Emilię; jako jedyna wspiera Benedykta w jego codziennych zmaganiach.
• Jest energiczna, pracowita, zapobiegliwa i zaradna.
• Związana emocjonalnie z dziećmi zyskała ich miłość i przywiązanie.
• W młodości zakochana ze wzajemnością w Anzelmie Bohatyrowiczu odrzuciła jego miłość, obawiając się opinii ogółu oraz ciężkiej pracy.
• Ta nieszczęśliwa miłość jest prawdopodobnie przyczyną postawy nacechowanej zgorzknieniem, surowością a nawet złośliwością. Wydaje się, że odrzuciwszy w młodości szczęście, potem już nigdy go nie zaznała.
Ignacy Orzelski
• To człowiek żyjący we własnym świecie, niezupełnie zrównoważony, którego pasją jest muzyka i jedzenie.
• Znajduje się pod opieką córki.
• W przeszłości porzucił rodzinę i zostawiwszy żonie długi do spłacenia, zniknął, wdając się w romans z nauczycielką córki. Powrócił do domu na krótko przed śmiercią żony.
• Jest obiektem niewybrednych żartów Kirły, przed którym broni go Justyna.
• Niekiedy grywa dla domowników i gości.
Justyna Orzelska
• Daleka krewna Benedykta (córka ciotecznej siostry Korczyńskiego), który zajął się nią po śmierci matki dziewczyny
• Osoba uboga, mająca u opiekuna niewielką sumę pieniędzy.
• Jej pozycja w towarzystwie, w jakim żyje i bywa nie jest do końca jasno określona („urodzona i nie urodzona, wychowana i nie wychowana, biedna i nie biedna... słowem, nie wiedzieć kto... ").
• Jest osobą powściągliwą, poważną.
• Przez Martę nazywana melancholiczką, przez Emilię - oryginalną.
• Skromna, co widoczne jest zarówno w sposobie bycia, jak i stroju.
• Przed kilku laty przeżyła nieszczęśliwą miłość do Zygmunta Korczynskiego, która była dla bohaterki lekcją życia (oprócz rozczarowania i zawodu, jakie ją spotkały, poznała również pogardę swych dalekich krewnych i sądy niektórych o sobie).
• Dumna (nigdy nie chciała pozwolić, by Emilia ofiarowywała jej stroje, nie pozwala także na żartowanie i kpiny z ojca).
• Nie akceptuje stylu życia, jaki prowadzi, żyjąc w Korczynie.
• Odważna, nie lęka się opinii środowiska, w jakim dorastała i w jakim żyje.
• Sama stara się kształtować swój los.
• Kieruje się głosem serca.
• Nie boi się ciężkiej pracy.
Teresa Plińska
• Dawniej była guwernantką córki Korczyńskich Leonii, potem stała się towarzyszką Emilii.
• Stara się naśladować sposób zachowania swej pani (zachwyca się tą samą literaturą, choruje).
• Jest intelektualnie ograniczona i bardzo naiwna (wierzy, że Różyc jest nią zainteresowany).
• Jedynym jej zajęciem jest dotrzymywanie towarzystwa pani Emilii.
• Stanowi obiekt kpin i żartów.
Kirłowie
• Są małżeństwem od szesnastu lat.
• Reprezentują różny stosunek do życia, pracy.
Bolesław Kirło
• „ Pracować nie lubi, bez towarzystwa i rozrywek żyć nie może ".
• Uważa się za człowieka dowcipnego.
• Rzadko bywa w domu.
• Nie interesuje się ani gospodarstwem, ani problemami rodziny.
• Żona postawę męża tłumaczy otrzymanym wychowaniem.
• Nazwany przez Witolda próżniakiem i pasożytem, rzeczywiście nim jest.
• Słabo wykształcony (ukończył trzy klasy).
Maria Kirłowa
• Jest pracowita i zaradna, od kilkunastu lat sama prowadzi gospodarstwo i zajmuje się pięciorgiem dzieci.
• To osoba nieśmiała i skromna.
• Jest wyrozumiała dla męża, którego sposób życia akceptuje.
• Życzliwa ludziom.
Ukazując to środowisko autorka powieści przedstawiła:
• wewnętrzne jego zróżnicowanie,
• dezintegrację,
• na ogół konsumpcyjną postawę wobec życia,
• uznawany przez nich system wartości,
• zmiany, jakie zaszły po powstaniu styczniowym i ich wpływ na postawę polskiej szlachty.
Bohatyrowicze
• Są szlachtą zaściankową.
• Mimo że prowadzony tryb życia nie różni ich od chłopów, cenią oraz podkreślają swoje szlacheckie pochodzenie (kultywują pamięć protoplastów rodu).
• Cechuje ich poczucie dumy, godności, niezależności.
• Są pracowici, a cechę tę wykształciła w nich przeszłość, w której szczególne miejsce miała legenda o Janie i Cecylii.
• Przestrzegaj ą kodeksu moralnego praojców.
• Cenią naukę (w domu Anzelma znajdują się książki).
• Ich problemem jest ziemia, której mają za mało, by wyżywić rodziny. Na tym tle rodzą się konflikty między nimi (Ładyś - Fabian) oraz między zaściankiem a Korczynem.
• Szanują przeszłość.
• Ukazani są w różnych sytuacjach życiowych.
Spośród mieszkańców zaścianka wyróżniają się:
Anzelm Bohatyrowicz
• Stryj Janka, uczestnik powstania styczniowego,
• Człowiek szlachetny, przywiązany do tradycji i przeszłości.
• Nieszczęśliwy na skutek klęski powstania i miłosnego zawodu podupadł na zdrowiu, popadł w apatię, której ataki powracają.
• Dobry, zaradny gospodarz.
Janek Bohatyrowicz
• Syn Jerzego, powstańca, który pochowany został w zbiorowej mogile.
• Wychowany przez Anzelma.
• Człowiek pracowity, zaradny.
• Przywiązany do tradycji.
• Szlachetny, kierujący się głosem serca, wrażliwy, opiekuńczy.
Fabian Bohatyrowicz
• Cechuje go żądza posiadania ziemi.
• Jest porywczy, wybuchowy, zawzięty, a przy tym dumny.
• Nie potrafi panować nad emocjami.
• Posiada liczną rodzinę, która musi wyżywić się z niewielkiego kawałka ziemi.
Ukazując to środowisko autorka powieści przedstawiła:
• warunki egzystencji jego przedstawicieli,
• wzajemne relacje,
• postawę wobec życia,
• uznawany przez nich system wartości,
• zmiany, jakie zaszły po powstaniu styczniowym i ich wpływ na postawę tej części społeczeństwa.
Utwór Orzeszkowej jest powieścią społeczną przedstawiającą rozległy obraz społeczeństwa. Prezentuje nie tylko dzieje postaci, ale również ich pracę i sposób życia. W kręgu spraw społecznych centralne miejsce zajmuje niewątpliwie ziemia jako synonim ojczyzny i jako podstawa egzystencji bohaterów.
Na podstawie książki Alicji Wach z serji "Matura-to nie boli" POZYTYWIZM