Sfery rozwoju człowieka

1. Sfery rozwoju człowieka i ryzyko ich zaburzeń

Rozwój - ciąg zmian, które zachodzą w ciągu całego życia w organizmie
- progresywne (postępowe)
- doskonalące
Sfery:
I biologiczna (tkanki, narządy, układy)
II psychiczna (emocjonalna, poznawcza)
III społeczna (umiejętność dostosowania się do społ.)
- duchowa
Każdy człowiek, chce czy nie funkcjonuje w określonym środowisku społecznym, musi się, więc podporządkować określonym regułom, jakie tam panują, ale tylko aktywne uczestnictwo i kreowanie zachowań społecznych pozwala na pełną samorealizację. Jest o wiele szybszy od tempa rozwoju osób, które zmuszone zostają do nadążania za wzorami, a które nie zawsze na początku akceptują.

Procesy poznawcze
- percepcja, pamięć, uwaga, myślenie, mowa (wypowiadanie się),
Człowiek dojrzały społ.(umiejętności) –komunikacja, empatia, asertywność
rozwój psychiczny
okres prenatalny - życie wewnątrz maciczne i narodziny
niemowlęcy - pierwsze 12 miesięcy
wiek po niemowlęcy - od 1 do 3 lat
wiek przedszkolny - od 3 do 7 lat
młodszy wiek szkolny od 7 do 11 - 12 lat
wiek dorastania - od 12 - 13 do 17 - 18 lat
wiek dojrzały - od 18 do 65 lat
wiek starszy - od 65 lat
trudności
- Braki w zaspokojeniu podstawowych potrzeb biologicznych człowieka
- Zagrożenie poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji życiowej
- Nadmierna kontrola prywatności i intymności
- Zagrożenia wynikające z rutyny i przeświadczenia o nieomylności
Zaburzenia rozwoju - mają bezpośredni związek z rytmem i tempem rozwoju; w przypadku zbyt wolnego lub zbyt szybkiego tempa rozwoju dochodzi do zaburzeń rozwoju; podobnie ma się rzecz z tempem rozwoju - brak zmian w poszczególnych okresach rozwoju powoduje zaburzenia rozwoju
Stosunek wieku życia do wieku rozwojowego:
- opóźnienie rozwoju - wiek życia > wiek rozwojowy
- przyspieszenie rozwoju - wiek życia < wiek rozwojowy
- optymalny rozwój - wiek życia = wiek rozwojowy
Dwie kategorie zaburzeń:
- zaburzenia parcjalne - w tego typu zaburzeniach jedna sfera działa w sposób nieprawidłowy, natomiast funkcjonowanie pozostałych sfer jest na poziomie prawidłowym, np. w sposób nieprawidłowy funkcjonuje pamięć, ale mowa, myślenie i wyobraźnia działają prawidłowo
- zaburzenia globalne - zarówno sfera fizyczna, jak i psychiczna funkcjonują w sposób nieprawidłowy
Przyczyny zaburzeń :
- wewnętrzne - ich źródło tkwi w organizmie jednostki
- środowiskowe - ich źródło tkwi w szkodliwym wpływie otoczenia
Na rozwój umysłowy duży wpływ ma sfera poznawcza, składająca się z percepcji i spostrzegania, myślenia, mowy, pamięci oraz uwagi.

2. Tempo, rytm i mechanizm rozwoju

Epigeneza – rozwijamy się etapowo i powodzenie kolejnego etapu zależy od powodzenia wcześniejszego etapu
* tempo rozwoju - szybkość z jaką zachodzą zmiany rozwojowe
* rytm rozwoju - regularność zachodzących zmian w określonym czasie
* dysharmonia rozwojowa
- opóźnienia rozwojowe - wiek rozwojowy jest zaniżony wobec wieku życia
- przyspieszenie rozwojowe - wiek rozwojowy jest szybszy wobec wieku życia
* dysharmonia wiąże się z :
- biologią (organizm, wpływy środowiskowe)
- trudności adaptacyjne
- stres (traumy)
- doświadczenia życiowe (psychika rzutuje na biologie - zaburzenia psychosomatyczne)

Prawa rozwojowe
- dojrzewanie
- uczenie się - proces wytwarzania, przekształcania i utrwalania się czynności na skutek rozwoju biologicznego)
- interioryzacja - uwewnętrznianie
- różnicowanie (indukcja i dedukcja)

3. Rozwój prawidłowy, przyspieszony opóźniony - definicje

WR < WŻ – model rozwoju przebiegający z opóźnieniem (rozwój opóźniony), wiek rozwoju jest wtedy niższy niż wiek życia dziecka,
WR > WŻ –rozwój przyspieszony, globalne przyspieszenie tempa rozwoju psychoruchowego, wiek rozwoju jest wyższy niż wiek życia,
WR=WŻ - rozwój prawidłowy. Przeciętne tempo rozwoju, wiek rozwoju odpowiada wiekowi życia dziecka.
Nieharmonijny rozwój następuje gdy poszczególne sfery rozwijają się w różnym tempie. WR jest mniejszy, równy WŻ - wówczas mówimy o parcjalnym, fragmentarycznym lub wybiórczym opóźnieniu rozwoju.
WR jest większy lub równy WŻ - dziecko o fragmentarycznie przyspieszonym rozwoju tylko w jednym obszarze ( np. mowy i myślenia ).
WR jest większy lub mniejszy WŻ - różne tempo rozwoju wszystkich funkcji (jedne rozwijają się z opóźnieniem inne z przyspieszeniem ).

4. Zegar biologiczny i społeczny człowieka

Zegar biologiczny - wyznacza tempo wzrostu organizmu, kolejność kształtowania różnych sprawności, czas ich powstania oraz jakość powiązań między nimi, tempo i rytm dojrzewania.
- wpływa także na osiągnie funkcjonalnej dojrzałości centralnego układu nerwowego. Osoby w tym samym wieku osiągają podobny poziom sprawności w danym obszarze
- działanie zegara biologicznego leży u podłoża zmian uniwersalnych: wydarzenia punktualne i niepunktualne.
- zmiany uniwersalne (Hellen Bee)
- cały czas tyka

Zegar społeczny - wyznacza jakim oczekiwaniom społecznym podlegamy w kolejnych okresach naszego życia.
- wyznacza jakim oczekiwaniom podlegają osoby w tym samym wieku ale należące do różnych społeczności lokalnych, kulturowych, żyjących w różnym czasie historycznym
- osoby podlegające tym samym oczekiwaniom społecznym, uczestniczące w podobnych wydarzeniach społecznych i podejmujące zbliżone zadania stają się do siebie podobne
- działanie zegara społecznego u podłoża zmian wspólnych lub pokoleniowych: wydarzenia punktualne i niepunktualne.

5. Wydarzenia punktualne i niepunktualne w życiu człowieka - co to znaczy?

Wydarzenia punktualne -
- przebiegający bez zakłóceń proces dojrzewania biologicznego
- dopasowane do możliwości dziecka oczekiwania społeczne
- atrakcyjne intelektualnie i motywacyjnie zadania/wyzwania

KONSEKWENCJE:
- wysoki poziom kompetencji osobistych i społecznych
- wysoki poziom poczucia kompetencji, co pozwala na efektywne radzenie sobie z oczekiwaniami społecznymi w kolejnych okresach dzieciństwa, dorastania i dorosłości
- wzrastająca samodzielność nie tylko w procesie radzenia sobie z zadaniami, ale w ich dostosowywaniu do siebie
- wysoki poziom gotowości do podejmowania nowych, trudniejszych zadań (efektywny transfer)
- wzrastająca gotowość do samodzielnego stawiania sobie zadań

Wydarzenia niepunktualne - Czynniki zakłócające tok rozwoju dziecka, hamujące go lub nienaturalnie przyśpieszające, są źródłem wydarzeń niepunktualnych czyli takich, które „przytrafiają się” znacznie wcześniej niż jest ono dojrzałe biologicznie i psychicznie do poradzenia sobie z nimi. Oznacza to, że nie jest ono w stanie sprostać oczekiwaniom innych ludzi, bo nie posiada odpowiedniej wiedzy i/lub umiejętności. Gdy, z kolei, czynniki zakłócające pojawia się znacznie później, niż dziecko było gotowe do poradzenia sobie z nimi w sposób optymalny jego rozwój też ulega zaburzeniu, ponieważ jego energia jest już ukierunkowana na inne cele i nowe zadania, zatem może dojść do konfliktu nowych oczekiwań z zadaniami realizowanymi aktualnie.
czynniki:
- niskie kompetencje osób ważnych w życiu dziecka - np. niska wrażliwość na jego potrzeby, zaniedbywanie, stosowanie przemocy i wykorzystywanie, a to jest często udziałem dziecka w sytuacji rozwodu,
- trudne ekonomiczne i socjalne warunki życia, a te często pogarszają się w wyniku rozwodu rodziców,
- wadliwy system wychowania - nieprawidłowe wzorce socjalizacyjne, nadmiar lub niedostatek kontroli, rygorystyczny lub niespójny i chwiejny system kar i nagród, nadmiernie wysokie bądź za niskie wymagania, niespójność i nieczytelność sytuacji wychowawczych, brak lub zerwanie kontaktu z osobami znaczącymi (któreś z rodziców, nauczyciel, inni dorośli), co również zdarza się w sytuacji rozwodu.

6. Konsekwencje wydarzeń nie punktualnych (przyśpieszenie rozwoju biologicznego nad społecznym i odwrotnie). Przykłady.

znacznie przyspieszony w stosunku do rówieśników - np. wyjątkowo szybkie pojawienie się menstruacji u dziewczynki nieprzygotowanej na jej nadejście zarówno od strony poznawczej, emocjonalnej, jak i społecznej (obawa przed utratą akceptacji grupy albo odwrotnie - ciągłe manifestowanie przed nią swojej odmienności).
Konsekwencje rozwojowe wydarzeń niepunktualnych

NATYCHMIASTOWE
zakłócenie tempa rozwoju dziecka – opóźnienie lub przyspieszenie
zakłócenie rytmu funkcjonowania dziecka
niskie kompetencje - luki w wiedzy, niski poziom różnych typowych dla wieku sprawności szkolnych i społecznych
zaburzony proces socjalizacji
obniżanie się samooceny i poczucia kompetencji

DŁUGOFALOWE
utrudniona realizacja zadań rozwojowych w kolejnych okresach życia
niski poziom kompetencji w różnych obszarach, co utrudnia realizację celów życiowych
utrwalanie się strategii radzenia sobie ze stresem nastawionych na redukcję napięcia, a nie na rozwiązanie zadania
niski albo bardzo wysoki poziom samoakceptacji co utrudnia nawiązywanie relacji z innymi oraz zaburza kontakty interpersonalne
zakłócony proces budowania tożsamości osobistej i społecznej, co utrudnia zaspokajanie potrzeby sensu życia

7. Zaburzenia fragmentaryczne, parcjalne i globalne – definicje i przykłady.

Fragmentaryczne - deficyt rozwojowy, zakłócenia wąsko zakresowe, jedna wybrana sfera rozwoju ,obejmują mniejszy obszar czynności, np tylko motoryki rąk lub tylko mowy czynnej.
Parcjalne (częściowe) - zakłócenia w jednej ze sfer rozwoju psycho - ruchowego, obejmują większy obszar czynności, np motoryki, rozwoju mowy.
Globalne - (całościowe) – opóźnienie rozwoju, zwolnienie tempa wszystkich funkcji np. autyzm

8. Przedmiot i zadania psychologii klinicznej.

Psychologia kliniczna - dział psychologii stosowanej, zajmuje się profilaktyką, diagnostyką i terapia zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania, czyli zaburzeniami w regulacji stosunków człowieka z jego otoczeniem

Zadania
1) profilaktyka, tj. określenie warunków zachowania zdrowia psychicznego;
2) etiologia, czyli poszukiwanie przyczyn patomechanizmów powodujących zaburzenia;
3) diagnoza, tj. rozpoznanie, określenie możliwie precyzyjne z zakresu odchyleń;
4) terapia zaburzeń, czyli sformułowanie i realizacja programu postępowania korekcyjnego;

Zajmuje się rozpoznaniem, badaniem oraz terapią przeżyć i zachowań zaburzonych. jako zachowania i przeżycia zaburzone określamy takie, które w pewnym określonym kontekście są dewiacyjne albo odbiegające od uznawanych norm, tzn. inne, skrajne, niezwykłe czy wręcz dziwaczne. Albo też takie, które daną osobę obciążają lub są dla niej nieprzyjemne, sprawiające jej cierpienie, albo też takie zachowania, które szkodzą jej lub innym. Stają się tak zaburzające lub dysfunkcjonalne, iż dotknięta nimi osoba nie może wykonywać codziennych obowiązków lub nawet zagrażających sobie lub innym.

9. Zadania diagnozy klinicznej

Diagnoza kliniczna - badanie naukowe, w którym mają miejsce następujące etapy:
1. dostrzeżenia problemu
2. postawienie wstępnych hipotez
3. weryfikacja hipotez
4. wnioski i zalecenia
* diagnoza (rozpoznanie)
- opis zaburzeń
- wykrycie dysfunkcji generujące zaburzenie
- określenie stopnia udziału rożnych czynników (organicznych, psycho, srodo)
- przygotowanie info i zaleceń do terapii
- sformułowanie prognozy (rokowań)

10. Pojęcia: logoterapia, socjoterapia, psychoterapia, rehabilitacja, rewalidacja.

Logoterapia - metoda poradnictwa, która skupia się na poszukiwaniu znaczenia doświadczeń i wydarzeń życiowych

Socjoterapia lub terapia społeczna - metoda leczenia zaburzeń psychicznych polegająca na wykorzystywaniu oddziaływań natury społecznej.
Celem: może być sam chory (np. jego nieumiejętność współdziałania z otoczeniem) lub układy społeczne, które go otaczają (np. rodzina, społeczność lokalna), jeżeli przez swą dysfunkcjonalność wyzwalają, potęgują lub utrwalają objawy choroby.
Psychoterapia - proces zamierzonego oddziaływania na pacjenta środkami psychologicznymi, którego celem jest: leczenie zaburzeń psychicznych, pomoc w rozwiązywaniu problemów emocjonalnych, pomoc w trudnych sytuacjach życiowych, rozwoju osobowości
Rehabilitacja - to ciąg specjalnie zaprogramowanych działań specjalistycznych, podejmowanych wobec osób niepełnosprawnych i ich otoczenia, które winny przyczynić się do ograniczenia dyspozycji do tworzenia sytuacji problemowych, a także służyć likwidowaniu zaistniałych sytuacji tego typu, powinny doprowadzić do stopniowego ograniczenia problemów życiowych subiektywnie odczuwanych przez osoby usprawniane
Rewalidacja - wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzające do najpełniejszego ich rozwoju.
- maksymalne rozwijanie tych sił biologicznych, zadatków i cech, które są najmniej uszkodzone,
- wzmacnianie (fortioryzacja) i usprawnianie uszkodzonych sfer psychicznych lub fizycznych,
- wyrównywanie (kompensacja) i zastępowanie (substytucja) deficytów biologicznych i rozwojowych

11. Przyczyny dysleksji – deficyty rozwojowe w zakresie funkcji poznawczych i motorycznych oraz zaburzeń lateralizacji

Przyczyny dysleksji
- genetyczna
- opóźnionego dojrzewania ośrodka układu nerwowego,
- organiczna
- hormonalna
- psychogenna

Zaburzenia poznawcze
Wzrokowe
- trudności z globalnym spostrzeganiem całości,
- koncentracja na mało ważnym szczególe
- nie potrafi też dostrzegać jedności elementów składowych tego, na co patrzy (stąd np. opis obrazka sprowadza się do wyliczania mało ważnych szczegółów)
Zaburzone funkcje wzrokowe utrudniają dziecku nie tylko różnicowanie kształtów graficznych liter czy struktur graficznych wyrazów, ale ponadto zapamiętywanie i odtwarzanie tych kształtów. Dziecko długo nie zapamiętuje i nie rozpoznaje liter. Myli litery zbliżone kształtem, ale różniące się drobnymi elementami, takie jak: e - ę, l - ł, a - d, m - n, gdyż są one bardzo trudne do rozróżnienia.

Słuchowe
- przebyte lub trwające zaburzenia mowy oraz specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu.
- dziecko zaczynało mówić z opóźnieniem bądź obecnie ma nieprawidłową wymowę
- w trakcie czytania i pisania napotyka na szczególne trudności w procesie analizy i syntezy dźwięków
- początkowo nie potrafi rozbić sylaby mocnej ponieważ nie różnicuje słuchowo poszczególnych głosek, a szczególne trudności ma w wysłuchiwaniu samogłoski
- towarzyszą zazwyczaj różnego rodzaju wady wymowy, ubóstwo słownika oraz gorsza pamięć słuchowa utrudniająca naukę tzw. "ustną".

Mowy
- bełkotanie, opóźnienie rozwoju mowy, jąkanie
- przejawia się w ubóstwie słownika dziecka, w późnym pojawianiu się w wypowiedziach dziecka zdań prostych i złożonych,
- w dłuższym utrzymywaniu się w mowie nieprawidłowych struktur gramatycznych
- błędy pisania i czytania, powodujące zniekształcenia sensu słowa czy wyrazu

Zaburzenia motoryczne
- ruchy nieskoordynowane, powolne, niezręczne
- nie dorównuje sprawnością fizyczną swoim rówieśnikom
- z trudem i powoli wykonuje czynności łatwe i proste dla jego wieku
- unika zabaw ruchowych, gdyż nie umie rzucać, łapać, kopać piłki.
- zbyt wolne wykonywanie czynności, słaba precyzja ruchów dłoni i palców (trudności w koordynacji ruchów obu rąk).
- niezręczność manualna prowadzi do występowania u ucznia trudności typu dysgraficznego
- dziecko pisze bardzo nieładnie: litery są niekształtne, "drżące", nieproporcjonalne, brak powiązania między literami, bywają zanadto rozwlekłe albo nadmiernie ścieśnione, wychodzą ponad linię albo są niedociągnięte, itp.
- rysunki są mało staranne, ubogie na ogół niedokończone
- może występować nadmierne napięcie mięśniowe, powodujące zbyt silne naciskanie ołówka, czasami występuje napięcie zbyt małe i pismo jest słabo widoczne.

Zaburzenia procesu lateralizacji
- dominacja skrzyżowana, co może prowadzić do np. leworęczności, prawooczności i lewonożności
Skrzyżowanie lateralizacji w zakresie oka i ręki prowadzi do osłabienia kontroli wzrokowej czynności ręki, powodując zaburzenia koordynacji wzrokowo - ruchowej, stad mało precyzyjne ruchy ręki, pismo dysgraficzne, itp.
- lateralizacja nieustalona. Występuje wówczas np. brak przewagi czynnościowej, czyli obustronność, czego przykładem jest spotykana czasem oburęczność lub obuoczność.
- obniżona sprawność ruchowa, zaburzona motoryka manualna
- zaburzenia koordynacji wzrokowo - ruchowej
- trudności w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej także często zaburzenia mowy
- trudności w początkach nauki czytania i pisani (odwraca i zamienia pojedyncze litery i cyfry, czasem pisze lustrzanie, zaczynając od prawej strony kartki w zeszycie. W czytaniu opuszcza litery, sylaby, odwraca słowa (kos - sok), przestawia kolejność głosek (las - lsa).

12. Pojęcia - dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia, dysmuzja, praksja duża, praksja mała, dyspraksja, koordynacja wzrokowo – ruchowa i jej zaburzenia.

Dysleksja - zaburzenie manifestujące się trudnościami w nauce czytania i pisania przy stosowaniu standardowych metod nauczania i inteligencji na poziomie co najmniej przeciętnym oraz sprzyjających warunkach społeczno - kulturowych.

Dysgrafia - określenie specyficznych trudności w opanowaniu kaligraficznego pisma ( niski poziom graficzny pisma , tzw. brzydkie pismo ) .
dyskalkulia– trudności w uczeniu się matematyki; kłopoty w zapisywaniu i odczytywaniu liczb, w wykonywaniu operacji na liczbach; w pamiętaniu wzorów, reguł, pojęć; w poprawnej orientacji przestrzennej; w czytaniu ze zrozumieniem treści zadań
dysmuzja– trudności w uczeniu się muzyki; kłopoty z zapamiętaniem i odtwarzaniem tekstu podczas śpiewu; odtwarzaniem rytmu podczas śpiewu, ruchu i gry na instrumencie

Motoryka duża
Niska sprawność ruchowa w zakresie ruchów całego ciała(dziecko słabo biega, ma kłopoty z utrzymaniem równowagi, z trudem uczy się jeździć na rowerze, hulajnodze, jest niezdarne, źle funkcjonuje w zabawach ruchowych, nie lubi lekcji wychowania fizycznego, słabo radzi sobie na placu zabaw)

Motoryka mała
Obniżona sprawność ruchowa rąk, trudność i niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych (takich jak wiązanie sznurowadeł, zapinanie guzików) trudności z opanowaniem prawidłowych nawyków podczas rysowania i pisania (niewłaściwy chwyt, nieprawidłowy kierunek kreślenia linii pionowych i poziomych) trudności w odtwarzaniu złożonych figur geometrycznych, rysowaniu szlaczków, pisaniu, nieumiejętność pisania w liniaturze, zbyt mocne przyciskanie ołówka/długopisu, szybka męczliwość ręki.
Dyspraksja - schorzenie, które powoduje problemy z poruszaniem się

Dziecko może mieć kłopoty z:
- ubieraniem się;
- podnoszeniem niewielkich przedmiotów;
- rozpoznawaniem prawej oraz lewej strony;
- rozpoznawaniem znaczenia takich pojęć jak: w, na, za, itp.;
- jazdą na rowerze, uczestnictwem w grach z użyciem piłki;
- trzymaniem ołówka;
- dopasowywaniem elementów układanki lub segregowaniem przedmiotów.

Koordynacja wzrokowo - ruchowa
Zaburzenia przejawiają się między innymi problemami w rzucaniu i chwytaniu piłki i innymi trudnościami w czynnościach wymagających koordynacji czynności ręki i oka funkcje wzrokowe - dziecko ma trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także ich łączeniem w całość, trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki; trudności z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter) lub identycznych, ale inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p - g - b - d).

13. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) – definicja, przyczyny, objawy w sferze poznawczej, ruchowej i emocjonalnej; postępowanie z dzieckiem obarczonym tego typu zaburzeniem.

ADHD - grupa zaburzeń charakteryzujących się wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością.

Przyczyny:
- podłoże w genach.
- wyniku uszkodzeń układu nerwowego lub niedotlenienia podczas porodu.
- nie wynika ze złego wychowania, ani z przebywania w takim czy innym otoczeniu

Objawy:
Sfera ruchowa
- wyraźny niepokój ruchowy w zakresie dużej i małej motoryki
- niemożność pozostawania w bezruchu przez nawet krótki czas
- podrywanie się z miejsca
- bezcelowe chodzenie
- zwiększona szybkość i częsta zmienność ruchów (wrażenie ciągłego pośpiechu)
- bieganie
- przymusowe wymachiwanie rękami
- podskakiwanie
- wzmożone drobne ruchy kończyn (machanie nogami, głośne deptanie, poruszanie palcami rąk, ciągłe zajmowanie się rzeczami, które leżą w zasięgu rąk lub nóg, kiwanie się na krześle itp.)
- bieganie bez celu

Sfera poznawcza
- trudności w skupieniu uwagi (uwaga chwiejna, wybitnie zależna od czynników afektywnych)
- brak wytrwałości w przypadku małego zainteresowania i niedostrzegania bezpośredniej korzyści z działania
- wzmożony odruch orientacyjny
- pochopność
- znaczna męczliwość w pracy intelektualnej i związana z tym nierównomierna wydajność
- pobieżność myślenia
- przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt (udzielanie nieprawidłowych, nieprzemyślanych odpowiedzi na pytania lub nieprawidłowe rozwiązywanie zadań)
- w badaniach inteligencji niektórzy autorzy stwierdzają poziom "poniżej spodziewanego", głównie w skalach wykonawczych
- trudności wizualno - motoryczne
- trudności syntetyzowania w myśleniu
- brak umiejętności planowania
- pewnego rodzaju zaburzenia mowy lub języka, do których należą:
- opóźnienie rozwoju mowy
- kłopoty z artykulacją
- problemy ze strukturą zdania
- nieprawidłowe układanie dźwięków
- Trudności stanowi również pisemne wyrażanie myśli i słowa
- pamięć krótkotrwała
Sfera emocjonalna
- nieopanowane, nieraz bardzo silne reakcje emocjonalne
- wzmożona ekspresja uczuć
- zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce otoczenia
- wybuchy złości
- impulsywność działania
Postępowanie
- indywidualizacja doboru metod i pomocy zależnie od potrzeb i możliwości dziecka, zgodnie z zaleceniami zawartymi w opinii psychologiczno - pedagogicznej
- powolne stopniowanie trudności materiału do pracy
- nadawanie zajęciom form atrakcyjnych
- podejmowane działania angażujące i stymulujące wszystkie funkcje dziecka (słuchowe, wzrokowe, kinestetyczno - ruchowe, procesy percepcyjno - motoryczne)
- wczesne rozpoczynanie pracy terapeutycznej, co uchroni przed nasilaniem się objawów trudności w pisaniu i czytaniu wraz z postępującym procesem edukacji, pojawieniem się ich wtórnych konsekwencji
- dostosowanie tempa pracy do potrzeb dziecka

14. Niedostosowanie społeczne – pojęcie przyczyny i przejawy

NS - proces bądź stan działań zmierzających do zaspokojenia istotnych dla jednostki potrzeb, społ nieakceptowanych, zakazany przez kodeks prawny, obyczajowy bądź etyczny (działanie sprzeczne)

Przyczyny
Warunki ekono - gosp i socjalizacyjne
- nędza, głód
- brak opieki wych
- negatywne metody wych
- konflikt między pokoleniami
- brak autorytetu, społ.
- alkoholizm w środo domowym
Schorzenia nerwicowe, różnego rodzaju psychopatie i charakteropatie
- padaczkowe stany pomrocze
Biologiczne
- uszkodzenie centralnego układu nerwowego
- psychiczne (dziedziczność) sfera emocjonalna
- popęd (zmiany psychopatyczne)
Środowiskowe
- wadliwa struktura rodzin
- zaniedbanie środ. wychowującego
- wpływ środków masowego przekazu
- zaburzenia rozwojowe

15. Zachowania agresywne i oparte na przemocy – różnice pojęciowe

Zachowanie agresywne - zachowanie skierowane przeciw określonym osobom lub rzeczom, przybierające formę ataku czyli napaści fizycznej lub słownej przez agresję rozumie się każde zamierzone działanie, mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, krzywdy, straty, bólu fizycznego czy cierpienia psychicznego.
- niszczenie swoich lub cudzych rzeczy, wyposażenie pomieszczenia
- obie strony mają podobną siłę fizyczną i psychiczną, zaatakowana osoba potrafi bronić swoich praw
elementy:
- zachowanie takie niesie negatywne skutki dla ofiary
- jest intencjonalne, czyli zamierzone, celowe.
Agresorzy - Są porywczy, impulsywni, charakteryzuje ich niski próg tolerancji na frustrację, potrzeba dominowania, z trudem przystosowują się do panujących norm i zasad. Dla korzyści chętnie oszukają. Doświadczenie bycia sprawcą przemocy wpływa na przyszłe życie dziecka. Ma ono kłopoty z przestrzeganiem norm i wartości społecznych, wchodzi w konflikt z prawem o wiele częściej niż pozostali.
Przemoc - osoba atakująca jest silniejsza fizycznie lub psychicznie, albo jest starsza. Cechą charakterystyczną jest zatem nierównowaga sił.
W przypadku przemocy tworzą się dwie role: ofiary i sprawcy, które mają wpływ na dalsze funkcjonowanie człowieka.
- wiąże się z emocjami, które najtrudniej jest kontrolować, mianowicie ze złością, gniewem, nienawiścią.
Sprawcy przemocy - to częściej chłopcy (zwłaszcza przemocy fizycznej). zachowania agresywne, są zauważane wśród dziewcząt, dominuje tu agresja słowna, odrzucenie w grupie, wyśmiewanie

16. Zaburzenia emocjonalne – pojęcie i przyczyny; przykłady zaburzeń emocjonalnych

zaburzenie emocjonalne w przybliżeniu opisuje kategorie diagnostyczne, które obejmują subiektywny niepokój dziecka nie zakłócający jego postrzegania rzeczywistości. Zalicza się do nich stany lękowe, zaburzenia nastroju, natręctwa myślowe i czynności przymusowe oraz fobie.
Przyczyny:
stres psychiczny - harmonia, równowaga psychiczna org zostaje zakłócona poprzez pojawienie się stresogennej sytuacji
- wymusza zmianę w dotychczasowym zachowaniu
Stres emocjonalny - zbyt intensywne oddziaływanie bodźców na układ nerwowy człowieka
- pojawia się zjawisko frustracji
- hamowanie aktywności
Stres moralny - stres społ, pojawienie się wówczas, gdy dezaprobata społ. przeważa nad aprobatą
Przykłady:
Nerwice ruchowe(tiki, nawyki ruchowe, zaburzenia snu i inne)
- zaburzenia mowy / wymowy
- nerwice z zaburzeniami wegetywno - somatycznymi (nieotrzymanie moczu, brak laknieia, wymioty, zaburzenia oddychania)
- nerwice wieloobjawowe (lęki, fobie)
- nieśmiałość, zahamowania psychoruchowe

17. Jąkanie jako zaburzenie mowy – definicja (artykulacja, fonia, oddech), objawy w mówieniu i zachowaniu, możliwości terapii

Jąkanie - zburzenie mowy polegające na zamierzonym przerwaniu, powtarzaniu i zniekształcaniu sylab i słów wskutek nieprawidłowej koordynacji ruchowej mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych
Lekkim - brak lęku przed mówieniem. Objawy jąkania pojawiają się najczęściej w stanie podniecenia, zmęczenia lub gdy jąkający się chce mówić dużo i szybko.
Średnim - występują stale i często, nasila się w stanie napięcia emocjonalnego. Objawom towarzyszy napięcie mięśniowe. Dziecko stara się przezwyciężyć trudności, co tylko wzmaga objawy jąkania. Okresowo może się pojawić niechęć do mówienia.
Znacznym - występują skurcze, a ruchy towarzyszące utrwalają się i przechodzą w nawyki. Nasilają się objawy jąkania, głównie blokowanie, którym towarzyszy napięcie mięśniowe i logofobia.
Zewnętrzne objawy jąkania
- stadium pasywne – najłagodniejsze, w którym jąkający się nie zdradza lęku przed mówieniem, chociaż obserwujemy u niego podniecenie i przyspieszenie tempa podczas mówienia,
- stadium tłumione – jąkający się usiłuje przezwyciężyć trudności w mówieniu, z których zdaje sobie sprawę. Jednak podejmowane próby pogarszają tylko sytuację, pozwalają na pojawianie się współruchów i napięć emocjonalnych (na przykład potrząsania głową, tupanie, kołysanie się w przód i w tył lub na boki),
- stadium złożone – przejawia się tym, że skurcze i współruchy utrwalają się i przechodzą w nawyki. Jąkanie w tym stadium występuje z reguły z dużym natężeniem.
Terapia
- metody „dystrakcji” – polegają na właściwym wprowadzeniu powietrza do płuc mówiącego bezpośrednio przed mówieniem, regulacji fonooddechowej, mówieniu w ściśle określonym rytmie, stosowaniu śmiechu – wypełniającego kłopotliwe dla jąkającego się momenty, a nawet stosowaniu techniki zwanej „techniką gumy do żucia”. Zasadą omawianej grupy metod jest „nie jąkać się”. Uzyskiwane metody są krótkotrwałe, obecnie są wycofywane.
- metody oparte na sugestii – rezultaty osiąga się szybko, krótkotrwałe. Najczęściej jąkający się przestają odczuwać swe negatywne nastawienie wobec swojego zaburzenia, „akceptują siebie wraz z zaburzeniem”.
- metody oparte na relaksie - należą do najczęściej stosowanych metod tradycyjnych. Relaks może być czasem traktowany jako dodatkowa metoda wspomagająca.
- psychoterapia – jest niezbędnym elementem leczenia jąkania, natomiast stosowana wybiórczo nie daje na ogół prawdziwego, całkowitego wyleczenia.

18. Jąkanie fizjologiczne, wczesnodziecięce - przyczyny

Pojawiło się nagle u dziecka mija samo tak nagle, jak nagle wystąpiło.
Problem ten pojawia się u dzieci w wieku przedszkolnym i jest wynikiem intensywnego rozwoju mowy, w wyniku którego dziecko nie jest w stanie powiedzieć tyle ile by chciało, myśli wyprzedzają możliwości związane z nadawaniem mowy. Takie zacinanie się powinno minąć po około 6 miesiącach.
przyczyny
- dziedziczność, uszkodzenia okołoporodowe, przestawianie z lewej ręki na prawą, słabiej funkcjonujący aparat mowy, stan zmęczenia, uszkodzenia mózgu, niektóre choroby dziecięce
- poczucie niskiej wartości, zmuszanie do mówienia, nieostrożność i brak uwagi, zdenerwowanie, nieśmiałość, lęk, brak pewności siebie, frustracja
- wzmożona pobudliwość, nerwowość - stan ciągłego, wysokiego napięcia
- naśladownictwo innych osób jąkających się
- zaburzona koordynacja myślenia i mówienia - zbyt szybkie mówienie, nie nadążanie za tokiem myślowym, mówienie bez namysłu
- niewłaściwa reakcja rodziców – karanie dziecka, nadopiekuńczość, zbyt duża koncentracja rodziców na niepłynności mówienia dziecka, zbyt wysokie wymagania rodziców wobec dziecka.

19. Jąkanie kloniczne, toniczne, kloniczno - toniczne ; przyczyny i objawy.

Jąkanie kloniczne (dominują skurcze kloniczne) polega na kilkakrotnym powtarzaniu tej samej głoski, bądź tej samej sylaby przed rozpoczęciem wypowiedzi (bądź w jej trakcie). Jeżeli do klonicznego jąkania nie dołączą się objawy toniczne, to ta postać wcześnie pojawiającego się jąkania może zaniknąć w dalszym rozwoju mowy dziecka.
Jąkanie toniczne (dominują skurcze toniczne)polega na spazmatycznym zacinaniu się, „wypychaniu” siłą głoski lub całego słowa, przy jednoczesnym napięciu mięśniowym; po ustąpieniu skurczu (tonizacji mięśni) występuje charakterystyczne przyspieszenie w „wyrzucaniu” głoski, sylaby, słowa, czy całej wypowiedzi.
Jąkanie kloniczno - toniczne (występują skurcze mieszane)łączy oba rodzaje jąkania się (współruchy i logofobia), bądź toniczno - kloniczne z dominacją skurczów jednych lub drugich. Leczenie tego rodzaju jąkania się oraz jąkania się z objawami tonicznymi wymaga współdziałania logopedy z lekarzem foniatrą.

20. Mutyzm - pojęcie, rodzaje, przyczyny, przejawy, możliwość terapii

Mutyzm - zaburzenie mowy na podłożu nerwicowym. Przejawia się on niemożnością posługiwania się mowa, pomimo i. dziecko prawidłowo rozumie mowę oraz w okresie poprzedzającym powstałe zaburzenie dziecko posługiwało się nią (należy wcześniej wykluczyć uszkodzenie organów centralnych oraz obwodowych narządów mowy)

Rodzaje:
- selektywny (wybiórczy) - wybieramy do kogo mówimy
- sytuacyjny
- całkowity

Przyczyny:
- forma reakcji na wpływ otoczenia, niezgodna z dążeniem emocjonalnym dziecka
- reakcja silnego protestu spowodowana brakiem zaspokajania potrzeb psychicznych dziecka
- wstrząs
- występuje często u dzieci z deficytami rozwojowymi (psychicznymi, fizycznymi czy też emocjonalnymi), miedzy innymi u dzieci z fragmentarycznymi zaburzeniami (dysleksja, dysgrafia).
- związane ze zmiana w życiu dziecka
- lek dziecka przed wypowiedzią na forum
- przyczyna zaburzenia może być nauczyciel
- Matki nadopiekuńcze, oraz nadmiernie wymagające
Przejawy
- lękliwe, nieśmiałe, bardzo wrażliwe, nierzadko uparte i wykazujące postawy negatywistyczne
Terapia
- ciepły kontakt z dzieckiem
- nie zacznie mówić pod wpływem obietnic czy też gróźb

21. Fobia - pojęcie, przykłady

zaburzenia lękowe w postaci fobii - uporczywy lęk przed różnymi określonymi sytuacjami, zjawiskami lub przedmiotami, związany z unikaniem sytuacji wywołujących go i utrudnieniem funkcjonowania społecznego. Fobie wywołane są przez pewne sytuacje lub obiekty, zewnętrzne wobec osoby przeżywającej lęk, które obiektywnie nie są niebezpieczne
achluofobia (nyktofobia) – panika, lęk i obawa przed ciemnością i mrokiem; sypianie przy zapalonym świetle;
antofobia – panika, lęk i obawa przed kwiatami
arsonfobia – panika, lęk i obawa przed ogniem
fobofobia – panika, lęk i obawa przed lękiem
gamofobia – panika, lęk i obawa przed małżeństwem, przed wstąpieniem w związek małżeński
monofobia – panika, lęk i obawa przed samotnością
stasifobia – panika, lęk i obawa przed staniem

22. Fobia szkolna - wieloaspektowe przyczyny, przejawy w różnych sferach

- nerwica wyst u dzieci
- podłoże sytuacyjne
- przyczyna jest określone miejsce sytuacja, które w szkole ma miejsce
- zawiera się w trójkącie rodzina - szkoła – dziecko
Objawy somatyczne:
- ból brzucha, głowy, stawów
- osłabienie odporności – stany podgorączkowe, infekcje
- skurcze brzucha, wymioty, biegunki
- alergie, wysypki, świąd, astma
- zakłócenia mowy, szloch
o. osobowościowe
- nieśmiałe, zamknięte w sobie
- tendencje perfekcjonistyczne, obsesyjne bycie prymusem
- nie wiara we własne siły
- nieufne odnoszenie się do akceptacji ze strony innych
- „nerwicy sukcesu” (postępy nagrody wywołują lęk niż poczucie zaspokojenia)
Rodzina:
- ciężka atmosfera w domu
- wrogi klimat
- neurotyczne małżeństwa
- lękowa postaw matki nieumiejętność uczuciowa do dziecka
- perfekcjonizm względem dziecka
Szkoła
- osobowość i postawa nauczyciela
- problemy we współżyciu z klasą
- brak akceptacji rówieś
- zmiana szkoły, poziomu edukacji
Indywidualne
- zaburzenia emocjonalne (np. bogata wyobraźnia)
- indywi trudności w nauce
- wady narządów zmysłów
- dysleksja rozwojowa
- niepełnosprawność

23. Pojęcie strachu i zaburzeń lękowych – różnice

Strach - ma swe źródło w instynkcie przetrwania. Stan silnego emocjonalnego napięcia, pojawiający się w sytuacjach realnego zagrożenia, naturalną reakcją organizmu jest np odruch silnego napięcia mięśni a w konsekwencji ucieczka lub walka. Spowodowany jest zdolnością zapamiętywania i kojarzenia podobnych sytuacji oraz w przypadku ludzi umiejętnością abstrakcyjnego myślenia (z mojej decyzji wyniknie sytuacja która spowoduje groźny skutek)

Strach nie wiąże się z odczuwaniem sytuacji jako niebezpiecznej, ale źródło tej reakcji stanowi aktualny, określony stan organizmu. Szybko wygasa jeżeli po wystąpieniu bodźca, który go wywołał, nie ma przykrych skutków jego działania. Wtedy reakcja zanika, a organizm przystosowuje się do zaistniałej sytuacji. W sytuacji, kiedy szkodliwe działanie bodźca trwa, przeżycie strachu rozwija się i nasila.

Zaburzenia lękowe należą do grupy zaburzeń nerwicowych mających wpływ na zachowanie, myślenie, emocje i zdrowie fizyczne. Są spowodowane zarówno czynnikami biologicznymi jak i indywidualnymi warunkami osobowymi. Ludzie dotknięci tymi zaburzeniami często cierpią na więcej niż jeden rodzaj zaburzeń lękowych, którym bardzo często może towarzyszyć depresja, zaburzenia apetytu lub uzależnienie.

Lęk występuje w istotnym natężeniu u 5 - 10% populacji. U podłoża mogą leżeć czynniki genetyczne, rozwojowe, osobowościowe, powodujące, w zetknięciu z aktualną trudną sytuacją życiową, wystąpienie różnych form lękowych zaburzeń. Chorzy skarżą się na dolegliwości somatyczne typowe dla lęku. Lęk opisują jako uporczywy, rozlany albo krótszy, natężony. Tematem skarg lękowych jest często nieumiejętność społecznego działania, lęk przed krytyką, odrzuceniem, skrzywdzeniem, przed podjęciem odpowiedzialnych zadań, napady lęku.

24. Autyzm i Zespół Aspergera jako zaburzenie globalne – przyczyny i objawy

Autyzm - zaburzenie rozwojowe, które najczęściej ujawnia się w ciągu pierwszych trzech lat życia jako rezultat zaburzenia neurologicznego, które oddziałuje na funkcje pracy mózgu.
Dzieci autystyczne rozwijają się w zasadzie normalnie aż do 24 - 30 miesiąca, kiedy to rodzice mogą zauważyć opóźnienie w mowie, zabawach lub kontakcie z dzieckiem. Autyzm może się objawiać w następujących sferach:
- mowa rozwija się słabo lub wcale, używanie słów bez znaczenia, porozumiewanie się gestami zamiast słów, słaba możliwość skupienia uwagi
- dziecko woli spędzać czas samo niż z innym, nie interesuje się zawieraniem przyjaźni, słaby kontakt wzrokowy, mało się uśmiecha
- nadwrażliwość na dotyk lub brak reakcji na ból, wzrok, słuch, dotyk, ból, węch, smak mogą być mniej lub bardziej upośledzone
- brak spontaniczności lub pomysłowości w zabawach, nie proponuje czynności, nie wymyśla zabaw
- nadpobudliwość lub otępienie, częste wybuchy złego humoru bez powodu, uparte przywiązanie do jednego przedmiotu lub osoby, może okazywać agresję lub autoagresję.
Przyczyny rozwoju autyzmu są wieloczynnikowe i nie do końca jasne. O ile dawniej podkreślano znaczenie czynników psycho, o tyle obecnie dominują poglądy o niepoprawnym funkcjonowaniu układu nerwowego, nadmiernej wrażliwości na otoczenie i płynące z niego bodźce oraz trudności z ich integracją. Nie znaleziono jednak specyficznych dla autyzmu zmian w układzie nerwowym, które powodowałyby to zaburzenie.
Zespół Aspergera– całościowe zaburzenie rozwoju mieszczące się w spektrum autyzmu.
Prawdopodobnie, u podłoża wszystkich zaburzeń spektrum autyzmu leżą defekty neurologiczne o szczegółowo nieznanej etiologii. Do najczęściej wymienianych, potencjalnych przyczyn ich powstawania należą:
- genetyczne – uwarunkowane genem EN2 na chromosomie 7, a także innymi genami znajdującymi się na chromosomach 3, 4, 11;
Przekazywana jest nie tyle podatność na autyzm, ile skłonność do wystąpienia spektrum zaburzeń: trudności przystosowania, cech osobowości, czy innych psycho
- wiek ojca od 40 i więcej lat zwiększa ryzyko zachorowalności na autyzm
- urazy okołoporodowe
- uszkodzenia centralnego układu nerwowego
- toksoplazmoza (wrodzona)
- dziecięce porażenie mózgowe
- poważne infekcje
Zaburzenia funkcji społecznych z towarzyszącym mu dużym egocentryzmem
- niezdolność i brak chęci do nawiązywania kontaktów z rówieśnikami,
- słaba znajomość kodów społecznych,
- nieadekwatne reakcje społeczne i emocjonalne.
Ograniczone zainteresowania i aktywności
- bardziej zapamiętane niż zrozumiane,
- wyłączanie innych zainteresowań,
- przywiązanie do powtórzeń.
Powtarzające się zachowania rutynowe lub rytuały:
- narzucane sobie
- narzucane innym.
Cechy dotyczące języka i mowy
- możliwe, choć nie obserwowane w sposób ciągły, opóźnienie wczesnego rozwoju mowy,
- na pozór perfekcyjnie opanowane funkcje ekspresyjne języka,
- dziwna prozodia, szczególne cechy głosu,
- upośledzenie rozumienia, obejmujące złą interpretację znaczeń dosłownych i ukrytych
Problemy z komunikacją pozawerbalną
- ograniczony zakres gestów,
- niezdarny język ciała,
- ograniczony zakres lub niewłaściwe stosowanie mimiki
- szczególne, ‘sztywne’ spojrzenie,
- trudności w utrzymaniu bliskiego kontaktu fizycznego.
Niezgrabność ruchowa.
Nie wszystkie w/w cechy muszą być jednocześnie obecne.